Waarom niks over de pensioenregeling en wat gebeurt er met de zorgpremie? Jullie vragen over het coalitieakkoord beantwoord

Bijna 6 maanden na de verkiezingen zijn PVV, VVD, NSC en BBB het eens geworden over de vorming van een nieuw, rechts kabinet. Wij vroegen wat jullie wilden weten over het coalitieakkoord met de naam 'Hoop, lef en trots'.

Er kwamen heel veel vragen binnen over de plannen van het nieuwe kabinet. Een selectie van die vragen leggen we voor aan hoogleraar Staats- en Bestuursrecht Wim Voermans en politiek commentator Joost Vullings.

1. Hoe lang houdt het nieuwe kabinet stand?

"Dat kun je nooit met zekerheid zeggen", begint Vullings. "Maar de meeste kabinetten in Nederland halen niet de eindstreep. Als je kijkt naar deze eeuw, hebben maar een paar kabinetten de eindstreep gehaald zoals Rutte II."

Voermans deed onderzoek naar de gemiddelde zittingsduur van verschillende kabinetten. De gemiddelde overlevingsduur van de kabinetten tussen 1918 en 2023, is 2.4 jaar. Gemiddeld houden kabinetten het maar 61 procent de termijn van vier jaar vol in de afgelopen 105 jaar; 2,4 jaar is de gemiddelde duur. Kabinetten die de rit uitzitten, zoals het kabinet Rutte III (2017-2021) zijn eerder uitzondering dan regel.

Dat hoeft niet automatisch te betekenen dat dit kabinet zijn termijn niet afmaakt. "Voor het kabinet Den Uyl (1973 -1977), gaven ze ook geen cent voor. Het was een hele moeizame formatie, maar door de oliecrisis en economische recessie werden ze in elkaars armen gedreven."

2. Wat gebeurt er met het minimumloon?

In het verkiezingsprogramma van de Partij van de Vrijheid (PVV) staat dat ze het minimumloon willen verhogen, maar er staat niks over in het coalitieakkoord.

"Dat blijft gelijk", zegt Vullings. "Het minimumloon is verhoogd door kabinet Rutte IV, de Tweede Kamer wil er nog iets extra's bijdoen, maar de Eerste Kamer is ertegen. En de huidige coalitie gaat het ook niet verhogen."

3. Waarom is er niets over de nieuwe pensioenregeling gezegd?

"In principe is er ingestemd met de nieuwe pensioenwet, maar er staat niks in het coalitieakkoord over. Op z'n minst had er iets in kunnen staan dat deze coalitie de invoering van het stelsel voortzet. Dus daar zijn ze mogelijk niet uitgekomen: het is een vrije kwestie", zegt Vullings.

"De nieuwe minister gaat door met de pensioenwet, dus in principe verandert daar niks aan. Want er is ook een Kamermeerderheid voor de nieuwe pensioenwet."

4. Nu er veel oorlog in de wereld is, wat gaat het eventuele nieuwe kabinet doen met de begroting voor het leger?

De NAVO-norm van 2 procent van het bbp wordt wettelijk vastgelegd. "Nederland blijft Oekraïne politiek, militair, financieel en moreel steunen tegen de Russische agressie", is te lezen in het coalitieakkoord.

5. Gaan nu de premies van de ziektekostenverzekering omhoog? Omdat het eigen risico wordt verlaagd?

'Meer dan halveren van het eigen risico in de zorg tot het niveau van 165 euro in 2027', staat in het akkoord. De kosten die zorgverzekeraars hierdoor maken, moeten ergens gecompenseerd worden. Hierdoor moeten zij de premies verhogen om deze extra kosten te dekken, is te lezen in een eerder artikel van EenVandaag.

"Als de Tweede Kamer besluit dit via de premie te verrekenen, dan betekent dat voor elke premiebetaler minimaal 20 tot 35 euro premieverhoging per maand. Wat de implicaties voor zorgverzekeraars zijn moet bij afschaffing worden bekeken", liet Zorgverzekeraars Nederland destijds weten.

6. Kun je een asielcrisiswet afkondigen als hier geen overstroming of oorlog is?

"Nee, dat kan eigenlijk niet, zegt de toelichting bij de Vreemdelingenwet", merkt Voermans op. "Er kan alleen een asielcrisis worden uitgeroepen als er sprake is van buitengewone omstandigheden. Dan moeten de omstandigheden zo zijn, dat ze buiten jouw controle liggen als overheid, zoals oorlog en overstroming."

"In Nederland is er een opvangcrisis, dat probleem hebben we zelf gecreëerd omdat de overheid de opvang heeft afgeschaald. Dus de asieltoestroom is hoog, maar het is niet iets wat van buitenaf komt en de overheid niet zag aankomen", zegt Voermans. "Je kan niet zomaar een asielcrisis uitroepen als je denkt dat het je even beter uitkomt. Daar is het noodmechanisme niet voor bedoeld."

7. Kunnen de veranderingen die Omtzigt in het kiesstelsel wil aanbrengen in één regeerperiode gerealiseerd worden?

"Dat kan", zegt Voermans. "De kieswet wijzigen kan al voor de Tweede Kamerverkiezingen, tenminste als die niet al over een paar maanden zijn."

In het coalitieakkoord staat dat er dit jaar een wetsvoorstel komt voor een nieuw kiesstelsel voor de Tweede Kamer. Dit nieuwe systeem moet ervoor zorgen dat kiezers een sterkere band krijgen met de gekozen Kamerleden. Het idee is dat verschillende regio's in Nederland ook kunnen kiezen voor eigen vertegenwoordigers en die naar Den Haag sturen. Hierdoor zouden Kamerleden meer betrokken moeten zijn bij hun eigen regio. Het doel is om deze verandering op tijd in te voeren voor de volgende verkiezingen.

Volgens Voermans is er geen grondwetsherziening voor nodig om het kiesstelsel te wijzigen, zolang het stelsel van evenredige vertegenwoordiging dat in artikel 53 staat in de Grondwet behouden blijft. Maar, de Kieswet kan worden gewijzigd. "Als bijvoorbeeld die vernieuwde Kieswet een stelsel introduceert waarin een kiezer ofwel een stem uitbrengt op een regiokandidaat, ofwel op een kandidaat op een landelijke lijst van een politieke partij, dan blijft de evenredige vertegenwoordiging intact en hoeft de Grondwet daarvoor niet te worden herzien", is te lezen op zijn X.

8. Waar worden de nieuwe maatregelen van betaald?

"Dat klopt deels", zegt Vullings. "Ze laten het begrotingstekort iets oplopen, dat is wat losser dan het voorgaande kabinet."

"In het coalitieakkoord staan een aantal bezuinigingsposten op papier, waarvan je denkt: gaat dat wel lukken?", zegt Vullings. "Ze willen bijvoorbeeld 1,6 miljard minder afdragen aan Europa. Maar dat moet je onderhandelen, daar ga je niet in je eentje over en dat maakt het kwetsbaar."

Een ander voorbeeld zijn de bezuinigingen op ambtenaren, veel kabinetten hebben dit ook voorgenomen, maar het valt altijd tegen. "In eerste instantie ben je meer geld kwijt, want wanneer je mensen gaat ontslaan moet je ze eerst een afkoopsom betalen. En uiteindelijk zul je ze toch nodig hebben", zegt Vullings.

"In die zin is het een financieel kwetsbaar bouwwerk. Maar de VVD heeft gezegd dat wanneer de bezuinigingen niet doorgaan, ze ergens anders gaan bezuinigen", zegt Vullings.

In feite lijkt de nieuwe coalitie te kiezen voor de beproefde Haagse kaasschaafmethode: van alles een beetje minder. Er wordt dus niet echt gekozen. En dat was bij de vorige kabinetten niet het geval.