Waarom is de opkomst zo laag? En andere vragen over de Europese verkiezingen beantwoord

Van 6 tot 9 juni mogen meer dan 400 miljoen Europeanen naar de stembus om een nieuw Europees Parlement te kiezen. Voor EenVandaag Vraagt vroegen we wat jullie hierover willen weten.

Hoogleraar Europese Politiek en Maatschappij Pieter de Wilde aan de Rijksuniversiteit van Groningen en hoogleraar Moderne geschiedenis en politiek van Europa Theresa Kuhn van de Universiteit van Amsterdam geven antwoord op jullie vragen.

1. Waarom is de opkomst voor deze verkiezingen relatief laag?

Omdat deze verkiezingen als minder belangrijk worden gezien, zegt Kuhn. "Ik denk dat het een beetje te ver van sommige mensen afstaat. Daarnaast wordt er ook niet echt actief campagne gevoerd zoals wel vaak wordt gedaan bij de nationale politiek. Het feit dat er relatief weinig aandacht voor is in de media, kan ook een rol spelen."

De gemiddelde opkomst is sinds 1999 altijd onder de 50 procent geweest, vertelt ze. "Met uitzondering van de verkiezingen in 2019: toen was de opkomst iets meer dan 50 procent. Dit percentage is een Europees gemiddelde, per land zijn de verschillen veel groter. In 2019 was de opkomst in België bijvoorbeeld rond de 80 procent, terwijl in Slowakije minder dan 25 procent van de inwoners hun stem uitbracht."

In Nederland was de opkomst de vorige keer 42 procent, zegt De Wilde. De hoogleraar Europese Politiek verwacht dat dat dit jaar wel anders zal zijn. "Het zou zomaar naar 60 procent kunnen gaan. In vergelijking met eerst staat er nu meer op het spel: oorlog in Oekraïne, klimaatverandering en migratie", somt hij op.

2. Wat zijn de achterliggende redenen voor mensen om op radicaal rechtse partijen te stemmen?

Er zijn heel veel mensen die het gevoel hebben dat ze gepasseerd worden, zegt De Wilde. "Het gaat voornamelijk om mensen die op een bepaalde manier boos, gefrustreerd of bang zijn. Zij zijn vaak gevoelig voor uitspraken van politici als: 'Ik los het voor je op, het is de schuld van bepaalde mensen.'"

Kuhn ziet hetzelfde. "Sommige kiezers gebruiken de Europese verkiezingen als middel om hun protest te laten zien. Dat is een manier om aan je eigen politici te vertellen dat je niet tevreden bent met hoe het gaat."

Daarnaast doen zulke partijen het goed in tijden van crisis, volgens Kuhn. "De migratieproblematiek heeft daar een grote rol bij gespeeld. Ze hebben niet alleen gefrustreerde kiezers kunnen mobiliseren, maar ook zijn verschillende partijen van gedachte veranderd over het beleid rondom asiel en migratie."

3. Als er gekozen is, komen er dan in heel Europa dezelfde regels en wetten?

Europa maakt in grote lijnen inderdaad regels en wetten. "Dat zijn brede richtlijnen waarin elke lidstaat aanpassingen kan maken. Het zijn vaak een soort minimumeisen die Brussel stelt. Elke lidstaat kan vervolgens zelf beslissen of ze hogere eisen stellen of niet", vervolgt De Wilde. "Bij het maken van zulke richtlijnen wordt naar meerdere aspecten gekeken en worden verschillende belangen afgewogen."

Een voorbeeld hiervan is de EU-richtlijn 'kunststofproducten op het milieu'. Zo'n richtlijn verbiedt lidstaten om bepaalde plastic producten te verkopen, en is opgezet om de impact van kunststoffen op milieu te verminderen.

4. Wat betekent het als het (ultra) rechtse blok de meerderheid krijgt in het Europees Parlement?

Het zou moeilijker worden om de grote plannen van de voorzitter van de Europese Commissie, Ursula von der Leyen, uit te voeren, zegt Kuhn. "Denk aan de Green Deal, NextGenerationEU en de plannen met betrekking tot Oekraïne. Extreemrechtse partijen zijn tegen die plannen, vinden groene politiek minder belangrijk en vinden dat er veel meer op nationaal niveau moet worden gedaan."

Maar De Wilde ziet het niet snel gebeuren dat de radicale rechtse partijen een meerderheid in het Europees Parlement krijgen. "Er zitten nu twee radicaal rechtse groepen in het Europees Parlement, namelijk Identiteit en Democratie (ID) en Europese Conservatieven en Hervormers (ECR)."

Die twee hebben nu ongeveer 18 procent van de 720 zetels, zegt De Wilde. "Het ziet ernaar uit dat dat naar 25 procent van de zetels zou kunnen gaan, maar dat is nog steeds verreweg van de meerderheid."

5. Is het mogelijk om de EU van binnenuit te ontmantelen, zoals Geert Wilders beweert?

In theorie kan het, maar het is erg moeilijk om dat te realiseren, zegt De Wilde. "De Europese Unie is namelijk een internationale organisatie waar verdragen aan ten grondslag liggen. In die verdragen staat onder andere hoe de besluitvorming moet gaan, welke instituties er bestaan en wat die mogen. Alle lidstaten hebben die verdragen ondertekend."

"Om de EU van binnenuit te ontmantelen, zouden alle lidstaten daarmee moeten instemmen. Wilders kan dat dus nooit alleen voor elkaar krijgen. Maar dat is dus een ander verhaal als in alle 27 lidstaten partijen aan de macht komen die het eens zijn met Wilders."

Waar Wilders wel iets mee kan, is de deelname van Nederland beïnvloeden, vervolgt De Wilde. "Dat gaat hij ook proberen. Hij heeft ook gezegd om zogenaamde 'opt-outs' te krijgen: dat Nederland toestemming krijgt van andere lidstaten om aan bepaalde dingen niet mee te doen, zoals de gezamenlijke asielpolitiek."

6. Hoe kan het dat er nog zo weinig informatie over is? Hoe weet ik op wie ik moet stemmen?

De Wilde: "Wees niet ongerust als je nog niet zoveel gehoord hebt over deze verkiezingen, dat komt meestal pas in de laatste maanden van zo'n campagne."

Naast stemwijzers kunnen mensen zich ook baseren op hun nationale voorkeur, vervolgt De Wilde. "Want dezelfde politieke partijen die aan de Nederlandse verkiezingen meedoen, doen grotendeels ook mee aan deze verkiezingen. Die partijen zullen in Brussel en Straatsburg soortgelijke argumenten en beleid aandragen als ze in Den Haag doen. Dus als je het echt niet weet, kun je dat als leidraad nemen."

Het Europees Parlement is vergelijkbaar met hoe het Nederlands parlement werkt qua politieke partijen, legt De Wilde uit. "Je hebt de socialisten, sociaaldemocraten, centrum-rechts, liberalen, radicaal-rechts, etcetera. Onze partijen sluiten zich aan bij de groepen die ideologisch dichtbij hen liggen. Je stemt uiteindelijk dus op een politicus die daar een ideologisch programma gaat vertegenwoordigen."