Strenge toelatingseisen voor pabo leidde tot groter lerarentekort: 'Iedereen met een klein beetje verstand zag het aankomen'

Het huidige lerarentekort is voor een groot deel te wijten aan de strengere toelatingseisen voor de pabo. En daar was voor gewaarschuwd. De kwaliteit van de opleiding is wel omhoog gegaan. "Het aanzien verbetert en trekt op termijn meer mensen aan."

Het stuitte in 2015 op forse weerstand: de invoering van de toelatingstoetsen voor Geschiedenis, Aardrijkskunde en Natuur&Techniek voor de pabo, de opleiding voor basisschoolleraren. Er werd gewaarschuwd door schooldirecteuren als Emile van Velsen dat het zou leiden tot een lerarentekort binnen een paar jaar, maar de toelatingstoets werd toch ingevoerd. De critici kregen gelijk: er dreigt nu een tekort van 5000 leerkrachten. Doekle Terpstra, indertijd verantwoordelijk voor de invoering, beaamt dat, maar met een flinke kanttekening: "We hebben een lerarentekort, maar de kwaliteit van de docenten is flink omhoog gegaan."

Slechte timing

Emile van Velsen is één van de acht pabo-directeuren die in 2015 protesteerde tegen de invoering van de toelatingstoetsen voor de vakken Geschiedenis, Aardrijkskunde en Natuur&Techniek. "Wij waren op zich niet tegen strengere eisen, want het niveau was te laag. Als je als student niet binnen een paar seconden het antwoord op 9 x16 weet, heb je niets op een pabo te zoeken, vind ik."

Het grootste bezwaar had Emile tegen de timing. "Bij de invoering van de reken-en taaltoetsen in 2008 hadden we te maken met een uitval van bijna 40 procent en dat mocht niet nog een keer gebeuren. We wisten dat de arbeidsmarkt voor leraren binnen 2 à 3 jaar zou omslaan, omdat een grote groep leraren met pensioen zou gaan. Ik denk dat iedereen met een klein beetje verstand dat had kunnen zien aankomen."

Uitval van 40 procent

De gevolgen van de invoering van de extra toelatingstoetsen zijn groot. Eric Westhoek, bestuursvoorzitter van iPabo in Amsterdam en Alkmaar, kreeg te maken met een uitval van bijna 40 procent, gelijk aan de landelijke uitval. "Dat was dramatisch en echt een schok." Vooral de geschiedenistoets bleek een groot struikelblok.

De huizenbouwstijl van bandkeramiekers en rendierjagers bleken bij weinig studenten bekend. Westhoek, al ruim veertig jaar werkzaam in het onderwijs, heeft met sommige vragen zelf ook moeite. "Eén van de vragen gaat over het trechterbekervolk en in welk gebied in Nederland dat volk woonde. Ik vind dat wel een onnodig moeilijke vraag."

Worstelen met het Trechterbekervolk

Ook vierdejaars pabo-student Rick Stokkers en tweedejaars Emma Neijzen worstelden met het trechterbekervolk en de huizenbouwstijl van bandkeramiekers en rendierjagers. "Het waren écht lastige vragen en ik dacht dat ik de toets niet had gehaald", zegt Emma. "Je moest 62% van de vragen goed hebben. Ik zat net op 63%."

Ondanks de zware toelatingseisen, twijfelde Rik geen moment over de Pabo. "Op de middelbare school moest ik een snuffelstage lopen en die deed ik op mijn oude school. In de pauze belde ik mijn ouders al op. "Pap, mam dit is het. Sindsdien wil ik naar de Pabo en ik heb er echt alles aan gedaan om er te komen."

'Kwaliteit is omhoog gegaan'

Doekle Terpstra was in 2008 voorzitter van de Vereniging Hogescholen en verantwoordelijk voor de invoering van de reken- en taaltoetsen. "Het imago was destijds niet best. In de volksmond werden de pabo's de knip- en plakacademie genoemd. Veel mensen klaagden steen en been over de opleiding. Er was veel kritiek van ouders, die er niet op vertrouwden dat hun kind goed leerde spellen bij een juf die zelf d/t fouten maakte. Een leraar die een 'spelingstoets' uitdeelt boezemt weinig vertrouwen in."

Er moest iets gebeuren, vond Terpstra. "De 40 procent uitval nam ik maar voor lief. Het is heel veel, maar je kan zeggen: 'Het was ook vooral een investering in de reputatie van de docent'. En tot op de dag van vandaag is dat een goede investering gebleken. We hebben een lerarentekort, maar de kwaliteit van de docenten is flink omhoog gegaan. En dat zal het aanzien verbeteren en op termijn meer mensen aantrekken."

Frankrijk, dat land naast Noorwegen

Uiteindelijk is ook bestuursvoorzitter Westhoek blij met de zwaardere toelatingseisen. "Ik kan me nog wel studenten herinneren die Zweden aanwezen als je vroeg om Frankrijk op de kaart aan te wijzen. Die zijn er nu niet meer. We krijgen meer gemotiveerde studenten binnen, die ook beter kunnen omgaan met de stof die op de pabo wordt aangeboden."

Van Velsen denkt nu ook dat we in de komende jaren nog veel verder moeten gaan met het verhogen van de instroomeisen. "Maar alleen wel goed gepland, want anders veroorzaken we weer dezelfde problemen die we nu hebben. Het is een lange weg, van kleine stapjes, om de allerbeste mensen binnen te halen die geschikt zijn voor het lerarenvak."

Minder deeltijd-juffen en meer geld

Maar hoe lossen we het huidige lerarentekort van 1400 leerkrachten op, dat over vijf jaar al is opgelopen tot 5000 fulltimers? Van Velsen denkt dat de oplossing eenvoudig is. "Als alle leraren die nu in deeltijd werken een paar uurtjes extra voor de klas gaan staan, dan is het probleem opgelost."

Westhoek vindt dat de overheid ook aan zet is. "Doe iets aan de salarissen. En laten we flexibeler denken. Als je meer kanten uit kunt met je pabo-diploma, dan wordt het ook een waardevoller papiertje. Waarom zou iemand van de pabo niet aan de onderbouw van een middelbare school kunnen lesgeven?" Westhoek hoopt dat 2020 een jaar wordt van goede afspraken en weinig protesten. "Want het lijkt alsof we het tegenwoordig alleen maar kunnen hebben over het afzien van de leerkracht, en dat gaat ten koste van het aanzien."

Docenten uit de beroepspraktijk

Terpstra, inmiddels directeur Techniek Nederland, denkt dat ook de inzet van 'hybride docenten' kan helpen om scholen open te houden en kinderen voldoende onderwijs te geven. "In het technisch onderwijs maken wij veel gebruik van deze hybride docent, die dus ook nog deels in de beroepspraktijk werkt."

In het basisonderwijs lijkt het hem ook een goede oplossing. "Een hypotheekadviseur die twee dagen bij de bank en drie dagen voor de klas staat. Ik denk dat veel mensen uit het bedrijfsleven en het publieke domein bereid zijn om iets te doen in het onderwijs. Omdat je als leerkracht echt verschil kunt maken en aan de basis staat."