Politieke 'memes' hebben grote rol bij aanstaande verkiezingen: 'In één beeld snap je waar het over gaat'

Memes - een soort digitale spotprenten - komen steeds vaker terug in politieke campagnes. President van de VS, Joe Biden, heeft nu zelfs een vacature openstaan voor een 'meme-manager'. En ook in Nederland lijken memes een rol te spelen in de politiek.

Joe Biden als Jedi of zijn alterego 'Dark Brandon', er zijn volop memes over de Amerikaanse president. En nu wil hij dus zelf de teugels in handen nemen door een meme-manager aan te nemen die hem aantrekkelijker maakt voor jongere stemmers. En niet alleen in Amerika, maar ook in Nederland lijken memes invloed te hebben.

Stemmen nodig

Memes kunnen bewerkte afbeeldingen zijn, maar ook filmpjes op TikTok of Instagram. Dat Biden hier zoveel geld in steekt, verbaast campagnestrateeg Bianca Pander niets. "Biden heeft best wel een probleem met de jongere generaties. En die heeft hij wel echt nodig. Hij heeft straks in november alle stemmers nodig die hem de vorige keer de overwinning hebben gegeven. Dat is de vrouwenstem, de stem van een aantal minderheden - zoals de latino en de zwarte bevolking - , maar ook de jongeren."

Bidens leeftijd werkt zijn populariteit soms best tegen. "Hij staat een beetje bekend als een oude opa." Maar, vertelt Pander, via memes kan hij mensen overtuigen dat hij jong genoeg is om president te zijn.

'Dark Brandon'

De memes zetten hem vooral in een ander licht, vertelt de campagnestrateeg. "Deze 'Dark Brandon', zoals zijn meme is gaan heten, is een beetje de figuur geworden die 'shit' voor je fikst."

"Dat is eigenlijk een manier om hem te positioneren, een beetje de boze man die gefocust is, maar daarmee wel dingen voor elkaar krijgt", vertelt Pander. "Dus het is gewoon een manier om ook een jonge publiek, of een publiek dat eigenlijk niet zoveel zin heeft om naar talkshows te kijken of de krant te lezen, een beetje mee te krijgen."

Minder professioneel in Nederland

Niet alleen in Amerika, maar ook in Nederland zijn memes onderdeel geworden van verkiezingscampagnes. Maar waar er in de Verenigde Staten dus managers aan worden genomen voor dit werk, ziet het er bij ons iets anders uit. "Je ziet wel dat het in Nederland vaak wat onprofessioneler is dan in Amerika. Dat heeft ook te maken met dat er in Amerika vreselijk veel geld in de campagnewereld omgaat. En in Nederland zijn het toch vaak vrijwilligers."

Daarbij is het in Nederland een stuk spontaner, ziet de campagnestrateeg. "Je ziet ook vaak dat campagnes niet echt per se zelf iets verzinnen, maar gewoon omarmen wat er al gebeurt op TikTok en denken: 'Hey, dit is een trend, daar springen we op mee.'"

Verschil per partij

In Nederland is er wel een verschil in aanwezigheid op sociale media per partij. "GroenLinks heeft een wat jongere doelgroep. Die zaten ook al als een van de eerste op TikTok, maken daar ook wat grapjes. En Forum voor Democratie doet het ook veel. Dus ja, er zijn wel partijen die er wat beter in zijn."

Bert Bakker, Universitair Hoofddocent Politieke Communicatie aan de UvA, vertelt dat partijen met sociale media ook proberen invloed te hebben over wat er naar buiten komt. "Maar één partij kan het achtuurjournaal openen, dus die partijen proberen toch op te vallen, en sociale media is ook een manier om zonder dat journalisten ertussen zitten je eigen verhaal voor het voetlicht te brengen."

Wat maakt een goede meme?

Een goede meme, moet volgens Pander, een glimlach op je gezicht toveren. "Dat je denkt: dit is grappig. Het is een beetje catchy, in één beeld snap je waar het over gaat. Er zit ook een beetje cynisme of sarcasme in, dus dat je mensen een beetje belachelijk maakt."

Daarbij moet het een beetje van 'onderop' komen. "Bijvoorbeeld die 'Dark Brandon' was al een ding en eerder zag je dat in Amerika met 'Feel the Burn' van Bernie Sanders. Dat was gewoon iets dat uit de gemeenschap kwam en waar je die campagne ook van dacht: 'Wat moeten we hier in godsnaam mee?' Toen ging iedereen er content van maken en hebben ze het ook maar omarmd: 'Dit is blijkbaar de manier om jongeren aan te spreken. Let's do it.'"

Invloed, maar niet te veel

Dat de memes invloed hebben, is wel zeker, vertelt Pander. "Er worden ook best veel algemene memes gemaakt die uitleggen hoe verkiezingen werken of waar deze verkiezing om draait. Ook bij de Europese verkiezingen zie je dat ook wel verschijnen. Het helpt wel met uitleggen waar verkiezingen over gaan of waar een partij voor staat. Dus het heeft zeker wel invloed. Het is gewoon onderdeel van je campagne en positionering."

Maar, zegt Bakker, het hoeft niet veel te betekenen voor de stem die iemand uitbrengt. "Ik denk dat de meeste kiezers zich niet door een plaatje of een kort videootje ineens van Trump naar Biden, of van Wilders naar Timmermans, verschuiven. Zo werken kiezers gelukkig niet."