Rechters leggen in strafzaken steeds vaker een tbs-maatregel op in combinatie met een gevangenisstraf. Dit soort 'combinatiestraffen' zijn in 10 jaar tijd zelfs meer dan verdubbeld: van 120 vonnissen in 2012 naar 260 in 2023.

Dat blijkt uit nieuwe cijfers van de Raad voor Rechtspraak, die in handen zijn van EenVandaag. In de zaak tegen Donny M., die de 9-jarige Gino ombracht, eiste het Openbaar Ministerie (OM) 28 jaar cel en tbs. De rechter doet morgen uitspraak in de zaak.

'Geen goede ontwikkeling'

Mocht de rechter de eis van het OM volgen, dan zal Donny M. niet de eerste zijn die eerst meer dan 20 jaar de cel in moet voordat hij aan zijn tbs-behandeling kan starten. Ook in de zaak van Michael P., de moordenaar van Anne Faber, werd 28 jaar en tbs opgelegd. Thijs H., die drie willekeurige wandelaars ombracht, kreeg 22 jaar en tbs.

Directeur Jasper Schetters van tbs-kliniek De Kijvelanden spreekt namens alle tbs-instellingen in ons land. Hij noemt die jarenlange celstraffen voor de behandeling 'geen goede ontwikkeling'. "Wees zeer terughoudend met combinatievonnissen met langdurige detentie, voorafgaand aan de tbs", roept hij op. "Tbs hoort niet ingezet te worden als vergelding, daar hebben we detentie voor."

'Trekken van levenslang'

Ook gepensioneerd rechter Yvo van Kuijck is zeer kritisch: "Tbs in combinatie met een zeer lange gevangenisstraf krijgt op deze manier trekken van levenslang. Het is buitenproportioneel. Op deze manier wordt de veiligheid van de samenleving niet bevorderd."

Als rechter bij het Arnhemse gerechtshof beoordeelde Van Kuijck honderden tbs-zaken. "Het gaat in feite om zieke mensen. Die in ieder geval verminderd, zo niet sterk verminderd toerekeningsvatbaar zijn", vertelt hij. "Ik heb alle begrip voor nabestaanden en de roep om vergelding. Maar als je een zieke moordenaar bent, dan moet je behandeld worden."

Niet bedoeld als vergelding

De combinatievonnissen met lange celstraffen zijn met name de laatste jaren opgelegd. "Veel van deze mensen zien we nog niet in de klinieken", zegt Schetters. Maar hij ziet wel het probleem voor de toekomst: "Wat we doen in een tbs-behandeling is het delict waarvoor iemand is veroordeeld helemaal uitspitten en ook naar de periode daarvoor te kijken", legt hij uit. "Het is wel heel lastig om 28 jaar terug in de tijd te moeten kijken."

De tbs-directeur benadrukt dat hij de de roep om vergelding bij ernstige misdrijven wel begrijpt. "En ik begrijp ook dat nabestaanden of slachtoffers van ernstige misdrijven eigenlijk het liefst de dader zo lang mogelijk in detentie willen hebben." Maar tbs is volgens hem daar niet voor bedoeld: "Tbs is een behandelmaatregel gericht op resocialiseren, bij een gevangenisstraf gaat het om vergelding."

Perspectief op vrijlating

Dat dit soort straffen vaker opgelegd worden, komt onder andere door de toegenomen roep om vergelding door de rol van nabestaanden en slachtoffers in het strafrecht, zegt hoogleraar sanctierecht aan de Universiteit Leiden Pauline Schuyt. Daarnaast is er de uitspraak van het Europese Hof voor de Rechten van de Mens.

Die oordeelde dat ook een veroordeelde met levenslang perspectief op vrijlating moet hebben. Hierdoor heeft diegene na 25 jaar weer recht op herziening van zijn of haar straf. "Een levenslange gevangenisstraf is niet meer altijd afdoende", legt ze uit. "Dan zie je ook vaak dat tbs wordt gebruikt als manier om te voorkomen dat iemand die levenslang heeft toch nog weer de straat op gaat."

'Ongelukkige combinatie'

In Nederland mag pas 2 jaar voor de vrijlating gestart worden aan een tbs-behandeling die volgt na de gevangenisstraf. "Je doet het nooit goed als iemand een straf van 28 jaar heeft plus tbs", zegt Schuyt. Want omgekeerd, dus eerst behandelen en dan celstraf uitzitten, zal volgens haar ook niet werken. Ze noemt de uitvoering van dit soort straffen dan ook een 'ongelukkige combinatie'.

Volgens directeur Schetters beginnen tbs-klinieken op deze manier 'met achterstand aan de behandeling'. De gevangenis is geen behandelomgeving, zegt hij. "Stoornissen zijn niet stabiel in de tijd. Dus sommige stoornissen zullen misschien verminderen, maar de kans is denk ik heel groot dat sommige stoornissen hardnekkiger zullen worden."

Aantal 'combinatiestraffen' met tbs en cel meer dan verdubbeld: klinieken roepen op er 'zeer terughoudend' mee te zijn

Behandelen in gevangenis?

Toenmalig minister Franc Weerwind stelde eerder dat veroordeelden ook in de gevangenis behandeld kunnen worden. "Je hebt tegenwoordig in gevangenissen wel psychiatrische centra en dan kunnen mensen wel behandeld worden", weet Schetters. Iemand kan daar gestabiliseerd worden met medicatie. "Maar dat is wat anders dan recidive-preventie waar tbs op geënt is. Dat is niet wat ze in de gevangenis doen."

Tbs is niet bedoeld om iemand langdurig uit de samenleving te houden, gaat hij verder. "Je moet iemand weer veilig in de samenleving krijgen." Als je iemand levenslang wil weghouden, moet je diegene levenslang geven, vindt de directeur. "Als het idee is dat iemand niet meer buiten mag komen, dan is dat ook de route om te bewandelen."

Twijfels over veilige terugkeer

Deze week dient ook het hoger beroep in de zaak tegen John S., die twee mensen doodschoot op zorgboerderij Tro Tardi in Alblasserdam en een Vlissingse schoenmaker ombracht. Het OM eiste in eerste instantie 30 jaar cel en tbs, maar de rechtbank legde de ernstig gestoorde John S. levenslang op.

Volgens de rechters heeft een tbs-behandeling namelijk na zo'n lange tijd waarschijnlijk geen zin meer. "Met een combinatievonnis van 30 jaar cel plus tbs kunnen de door de wetgever gestelde doelen gericht op een veilige terugkeer in de samenleving niet worden gehaald", concludeerden de rechters. Zowel John S. als justitie gingen in hoger beroep.

'Helpt de maatschappij niet'

Hoogleraar Schuyt stelt dat combinatievonnissen weliswaar een 'oplossing zijn voor de wens om een ernstige daad te vergelden'. "Maar met een combinatievonnis los je niet het probleem op van de mensen die het opgelegd krijgen, namelijk de stoornis waardoor mensen hele ernstige dingen gaan doen."

"Uiteindelijk help je de maatschappij hier zeker niet mee", zegt de hoogleraar tot slot.

De kogel is door de kerk: de publieke omroep wordt grondig hervormd. Van de dertien omroepen blijft een handvol 'omroephuizen' over en de NTR verdwijnt, waardoor nog onduidelijk is wie programma's als Het Klokhuis en het Sinterklaasjournaal gaat maken.

Minister Eppo Bruins, die verantwoordelijk voor is mediabeleid, heeft zijn plannen vandaag in een brief naar de Tweede Kamer gestuurd. Volgens hem moet de publieke omroep beter inspelen op veranderingen in de samenleving en de opkomst van de grote techbedrijven, die de digitale media domineren. Ook wil Bruins 157 miljoen euro bezuinigen.

'Iedereen een plek geven'

"Wat we nodig hebben is een publieke omroep die beter samenwerkt, waar men met elkaar ervoor zorgt dat er meer geluid vanuit de samenleving terechtkomt in de omroepen en de programma's", zegt Bruins over het doel van zijn plannen. "Wat ik hoop is dat we over een paar jaar nog die mooie programma's zien die we nu ook zien, maar dat we merken dat iedereen een plek krijgt in het bestel."

In het huidige omroepbestel gaat dat nu niet goed, vindt de minister. Om een nieuw geluid te laten horen moet je eerst een compleet nieuwe omroep oprichten, met het daarbij minimaal 50.000 leden en een volledig nieuwe organisatie. Tussen een idee en het eerste programma zit volgens hem te veel tijd.

Vier of vijf 'omroephuizen'

Om dit te veranderen, en om kosten te besparen, moeten de huidige dertien omroepen van Bruins - als alles meezit - in 2029 opgaan in vier of vijf 'omroephuizen'. Daarmee is het bijna onvermijdelijk dat bekende omroepnamen zullen verdwijnen. In de toekomst hoeven omroepen bovendien geen leden meer te hebben en kunnen er geen nieuwe omroepen meer toetreden tot het bestel.

Maar om ervoor te zorgen dat alle geluiden die te horen zijn in de maatschappij ook daadwerkelijk een plek krijgen op televisie, radio en internet, wil de minister de omroephuizen verplichten om 'mee te bewegen met veranderende geluiden in de samenleving'. Hoe dat er in de praktijk uit moet gaan zien en wie daar toezicht op houdt, moet nog worden uitgewerkt, erkent hij.

Wat merkt de kijker?

Wel is het 'onvermijdelijk' dat de kijker of luisteraar iets gaan merken van de plannen, erkent de minister. Dat komt door de jaarlijkse bezuiniging van bijna 160 miljoen euro, maar ook door het verdwijnen van een omroep als de NTR. Die maakt educatieve programma's en (educatieve) jeugdprogramma's. Denk aan Het Klokhuis en het Sinterklaasjournaal, maar ook programma's als Andere Tijden.

De hervormingen van de publieke omroepen leveren volgens Bruins daarnaast niet genoeg geld op om te voorkomen dat in de toekomst ook programma's van andere omroepen op radio en televisie geschrapt zullen moeten worden.

'Meer herhalingen'

"Dit zal leiden tot meer herhalingen en minder productie", verwacht mediahistoricus en omroepdeskundige Huub Wijfjes van de Rijksuniversiteit Groningen. Ook is het volgens hem de vraag wie programma's als Het Klokhuis en het Sinterklaasjournaal - 'die breedgedragen zijn' - zal overnemen.

"De minister wil dat de educatieve taken naar andere omroepen gaan", legt hij uit. "Maar wie neemt dat soort programma's over? Of de geschiedenisprogramma's? Dat is onduidelijk."

Terug naar oude systeem

De mediahistoricus zegt dat Nederland met het nieuwe omroepbestel terugkeert naar het systeem dat voor 1968 bestond: omroepen die voor eeuwig in het bestel zitten omdat nieuwe omroepen niet kunnen en mogen toetreden.

En met het opheffen van de NTR, een zogenoemde 'taakomroep' die culturele en educatieve programma's moet uitzenden, keren we volgens Wijfjes terug naar de situatie van voor 1992. "Mijn grootste zorg is: hoe wordt de kwaliteit overeind gehouden met minder geld?"

'Eindelijk alles op de schop'

VVD-Kamerlid Claire Martens is juist tevreden dat het omroepbestel nu eindelijk op de schop gaat. Haar partij pleit al jaren voor een grondige stelselherziening omdat de publieke omroep niet meer bij de tijd zou zijn.

In het plan van minister Bruins zegt Martens grotendeels haar eigen plannen terug te zien. "Focus op waar wat ons betreft eigenlijk de publieke omroep voor is. Dus meer op journalistiek, en op het maken van culturele programma's."

Minder geld, minder kwaliteit?

Het Kamerlid zegt dat het 'een feit' is dat de publieke omroep het moet gaan doen met minder geld. "Maar dat betekent niet dat de mensen thuis daar last van gaan hebben", vertelt ze. "Wij willen al die managementlagen, al die bestuurslagen gaan afzwakken. Dus minder geld naar de publieke omroep betekent niet minder geld naar de journalistiek."

Maar volgens omroepdeskundige Wijfjes is dat nog maar de vraag: "De hervorming hinkt op twee gedachten: enerzijds bezuinigen, maar anderzijds investeren in de publieke omroep en journalistiek. Dat is moeilijk met elkaar te verenigingen."

In 2024 kozen bijna 10.000 Nederlanders voor euthanasie, 10 procent meer dan in een jaar eerder. Toch zitten er strenge voorwaarden aan verbonden. In deze video leggen we uit hoe het proces precies werkt en waarom veel verzoeken afgewezen worden.