Minister Grapperhaus drukte avondklok door en vermeed bewust discussie, blijkt uit mails

Minister Grapperhaus van Justitie wilde geen discussie over de juiste juridische basis om de avondklok in te voeren: het zou tot vertraging leiden. Mails die EenVandaag inzag laten dit zien. "Discussie nú is einde oefening. Probleem is bekend."

Er was haast bij, afgelopen winter: de oplopende coronacijfers moesten een halt toe worden geroepen en de avondklok was een van de middelen die door minister Grapperhaus in de strijd werd geworpen. Een uitgebreide juridische discussie zag de minister daarom niet zitten, zo blijkt uit mails die EenVandaag inzag (pdf) na een beroep op de Wet Openbaarheid Bestuur (wob). Om die discussie te omzeilen maakte hij gebruik van een wet die eigenlijk bedoeld is voor acute noodsituaties als natuurrampen.

Discussie vermijden

"Die wet is bedoeld voor echte noodsituaties zoals een overstroming", zegt hoogleraar staats- en bestuursrecht Wim Voermans over de inzet van de Wet Bijzondere Bevoegdheden Burgerlijk Gezag (wbbbg) om de avondklok mogelijk te maken. "De avondklok is daar niet mee te vergelijken, die kon al maanden van tevoren voorbereid worden", zegt Voermans. Minister Grapperhaus besloot in januari dit jaar om de politiek meest omstreden coronamaatregel te baseren op deze wet.

Ook SGP-fractievoorzitter Kees van der Staaij vond het curieus dat Grapperhaus koos voor deze juridische weg: "Ik denk dat het kabinet het voordeel van deze noodwet zag, namelijk dat ze zelf de avondklok in gang kon zetten, voordat er met de Tweede Kamer over gesproken hoefde te worden. Op die manier hoefde Grapperhaus niet meteen een lastige discussie aan en kwam het parlement op de tweede plek te staan."

Waarschuwing

Chris van Dam was jurist in de CDA-fractie en had begin dit jaar achter de schermen ook al twijfels. Hij pleitte voor een aparte spoedwet in plaats van gebruik van de wbbbg. In een uitgebreide mail aan partijgenoot Grapperhaus somde hij zijn bezwaren op.

"Ik heb de minister gewaarschuwd dat deze wet getoetst zou worden door een rechter", vertelt hij. "Het kabinet wilde de avondklok snel voor elkaar krijgen, en deze wet was de manier om het zo snel mogelijk te doen."

Geen zin in juridische discussie

In het Kamerdebat over de avondklok stond de vraag centraal of de Kamer het een geoorloofd instrument vond in de strijd tegen corona en hoe laat de avondklok zou ingaan. De juridische basis van de avondklok kreeg nauwelijks aandacht.

Uit de stukken die EenVandaag kreeg via een beroep op de Wet Openbaarheid Bestuur blijkt dat Grapperhaus en zijn ministerie niet zaten te wachten op een last-minute juridische discussie. Een topambtenaar reageert namelijk afgemeten op de mail vol bezwaren van Chris van Dam en adviseert de minister: "Even heel kort door de bocht: als we deze discussie gaan voeren, hebben we zaterdag GEEN avondklok."

Landsadvocaat voorzag problemen

Minister Grapperhaus laat in de mails zien dat hij die mening deelt. Een topambtenaar schrijft "Discussie nu is einde oefening. Probleem is bekend. We denken de gekozen route juridisch te kunnen onderbouwen. Landsadvocaat meende dat ook - al zei hij dat het zou kunnen afhangen van welwillende opstelling van rechter." Grapperhaus bevestigt dit vervolgens. Die laatste zin is overigens opmerkelijk. Hier wordt duidelijk dat Grapperhaus wist dat er risico's kleefden aan de ingeslagen weg. De landsadvocaat voorzag dus mogelijke problemen. Toch drukte de minister door.

Dat de opstelling van de rechter cruciaal was, bleek wel toen de rechter Willem Engel van Viruswaarheid gelijk gaf in zijn zaak tegen de avondklok. In hoger beroep haalde de overheid alsnog haar gelijk, nadat het kabinet had aangekondigd de avondklok ook nog te verankeren in een wet. Daarna bleef de avondklok wel overeind.

Onwelgevallige informatie

Opvallend is dat Grapperhaus nu weigert het cruciale advies van de landsadvocaat over de avondklok vrij te geven - het advies dat hij eerder in zijn mail aanhaalde. Het ministerie van Justitie zegt dat het advies van de landsadvocaat 'intern beraad' is en 'persoonlijke beleidsopvattingen' bevat en daarom niet openbaar gemaakt kan worden. Ook zou het slechts een concept-advies zijn.

Volgens Voermans, Van der Staaij en Van Dam zou het advies wel openbaar gemaakt moeten worden. Voermans: "Het feit dat de minister het advies niet openbaar wil maken, zou erop kunnen duiden dat er schuldig nieuws in staat." Het viel Van Dam op dat het advies van de landsadvocaat niet genoemd werd tijdens de wetsbehandeling, terwijl dat meestal wel gebeurt als de landsadvocaat positief is over nieuwe wetgeving. Van der Staaij gaat het advies van de landsadvocaat alsnog opvragen bij het ministerie van Justitie.

Nieuwe bestuurscultuur

Naar aanleiding van de kinderopvangtoeslagaffaire zei het kabinet dat ze stukken waar persoonlijke beleidsopvattingen in staan, toch zou publiceren, daarom snap ik niet waarom dit advies van de landsadvocaat niet vrijgegeven wordt, zegt Van Dam.

Ook Voermans vindt de gang van zaken lastig te rijmen met uitspraken over 'een nieuwe bestuurscultuur'. "Dit is typisch de oude reflex, onwelgevallige informatie wordt weggehouden."