Lange levertijden en wachtlijsten door krapte op de arbeidsmarkt? Wen er maar aan: 'We moeten de komende jaren inleveren'

Van wachtrijen in de zorg en dichte kroegen, tot onzekerheid over festivals door een tekort aan beveiligers. De gevolgen van de krapte op de arbeidsmarkt zijn overal te merken. Maar de 'kraptecrisis' heeft ook een andere kant.

Werknemers zijn gewilder. Dat betekent dat zij hogere lonen en betere arbeidsvoorwaarden kunnen afdwingen bij hun werkgevers. Wegen die effecten op tegen de veelal negatieve uitwerkingen van de huidige economische situatie? Twee economen geven antwoord, maar zijn niet al te optimistisch.

Positief voor werknemers

Piet Rietman is econoom bij het Economisch Bureau van ABN AMRO. Volgens hem heeft een krappe arbeidsmarkt tot gevolg dat lonen stijgen en dat arbeidsomstandigheden verbeteren. "Dat is positief voor werknemers. Zij kunnen meer vragen van hun werkgever."

Ook wijst hij op mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt, bijvoorbeeld door hun hoge leeftijd. "Werkgevers zoeken nu in alle hoeken en gaten naar personeel. Daardoor nemen ze ook mensen aan die eerder weinig kans maakten op een baan."

Risico's

De werkende en werkzoekende Nederlander ziet de krapte op de arbeidsmarkt in eerste instantie dus als iets positiefs. Maar er zijn ook risico's, waarschuwt Rietman. Die risico's ziet de econoom vooral bij ondernemers die bij het geven van een hoger loon verlies draaien. Dat kunnen ze opvangen door het verhogen van de prijzen.

"Anderen kiezen voor productiviteitsverlaging. Dat betekent dat winkeliers of horecabazen hun zaken op sommige dagen dichtgooien." Vervelend voor consumenten, maar ook voor werkenden. "Dichte winkels leiden tot minder werkgelegenheid en dat is nadelig voor de werknemer."

Opstapeling van ongemakken

Zulke nadelige effecten van de 'kraptecrisis' ziet arbeidseconoom Ton Wilthagen veel meer. "Denk aan kroegen en winkels die dichtblijven, maar ook aan langer wachten voor installaties in je huis of ziekenhuisbehandelingen." Het is onderaan de streep vooral deze opstapeling van ongemakken die mensen bijblijft, betoogt hij.

Maar makkelijk is het niet om een afweging te maken tussen de positieve en negatieve effecten. "Dat ligt er maar net aan hoe en tussen wie je dat doet. Voor sommige mensen, zoals Schiphol-medewerkers, zijn er voordelen. Maar als zo'n medewerker een aandoening heeft en voorlopig niet kan worden behandeld, heeft hij een probleem."

In alle sectoren

Wilthagen spreekt van 'een ontregeling van de maatschappij'. Volgens hem zijn de ongemakken - die variëren van 'vervelend tot echt heel belemmerend' - in allerlei sectoren merkbaar.

Zo zijn er in de horeca, de vervoerssector en de logistieke sector de nodige problemen. "Tunnels die dichtblijven, treinen die minder vaak rijden of langer wachten op bestellingen." Al vormen dat nog niet eens de grootste problemen, zegt de arbeidseconoom.

Zorg en het onderwijs

De grootste problemen voltrekken zich in de zorg en het onderwijs, ziet hij. "Daar waren al achterstanden door corona, maar er is te weinig capaciteit om die in te halen. Daardoor verschraalt het niveau. Dat zie je terug in allerlei lijstjes waarop Nederland zakt."

Extra zorgelijk noemt hij de vooruitzichten. "De zorgvraag zal alsmaar toenemen door vergrijzing, maar de opleidingen lopen niet vol met studenten. Dat betekent dat we steeds langer moeten wachten of steeds verder moeten reizen voor zorg."

'Zwaar in het rood'

Econoom Rietman ziet bovendien problemen ontstaan in technische sectoren. Die sectoren staan 'zwaar in het rood', omdat vacatures erg moeilijk vervulbaar blijken door een groot tekort aan gekwalificeerd technisch personeel. "Het leidt ertoe dat levertijden erg oplopen."

Bovendien zorgt dat ervoor dat de tijd tussen de aanvraag en de daadwerkelijke installatie, onderhoudsbeurt of verbouwing aan je huis enorm kan oplopen. Dat ondervond Ton Wilthagen zelf. "Deze week kon er bij mij thuis eindelijk een schilder langskomen. Dat heeft anderhalf jaar geduurd. Je moet er als de kippen bij zijn."

Vergrijzing

Wilthagen noemt de huidige situatie frustrerend. "We moeten ons erop aanpassen en realiseren dat door de krapte niet alles meer kan", zegt hij. "Want deze situatie zal nog wel even blijven bestaan."

Hij en Rietman wijzen naar vergrijzing als achterliggende reden voor de krapte. "Dat zal nog decennia spelen. Het omslagpunt in de demografie zal op z'n vroegst in 2040 zijn", zegt Rietman.

Economie anders inrichten

Door vergrijzing neemt verhoudingerwijs het aantal werkenden op de gehele bevolking af. "Er zijn meer werkenden nodig, maar die gaan met pensioen. Bovendien zijn er meer mensen nodig om de diensten voor gepensioneerden te leveren. Maar die zijn er niet", zegt Rietman.

Omdat deze situatie voor lange tijd speelt, vindt hij dat ondernemers en de overheid van een permanente krapte moeten uitgaan. "Dat betekent dat we de hoge krapte op de arbeidsmarkt als gegeven accepteren en de economie daarop inrichten."

'Versoepel de eisen'

Hij is van mening dat de overheid voor sectoren waar het knelt, met oplossingen moet komen. "Kijk naar de zorg, bijvoorbeeld. In omliggende landen is het veel makkelijker om als verpleegkundige aan de slag te gaan."

In Nederland heb je een zogenoemde BIG-registratie nodig. "Dat is een papiertje dat je pas krijg na een intensief traject. Dat zou mijn eerste aanbeveling zijn: versoepel de eisen. Dan ben je sneller van het personeelstekort af."

Oplossingen

Wilthagen noemt andere oplossingen die in theorie mogelijk zijn: een toename van arbeidsmigratie of een stijging van de arbeidsproductiviteit door meer of harder te werken. "Maar dat gaat niet gebeuren", is hij stellig.

"Want de verwachting is niet dat Nederland gaat inzetten op arbeidsmigranten. En onze arbeidsproductiviteit is juist gedaald. We willen niet méér werken." Hij verwacht daarom dat er op korte termijn geen oplossing voor de krapte komt. "Nee, anders hadden we die nu al gezien."

Recessie als uitkomst

De enige andere manier die de krapte enigszins kan remmen is een recessie, zegt hij. "Die heeft uiteraard ook negatieve gevolgen. En een recessie biedt bovendien geen uitkomst voor elke sector. Onze vraag naar zorg zal net zo groot blijven. Een dalende economische groei lost de personeelstekorten daar niet op."

Hij vindt daarom dat we moeten wennen aan de situatie. "We moeten de komende jaren inleveren. Er zal een nieuw evenwicht ontstaan, waarin de gevolgen van de krapte in de praktijk doorwerken. Dat zal ons niet bevallen, maar het is niet anders. Dat deze situatie overwaait of dat de markt het oplost? Ik zie het niet gebeuren."