Hoe drones een belangrijke rol spelen in de oorlog in Oekraïne: 'Het leidt een nieuw tijdperk van oorlogsvoering in'

In Oekraïne worden volop drones ingezet. Van grote militaire drones tot kleine varianten ter grootte van een vogel. Maakt dit oorlogsvoering veiliger of leidt het tot nieuw geweld en escalatie? Expert Wim Zwijnenburg waarschuwt voor de risico's.

In de oorlog gebruiken Oekraïne en Rusland allebei militaire drones om aanvallen uit te voeren. Drones zijn namelijk erg nauwkeurig en kunnen van een grote afstand worden bestuurd. Zo lopen piloten minder gevaar dan wanneer zij zelf in een gevechtsvliegtuig zouden zitten.

Massale schaal

Drones worden al langer gebruikt dan gedacht, zelfs in de Eerste Wereldoorlog. Maar drones namen pas echt een vlucht tijdens de oorlog in Afghanistan toen het Amerikaanse leger ze gebruikte. Later gingen verschillende leiders en rebellengroeperingen ook commerciële drones transformeren tot militair wapen.

"Wat de oorlog in Oekraïne anders maakt is de massale schaal waarop drones worden gefabriceerd en ingezet", zegt drone-deskundige Wim Zwijnenburg van de vredesorganisatie PAX. "Er vliegen nu wel duizenden drones boven Oekraïne."

Russische industrie loopt achter

Volgens Zwijnenburg is het lastig om te zeggen of Rusland of Oekraïne er beter voor staat qua drones. "We hebben last van eenzijdige beeldvorming: van Oekraïne krijgen we heel veel mee, van Rusland nauwelijks iets."

"Wel vermoeden we dat het militaire drone-arsenaal van de Russen kleiner is, aangezien hun drone-industrie zo'n 10 jaar achterloopt op die van bijvoorbeeld de Verenigde Staten en Turkije, die drones leveren aan Oekraïne."

Turkse drones

"Een van de militaire drones waarover het Oekraïense leger momenteel beschikt, is een Turkse drone: de Bayraktar. Dit is een zeer nauwkeurige drone, waar de Russen echt last van hebben", vertelt Zwijnenburg.

"De drone kan bovendien lang in de lucht blijven, wat een handig voordeel is in een relatief groot land als Oekraïne." De Bayraktar werd onder andere gebruikt om het 60 kilometer lange Russische konvooi dat naar Kiev oprukte aan te vallen.

Kamikaze-drones

"Je hebt nu twee krijgsmachten die allebei flink geïnvesteerd hebben in drones. Oekraïne had geen militaire drones toen de oorlog in 2014 uitbrak, maar is sindsdien actief een drone-industrie gaan optuigen", vertelt Zwijnenburg. "Er is bijvoorbeeld een nieuw type ontwikkeld: de zogenaamde kamikaze-drone. Deze drone leidt een nieuw tijdperk van oorlogsvoering in."

Kamikaze-drones zijn hele kleine, dodelijke drones die door één persoon kunnen worden vervoerd en gebruikt. Waar oorlogsvoering voorheen vooral ging om grote gewapende drones, worden nu de kamikaze-drones steeds belangrijker. Zowel de Oekraïners als de Russen gebruiken ze.

Ogen in de lucht

Niet alleen de kamikaze-drones worden steeds belangrijker, maar ook de commerciële drones. Voorheen werden commerciële drones omgetoverd tot aanvalswapen. Nu worden ze op grote schaal ingezet om beelden te verzamelen, die gebruikt kunnen worden als bewijs- of propagandamateriaal.

"Dat is cruciaal: de drones zijn eigenlijk je ogen in de lucht", zegt Zwijnenburg. "Om terrein te verkennen en om de vijand op te sporen. Hoe meer beeldmateriaal, hoe effectiever je op het slagveld te werk kan gaan. In het begin van het conflict werd de toegevoegde waarde van filmende drones meteen duidelijk, omdat er toen veel bewolking in de lucht was. De drones konden daar doorheen kijken."

Toch risico's

Drones lijken dus ideaal. Met hun doelgerichtheid veroorzaken ze potentieel minder burgerslachtoffers en ze kunnen worden ingezet voor waarheidsvinding en hulpverlening. Toch wordt de toenemende inzet van drones in oorlogsvoering niet alleen toegejuicht. Zwijnenburg waarschuwt voor meerdere risico's.

"Een van de dingen waar ik me zorgen over maak, is dat journalisten of mensenrechtenactivisten het doelwit worden van drones", zegt hij. "Dat is al gebeurd in Oekraïne, waar een Oekraïense journalist waarschijnlijk gedood is met een kamikaze-drone van de Russen."

Onschuldige mensen als doelwit

Ook kan verkeerde informatie ertoe leiden dat andere onschuldige mensen plots getroffen worden door een drone-aanval, zegt Zwijnenburg. "Daarnaast bestaat het gevaar dat drone-piloten met behulp van bepaalde software getraceerd kunnen worden. Hoewel zij vanaf een grote afstand vliegen, lopen zij dan toch gevaar."

Volgens de Oekraïense vicepremier Mykhailo Fedorov is dit precies wat momenteel gebeurt. Russen zouden de detectie-software van de Chinese drone-fabrikant en marktleider DJI gebruiken om drone-piloten te traceren. Hij riep de fabrikant daarom ook op om alle banden met Rusland te verbreken.

Drones doneren

Dit was niet de enige oproep over drones die de Oekraïense overheid heeft gedaan. Al in de eerste week van het conflict werden inwoners van Kiev gevraagd om hun 'hobbydrones' te doneren, zodat er mee gefilmd kon worden. Aan die oproep werd massaal gehoor gegeven.

Ook internationaal zijn verschillende initiatieven opgetuigd voor de inzameling en donatie van drones. "Dat een overheid oproept tot het doneren van drones, toont dat het onderscheid tussen commerciële en militaire drones verdwijnt. Die verstrengeling is echt nieuw", zegt Zwijnenburg.

Gebruikt als hulpverlening

Wat ten slotte nieuw is in Oekraïne, zijn de overwegingen om drones in te gaan zetten voor hulpverlening. "Dat gebeurt sinds een paar jaar af en toe in rampgebieden, bijvoorbeeld in Afrika", vertelt Zwijnenburg. In Oekraïne zijn nog geen humanitaire drones actief. Maar dat duurt waarschijnlijk niet lang meer. Het Canadese drone-bedrijf Draganfly kondigde eind maart aan in Oekraïne te gaan helpen.

Ook de Nederlandse start-up Wings for Aid staat te popelen, maar de VN en het Rode Kruis hebben de start-up nog niet opgeroepen: zij vrezen dat de humanitaire drones uit de lucht worden geschoten, omdat ze relatief groot zijn en lastig te onderscheiden zijn van militaire drones.