Buiten kantoortijden alleen een ouderwetse telefoon: 'Mijn smartphone leidde me zelfs af van m'n kinderen'

Appjes sturen, social media checken of even kijken of de trein nog gaat. Nog geen 20 jaar sinds de eerste smartphone op de markt kwam, is die niet meer weg te denken uit ons leven. Jasper was het zat en besloot te experimenteren of hij nog zonder kan.

"Ja, dit gaat toch prima", begint Jasper van den Berg wanneer hij opneemt met zijn gloednieuwe ouderwetse telefoon van 30 euro. Het is rond het middaguur, maar zelfs tijdens zijn werk blijkt de smartphone niet altijd nodig, vertelt de ondernemer.

'In het diepe springen'

Zijn plan is om een maand lang, van zes uur 's avonds tot acht uur 's ochtends en in weekenden, zijn smartphone niet te gebruiken. Hij begon een paar weken terug, op een vrijdag. "Dus ik had direct een weekend voor de boeg. Ik wilde gelijk in het diepe springen."

Toen Jasper zijn 'nieuwe' telefoon kocht zette de ondernemer alleen de nummers van zijn vrouw, familie, beste vrienden en compagnon erin. "Mensen kunnen mij via mail en telefoon gewoon bereiken", legt hij uit.

Telefoon op vliegtuigstand

Jasper speelde al langer met het idee om iets aan zijn schermtijd te doen. Dat deed hij dan door zijn telefoon bijvoorbeeld op vliegtuigstand te zetten. "Maar ik merkte dat ik na een uurtje toch weer ging kijken. Ik vroeg me vooral af: waarom kijk ik nog? Ik merkte dat ik, voordat ik m'n kind ging voorlezen voor het slapen, alles nog even snel checkte. Maar waarvoor eigenlijk? Het kan nooit belangrijker zijn."

Hij geeft zijn twee oudste kinderen van 5 en 7 jaar 45 minuten schermtijd per dag. "Dat kan natuurlijk niet als ik zelf de hele tijd op m'n telefoon zit. Je wil wel het goede voorbeeld geven", vertelt de vader. Zo kwam hij tot het plan om zijn smartphone buiten werktijd in te ruilen voor een ouderwetse telefoon.

Meer energie en meer aandacht

Na het eerste weekend weet Jasper al één ding zeker: dit is een goed idee. "Ik merk nu al dat ik meer energie heb en meer aandacht voor de mensen om mij heen", zegt hij. "Maar ik merk dat ik nog vaak ernaar wil grijpen, wat alleen maar laat zien hoe erg de gewoonte erin zit."

Toen hij in het weekend een drankje ging doen met een vriend merkte hij ook dat gesprekken leuker werden. "Hij vroeg waar we op zomervakantie gingen. Ik wist de plaatsnaam niet, maar wel ongeveer waar het lag." Dat leidde uiteindelijk tot een veel diepgaander gesprek: "Normaal had ik de reservering opgezocht en zit je vervolgens allebei weer achter een scherm. Nu hadden we een fijn gesprek over de hele vakantie. Het was niet nodig om het te weten."

Patronen in telefoongedrag

Verslavingsonderzoeker Helle Larsen van de Universiteit van Amsterdam snapt heel goed dat Jasper het experiment aangaat. "Het geeft je inzicht over je telefoongebruik. Op welke momenten mis je de smartphone? Vaak is dat gekoppeld aan momenten of situaties. Als je je daar bewust van wordt, kun je patronen in je telefoongedrag herkennen."

Wie zijn overmatige telefoongebruik wil aanpakken, doet er dan ook goed aan om een soortgelijke proef te proberen, zegt Larsen. "Verder kun je de telefoon zo instellen dat die om een bepaalde tijd uitgaat. Om tien uur 's avonds bijvoorbeeld. Maar de allerbelangrijkste stap is: zet je notificaties uit. Die zijn funest voor je brein."

Beloningssysteem in hersenen

De onderzoeker wil niet spreken van een telefoonverslaving, omdat er geen klinische diagnose voor is. Maar sommige symptomen zijn wel vergelijkbaar met de tekenen van een alcohol- of rookverslaving. Dat heeft vooral te maken met het beloningssysteem in onze hersenen.

"Een like, notificatie, nieuwe post, noem maar op: ze zijn er allemaal op gericht om dat beloningsmechanisme te activeren. Daardoor komt dopamine in onze hersenen vrij. Dat geeft ons een fijn gevoel", legt ze uit. "Wie daar gevoelig voor is - vaak mensen met minder zelfcontrole - is vatbaarder voor problematisch gebruik van de telefoon."

'Alles gaat via de telefoon'

Ook de gevolgen daarvan zijn volgens Larsen op sommige vlakken hetzelfde als bij andere verslavingen. "Niet op fysiek vlak, maar wel op sociaal en emotioneel vlak. Je kunt bij excessief gebruik van de telefoon relaties verwaarlozen, omdat je tijdens gesprekken op de telefoon kijkt. En wie 's avonds lang op de telefoon zit, slaapt minder goed. Uiteindelijk is dat ook niet goed voor de gezondheid."

De onderzoeker weet hoe moeilijk het is om niet op je telefoon te kijken. Daarom vindt ze het knap hoe Jasper zijn experiment aanpakt. "De smartphone is zo geïntegreerd in wat we doen. Agenda's, communicatie met vrienden, alles gaat via de telefoon."

Praktische kant van experiment

Over de praktische kant van zijn experiment kreeg Jasper dan ook veel vragen van zijn omgeving. Want wat doet hij bijvoorbeeld als de trein uitvalt en hij een nieuwe route nodig heeft, of wat als hij een betaalverzoek wil sturen? "Treintijden kan je op het station ook aan mensen vragen, dan heb je weer sociale interactie. En geld overschrijven kan tijdens werk ook met je laptop."

Zijn eerste echte uitdaging zonder telefoon beleefde Jasper op een hele andere plek: in de supermarkt. Hij kwam er namelijk achter dat hij zijn pinpas was vergeten. "Dan is het even zoeken naar een oplossing. Ik checkte het saldo op een andere gezamenlijke pas via een pinautomaat buiten de supermarkt en kon daar uiteindelijk mee betalen."

'Ruimte in je hoofd'

En dat is precies waar Jasper ook enthousiast over is. "Het laat je weer creatief denken, gesprekken aangaan met mensen, om hulp vragen of hulp geven", somt hij de voordelen op. "En daarbij geeft het zoveel ruimte in je hoofd."

Zo noemt hij het voorbeeld dat zijn kinderen in de zon in de tuin aan het spelen waren. "Dan zou ik normaal mijn mobiel pakken en het nieuws checken, maar nu kreeg ik ruimte om na te denken en het goede voorbeeld te geven."

Weinig gemist

Na het eerste weekend, toen hij zijn telefoon weer aanzette, merkte hij dat hij weinig had gemist. "Zo'n 168 berichtjes op WhatsApp in groepsapps, maar niet echt iets belangrijks. Sommige mensen om me heen vonden het voor het organiseren van een verjaardag wel lastig, maar daarover kan ik gewoon bellen."

Wat hij uiteindelijk hoopt te bereiken met zijn experiment? "Ik hoop mijn gedrag met mijn smartphone te veranderen. Ik merk nu heel erg dat technologie voor veel dingen handig is, maar dat we vooral onszelf hebben aangeleerd dat we dit echt nodig hebben."