Het is onrustig op de Balkan. Oude spanningen tussen Servië en en Kosovo lopen op en de eenheid in Bosnië-Herzegovina staat onder druk. Via EenVandaag Vraagt kwamen er veel vragen over binnen. Balkan-correspondent Marcel van der Steen geeft antwoord.

1. Wat is er aan de hand op de Balkan?

"De laatste weken is er steeds meer onrust tussen Serviërs en andere bevolkingsgroepen op de Balkan. Vooral in Kosovo en in Bosnië zijn er acties, opstootjes en incidenten."

"Een voorbeeld: de Kosovaanse regering besloot eind december dat Serviërs die in Kosovo wonen met Kosovaanse kentekenplaten op hun auto's moeten gaan rijden. De Serviërs waren het daar niet mee eens. Her en der richtten zij blokkades op en staken auto's in brand."

"Kosovo is internationaal erkend als onafhankelijk land, maar de Servische opstandelingen blijven het beschouwen als een belangrijke provincie van Servië. Het stoot hen daarom tegen het zere been dat de Kosovaanse regering pogingen onderneemt om van Kosovo steeds meer een 'echt land' te maken. Veel Serviërs voelen zich tweederangsburgers."

"In Bosnië speelt uiteindelijk hetzelfde: ook daar voelen Serviërs zich continu niet gezien, niet gehoord en niet serieus genomen. Serviërs wonen in Bosnië voornamelijk in de regio Republica Srprska, en hebben daar vrij veel autonomie. De president van Republica Srprska strijdt al jarenlang voor meer zeggenschap. En uiteindelijk onafhankelijkheid. Maar voor de andere bevolkingsgroepen is dat onbespreekbaar. Zij zien Republica Srprska als een deel van het land dat gebouwd is op genocide."

Bron: EenVandaag

2. Wat zijn de belangrijkste oorzaken voor de spanningen, nu en in het verleden?

"Wat er nu speelt op de Balkan is eigenlijk nog steeds het gevolg van oorlogen in de jaren 90. Toen waren bevolkingsgroepen het ook al oneens over de verdeling van de macht in de regio. De oorlogen zijn destijds met akkoorden stilgezet, maar de achterliggende conflicten zijn nooit opgelost. Die gaan nog steeds door, maar dan zonder wapens."

"Een oplossing voor de huidige spanningen is er nog niet. Dat wordt bemoeilijkt doordat iedereen zichzelf als slachtoffer ziet. Serviërs zeggen zich bijvoorbeeld niet gehoord en gezien te voelen en eisen daarmee het slachtofferschap op, maar eigenlijk waren zij de agressor in de regio."

"Ik denk dat hun gevoel ook te maken heeft met het Servische nationalisme. En met hun machtspositie in het vroegere Joegoslavië. Daar hadden de Serviërs het voor het zeggen. Nu hebben ze het gevoel dat zij niet kunnen zijn wie ze ooit waren."

3. Op welke manier steunt Rusland Servië en wat heeft ze daarbij te winnen?

"Servië en Rusland zijn al sinds het einde van de 18de eeuw bondgenoten en delen vele culturele en religieuze banden. Ook nu nog steunen de bondgenoten elkaar. Rusland steunt Servië bijvoorbeeld door zich uit te spreken tegen de onafhankelijkheid van Kosovo. En Servië steunde Rusland door niet in te stemmen met sancties voor de oorlog in Oekraïne."

"We zien nu wel dat de Servische president Aleksander Vučić toch een beetje afstand neemt van Poetin. De speech die hij gisteren gaf, lijkt te suggereren dat Vučić zijn achterban langzaam wil voorbereiden op de consequenties van een EU-lidmaatschap. Mogelijk zou Servië haar geliefde Kosovo moeten opgeven."

"Milorad Dodik daarentegen, de president van de Republika Srprska in Bosnië, blijft de grootste supporter van Poetin. Hij is recent nog in Moskou geweest om te praten over gasleveranties, maar niemand weet wat daar precies besproken is."

"Er zijn theorieën dat Poetin inzet op een nieuw conflict in de Balkan, om de aandacht van Oekraïne af te leiden. Maar ik geloof dat eigenlijk niet zo. Als het Poetin vorig jaar was gelukt om binnen een paar dagen Kiev in te nemen, dan was er misschien een oorlog in de Balkan ontstaan. Daar heeft Poetin alle belang bij: als hij meer macht wint, verzwakt hij de macht van het westen. Maar voor zover ik weet, levert Poetin momenteel geen concrete militaire steun. Hij heeft z'n wapens voorlopig zelf nodig in Oekraïne."

4. Hoe groot is de kans dat de onrust leidt tot een nieuwe oorlog?

"Elke keer zijn er weer van die kleine incidenten die klein blijven als je ze goed oppakt, maar groot kunnen worden als je ze niet goed oppakt. Mensen vrezen dat het een keer misgaat. En ik denk ook dat dat kan. Alle benodigdheden voor een kruitvat zijn er."

"Tegelijkertijd zie ik op dit moment niet wie er belang zou hebben bij een oorlog en hoe een oorlog gerealiseerd zou kunnen worden. Republica Srprska beschikt niet over militair materieel, dus zou dat dan moeten krijgen van Servië of Rusland. Maar Rusland kan niet direct Bosnië met tanks binnen rollen, zoals ze dat bij buurland Oekraïne kon. Het zou dan materieel moeten invliegen via Servië, maar ik geloof niet dat Servië daar nu aan zou meewerken. Als kandidaat-lidstaat van de EU staat er te veel op het spel."

5. Wat kan de internationale politiek doen om de opgelopen spanningen te neutraliseren?

"De EU heeft de Balkan jarenlang verwaarloosd en genegeerd. Ik hoop eigenlijk dat de oorlog in Oekraïne de ogen heeft geopend om wél te gaan investeren in dit deel van Europa. Er zijn veel redenen om pessimistisch te zijn over bijvoorbeeld de economie van Bosnië, maar zorg dan dat je daar als EU iets in kan veranderen. Zodat we de Balkan bij ons kunnen houden en verder kunnen helpen."

"Het lijkt alsof de EU ervoor kiest om Vučić steeds verder onder druk te zetten: 'die balanceer-act van je is leuk, maar we willen duidelijkheid hebben.' Dat kan fout uitpakken. Als de EU Vučić vraagt om Kosovo op te geven, is dat wellicht te veel gevraagd. Maar ik denk dat Vučić een heel pragmatisch leider is en dat het aandraaien van de duimschroeven wel de juiste manier is om hem te overtuigen zich bij de EU te voegen."

6. Gaat Nederland zich hier mee inlaten?

"Sinds kort zijn er vier Nederlandse officieren in Bosnië die zich inzetten voor politieke en sociale stabiliteit. Zij leveren een bijdrage aan de European Force (EUFOR)."

"De band tussen Nederland en Bosnië is vrij sterk door ons gedeeld trauma: Srebrenica. Ik ben ervan overtuigd dat Nederland juist daarom een positieve rol wil spelen in de onrust op de Balkan. Maar liever nog is dat niet nodig, natuurlijk."

Iran en de Verenigde Staten zitten vandaag om de tafel in Oman om een nieuw atoomakkoord af te sluiten. President Donald Trump stapte in 2018 uit het vorige akkoord, waarom zijn de landen nu weer in gesprek? "Alternatief is bombardementen."

Iran-deskundige en analist bij het Haagsche Instituut Geopolitiek Damon Golriz verwacht dat beide landen heel positief de gesprekken van vandaag ingaan. "En dat er ook eigenlijk een rail wordt gelegd voor de bewegingen die meer richting diplomatie gaan in plaats van oorlogsretoriek."

'Amerika wel kernwapens tegenhouden'

De gesprekken gaan dus over een nieuw atoomakkoord tussen Iran en de VS, waarin de landen afspraken maken over het nucleaire programma van Iran en wat ze met die technologie doen. "Het heeft alleen maar een politiek besluit nodig om zometeen kernwapens te maken. En dat wil Amerika tegenhouden."

De reden dat de VS toenadering zoekt heeft volgens Golriz te maken met de rivaliteit tussen de VS en China, waar het Midden-Oosten tussen zit. "Het is een veld waarin energie en logistiek een belangrijke rol spelen", legt hij uit. "En wat Iran wil is eigenlijk minder sancties, omdat de Amerikanen heel veel sancties hebben opgelegd de afgelopen paar jaar. En natuurlijk ook dat er geen oorlog komt."

De vorige 'Iran-deal'

Dit is niet de eerste keer dat Iran en de VS praten over kernprogramma's. In 2015 waren de landen het al eens geworden over het Iraanse kernprogramma. Iran zou volgens dit plan afzien van het maken van kernwapens. In ruil daarvoor beloofde landen zoals de Verenigde Staten en Europese landen om economische sancties tegen Iran op te heffen.

Toen Donald Trump in 2018 begon aan zijn eerste termijn als Amerikaanse president stapte hij uit het akkoord, ook kondigde hij nieuwe sancties aan op Iran. Sindsdien houdt Iran zich ook steeds minder aan de afspraken uit het akkoord.

'Iran moet gesprek aangaan'

Volgens de Iran-deskundige is dit het juiste moment om te praten over een nieuw akkoord. "Iran is ontzettend verzwakt na 7 oktober door de aanvallen van Israël op bijvoorbeeld Hezbollah, Hamas en de Houthis." Dat zijn allemaal groepen die militair gesteund worden door Iran.

"Er is ook een militaire opbouw in de regio door Amerika die ongekend is in de afgelopen 20 jaar", vertelt Golriz. "Dat samen zorgt ervoor dat Iran het gesprek moet aangaan, omdat het alternatief bombardementen is."

'Regime wordt niet gedragen door bevolking'

Volgens Golriz heeft Iran nu ook te maken met veel interne problemen, wat een belangrijke reden is om in gesprek te gaan. Zo waren er de afgelopen jaren veel demonstraties voor vrouwenrechten. "Het regime wordt niet gedragen door de bevolking. Jonge mensen willen meer vrijheid, een westerse manier van leven. Dit regime kan dat niet geven."

"Economisch gaat het ook heel slecht", gaat hij verder. "Het land is gesanctioneerd op allerlei manieren. Je kan hier bijvoorbeeld geen geld over maken naar Iran als je familieleden hebt." Ook mogen veel bedrijven niet handelen met Iran, hierdoor is het land economisch grotendeels afgesloten van de rest van de wereld.

'Trump wil voor vrede zorgen'

De reden dat de VS het gesprek opnieuw aangaat, heeft volgens Golriz vooral te maken met president Trump zelf. "Hij wil een deal sluiten omdat hij de president wil zijn die voor vrede zorgt", legt hij uit.

President Trump wil volgens de Iran-deskundige het land naar zich toetrekken, om meer invloed te krijgen in het Midden-Oosten. "Waar dus energie en logistiek een belangrijke rol spelen. En dat samen zorgt ervoor dat er voldoende politieke wil is om deze bijeenkomst te laten slagen."

Het aantal meldingen van frauduleuze belletjes is enorm gestegen. Volgens expert Dave Maasland zijn de daders vaak Nederlandse jongeren die door bendes hiervoor geronseld worden. ”Het lijkt steeds meer op georganiseerde misdaad.”

Steeds meer criminelen proberen via de telefoon geld af te troggelen bij niets vermoedende slachtoffers. Dat blijkt uit recente cijfers van de fraudehelpdesk. In de eerste drie maanden van dit jaar kwamen er 9.793 meldingen binnen bij het anti-fraude instituut. In 2024 lag dit aantal in dezelfde periode nog op 3.031 meldingen.

Grote criminele bendes

Cybercrime-expert Dave Maasland is niet verbaasd over deze toename. "Deze vorm van misdaad begint echt de vorm aan te nemen van georganiseerde misdaad", legt hij uit.

Er zitten volgens hem steeds vaker grote criminele bendes achter deze vorm van oplichting. "Die weten hoeveel geld hiermee te verdienen valt."

'We zijn gewend alles online te delen'

Daarnaast maakt nieuwe technologie als AI het stuk makkelijker voor deze criminelen om hun slag te slaan, zegt Maasland. "De opkomst van kunstmatige intelligentie speelt zeker een rol en die versnelt deze opmars alleen maar. Je hebt nu voor het klonen van een Nederlandse stem, nog maar 10 seconden nodig van de oorspronkelijke stem", legt hij uit. "Dus dat wordt steeds beter en makkelijker."

"Maar dat is zeker niet de enige factor", benadrukt de expert. Ons eigen online gedrag speelt oplichters ook vaak behoorlijk in de kaart. "We zijn zo gewend om alles online te delen, omdat we elkaar vertrouwen. Deze gegevens lekken ook vaak uit. Maar dat zorgt er wel voor dat criminelen heel geloofwaardig deze telefoontjes kunnen plegen."

'Kan iedereen overkomen'

"Ze zijn echt zo geraffineerd deze oplichters", gaat Maasland verder. "Ze bellen je dus op en gebruiken in zo'n telefoontje allemaal gegevens van jou. Ze weten je naam, je adres en soms zelfs ook je banksaldo. Dan wordt het zo geloofwaardig allemaal."

Maasland heeft zelf van dichtbij gezien hoe deze criminelen te werk gaan. "Ik heb wel eens telefoontjes van de politie mogen mee luisteren. De manier waarop deze oplichters dat doen, is echt zo extreem gehaaid en geloofwaardig", vertelt hij. "Zo klantvriendelijk ook. Ik me voorstellen dat iedereen hier in mee zou kunnen gaan. Het kan dus echt iedereen overkomen."

Geronselde jongeren hebben 'geen idee'

Wat Maasland ook zorgen baart, is de leeftijd van de daders die zich met deze vorm van oplichting bezig houden. "Het zijn vooral veel jongeren ook die geronseld worden door deze bendes, helaas ook in vriendengroepen. Want veel van deze fraudeurs zitten gewoon in Nederland. Daar waarschuwt de politie voor."

"Ze vertellen deze jongeren niet dat ze geld stelen van ene mevrouw Jansen, maar dat ze stelen van de verzekering of van de bank", gaat hij verder. "In de rechtszaal komen ze er soms pas achter dat mevrouw Jansen het slachtoffer is en haar hele pensioenpotje weg is. Ze hebben echt geen idee."

'Let op urgentie'

De expert heeft tot slot nog een gouden tip hoe je kunt voorkomen dat je in de val van deze oplichters loopt. "Let op urgentie, dat komt bij al deze vormen van oplichting voor, of ze nou kunstmatige intelligentie gebruiken of niet."

"Ze roepen altijd hun slachtoffer op om direct iets te doen, meteen iets over te maken", legt hij Maasland uit. "Want anders verlies je je geld of je telefoon. Als je wordt opgedragen direct te handelen, moeten alle alarmbellen afgaan."