In Oost-Europa is het opnieuw druk met demonstraties. In Servië en Slowakije zijn duizenden mensen de straat opgegaan om te demonstreren tegen de regering. De gemene deler? Corruptie en banden met Rusland.

In de Slowaakse hoofdstad Bratislava en andere grote steden gingen tienduizenden mensen de straat op bij een protest tegen de Ruslandgezinde premier Fico. In Servië was gisteren het grootste protest tegen president Vucic sinds zijn aantreden in 2017. Duizenden mensen sloten zich erbij aan.

'Slowakije is Europa'

In het EU- en NAVO-land Slowakije was het probleem dat ze niet goed voorbereid waren op het wegvallen van Russisch gas door de oorlog in Oekraïne. Het land gebruikte dat gas, maar verdiende ook geld door het gas verder te vervoeren na andere Europese landen. Premier Fico is daarom in december naar Moskou gegaan om te praten met Poetin.

En dat is heel slecht gevallen in Bratislava, vertelt hoogleraar Vergelijkend bestuur in internationaal perspectief aan de Universiteit Leiden Antoaneta Dimitrova. "De Slowaakse middenklasse hecht een grote waarde aan het EU-lidmaatschap. De protesten waren dus tegen het buitenlandse beleid dat stappen maakt richting Rusland. Slowakije is Europa, zeggen ze."

Ingestort treinstation als aanleiding

In Servië is de situatie anders, omdat het land nog geen lid is van de Europese Unie. Wel is het kandidaat-lid. "Het is ook vergelijkbaar met Slowakije, want er wordt geprotesteerd vóór de democratie en tegen leiders die de democratie proberen uit te hollen", legt Dimitrova uit. "En er zijn sterke netwerken, die verbonden zijn aan president Vucic en bedrijven overnemen, media de mond snoeren en de politie overnemen."

De aanleiding voor de protesten was het instorten van het dak van een treinstation waarbij 15 mensen om het leven kwamen. Zowel bij de aanbesteding van bouwprojecten als bij toezicht op de uitvoering gaat het volgens de betogers mis. Corruptie zou daarbij een rol spelen.

Steeds grotere protesten

Zowel in Servië als Slowakije is het mogelijk dat de huidige regering op democratische wijze de macht verliest. In beide landen begonnen de protesten bij studenten, maar volgens Dimitrova zijn de bewegingen breder geworden.

"In Slowakije is het niet alleen in Bratislava, maar ook in kleinere steden. En in Servië sluiten ook bijvoorbeeld advocaten, hoogleraren en artiesten zich aan bij de beweging."

Politiek opportunisme

Dus waarom kiezen de leiders die onder druk staan om de banden met Rusland te versterken? "Ze zoeken steun en geld", zegt Dimitrova. "Rusland voert bewust beleid om iedereen te steunen die op een manier de democratie in de Europese Unie ondermijnt."

"Dus als Fico en Vucic niet krijgen wat ze willen in de EU, kloppen ze aan bij Poetin. Je kan dat politiek opportunisme noemen."

Kantelpunt

Hoe nu verder? Volgens Dimitrova is de situatie in zowel Slowakije als Servië op een kantelpunt. "Het is alleen moeilijk te voorspellen hoeveel gebruik de leiders gaan maken van repressie tegen de bevolking."

"Op dat gebied ben ik positiever over Slowakije. Fico is nog niet zo lang aan de macht dat hij de politie onder controle heeft. De oppositie is ook goed georganiseerd. De protesten zijn een teken van een gezonde democratie. Motie van wantrouwen tegen Fico is bijvoorbeeld nog steeds mogelijk."

Uitgeholde democratie

In Servië zijn de vele protesten tegen Vucic de afgelopen acht jaar nog nooit succesvol geweest. "Maar we horen nu geluiden dat het anders gaat zijn", zegt Dimitrova. "Dat komt door algemene stakingen in het land. Die zijn onderdeel van een verbreding van de protesten."

Het is dus volgens hoogleraar mogelijk dat in Servië ook een kantelpunt wordt bereikt. "Maar de democratische instituten zijn daar zo uitgehold, dat het wel even gaat duren voordat de democratie hersteld is."

Asielzoekers die in een ander Europees land zijn aangekomen, mogen hier worden geweigerd door de IND. Als ze na anderhalf jaar niet zijn teruggestuurd, mogen ze blijven. "Er zijn in ons land heel veel mensen die deze mensen helpen onderduiken."

Mohammad uit Iran is opgelucht. Hij heeft van zijn advocaat te horen gekregen dat de Immigratie- en Naturalisatiedienst (IND) zijn asielprocedure in behandeling heeft genomen. Hij is een politieke vluchteling en loopt gevaar in zijn geboorteland. Hij moest volgens de Dublinverordening een asielaanvraag eigenlijk in Kroatië afwachten.

'Ik wilde niet terug naar Kroatië'

Daar werd hij, voordat hij bijna twee jaar geleden in Nederland aankwam, door de Kroatische politie opgepakt en voor het eerst geïdentificeerd. Toen hij vervolgens naar Nederland doorreisde en bij de IND asiel aanvroeg, kreeg hij daar te horen dat ze zijn aanvraag niet in behandeling zouden nemen.

"Ik moest terug naar Kroatië", vertelt Mohammad. "Daar zouden ze mijn asielaanvraag in behandeling nemen. Maar ik wilde niet terug naar Kroatië. Ik heb hier in Nederland familie wonen en ben nierpatiënt. Hier heb ik mensen die mij kunnen helpen, in Kroatië niet."

Dublinverordening

De Dublinverordening bepaalt dat het land waar een vreemdeling Europa binnenkomt, verantwoordelijk is voor de behandeling van zijn of haar asielverzoek. Deze regels werden in 2003 ingevoerd om te voorkomen dat asielzoekers Europa rondreizen om in verschillende lidstaten een procedure te beginnen, maar ook om te zorgen dat niet ieder land zijn handen van een zaak af kan trekken.

Zodra iemand in Nederland asiel aanvraagt, wordt in verschillende databases gecontroleerd of diegene eerder in een andere EU-lidstaat is geweest. Als dat zo is gaat de IND niet verder met de asielprocedure. Nederland verzoekt de andere lidstaat dan om de asielzoeker terug te nemen: dat is een Dublinclaim.

Lastig in de praktijk

Vervolgens heeft de andere lidstaat twee maanden om op dat verzoek in te gaan. Is er na die periode nog geen reactie, dan geldt: wie zwijgt, stemt toe. De asielzoeker kan dan worden overgedragen.

Dat is de bedoeling, zegt universitair docent migratierecht Mark Klaassen, maar de praktijk is vaak anders. "De Dublinverordening werkt tussen lidstaten, en de effectiviteit hangt dus af van de bereidwilligheid van de verschillende landen. In de praktijk komt er van de Dublinregels niet veel terecht, omdat het andere land niet meewerkt, of omdat de asielzoeker niet meewerkt."

1 op 6 Dublinclaims ingewilligd

Dat blijkt ook uit cijfers die EenVandaag bij de IND heeft opgevraagd. Slechts 1 op de 6 Dublinclaims die Nederland in de afgelopen vijf jaar heeft gedaan, heeft geleid tot overdracht van een asielzoeker naar een ander land.

Het valt op dat er tussen de verschillende lidstaten grote verschillen zijn in bereidwilligheid. Zo neemt Duitsland asielzoekers bij bijna de helft van de claims daadwerkelijk terug, terwijl Italië nauwelijks op dit soort verzoeken reageert. In de afgelopen drie jaar is geen enkele asielzoeker vanuit Nederland teruggestuurd naar Italië, ondanks de ruim 4.000 verzoeken die er zijn gedaan.

Termijn van anderhalf jaar

Daar kunnen asielzoekers gebruik van maken. 'Dublin' houdt een land namelijk niet voor eeuwig verantwoordelijk voor de opvang: als iemand na achttien maanden niet is overgedragen aan de verantwoordelijke lidstaat, verloopt de claim en kan een hij of zij alsnog ergens anders een asielprocedure beginnen.

Klaassen: "Je ziet in de cijfers vaak staan: 'met onbekende bestemming vertrokken.' Dat zijn mensen die uit de asielzoekerscentra zijn vertrokken en uit het zicht van de overheid zijn geraakt. In de Dublinverordening staat dat na 18 maanden de Dublinclaim vervalt. Als iemand dan nog niet naar het land van aankomst is teruggestuurd, kan Nederland niet langer iemand weigeren, en wordt dan alsnog verantwoordelijk voor de asielprocedure."

Asielzoekers duiken onder

Volgens asieladvocaat Sonya Taheri weten veel asielzoekers precies hoe dat werkt, en anticiperen ze er ook op. "Ze hebben een paar maanden om een netwerk op te bouwen. Dan vertel ik ze op een zeker moment: het is nu het moment om uit het centrum te vertrekken. Dan duiken ze onder."

"Er zijn veel mensen in Nederland die deze groep willen helpen, omdat ze begrijpen dat ze hier willen blijven", ziet Taheri. "Omdat ze hier familie hebben, of omdat de landen waar ze naar terug moeten veel slechtere omstandigheden hebben."

Organisaties helpen 'Dubliners'

EenVandaag sprak meerdere kerkelijke organisaties die deze 'Dubliners' helpen. Geen van de organisaties wil hiermee in de publiciteit treden. Ze geven aan kwetsbare asielzoekers te helpen om die achttien maanden door te komen, en zo te voorkomen dat ze op straat moeten zwerven.

Ook de gemeente Amsterdam helpt deze groep in hun opvang voor ongedocumenteerden. "We willen voorkomen dat kwetsbare mensen op straat moeten slapen, want dat is het alternatief", zegt verantwoordelijk wethouder Rutger Groot Wassink. "Dat vinden wij voor die mensen onwenselijk, en het zorgt uiteindelijk voor meer overlast voor de stad."

Drie jaar ook overbruggen

Groot Wassink maakt zich zorgen over de nieuwe regels die volgend jaar zomer van kracht gaan. Dan wordt de termijn voordat een Dublinclaim vervalt drie jaar in plaats van achttien maanden. "Dat zal betekenen dat mensen nog langer in de illegaliteit moeten leven, met alle gevolgen van dien. Wij zien als gemeente in de praktijk wat het gevolg is van regels die niet goed werken."

Asieladvocaat Taheri maakt zich er geen zorgen om dat asielzoekers die hier willen blijven met een Dublinclaim die drie jaar niet zullen weten te overbruggen. "Er zijn hele Facebookgroepen waarin mensen in het geheim mensen tijdelijk opvangen. Het zal misschien net wat lastiger worden, maar mensen laten zich niet zo gemakkelijk afschrikken als ze duidelijk hun toekomst in Nederland voor zich zien."

De teelt van lelies op landbouwgrond in het Gelderse Lochem veroorzaakt grote onrust. Bewoners zijn bang dat de bestrijdingsmiddelen die daarbij gebruikt worden, schadelijk zijn voor hun gezondheid. Omwonenden hopen dat de teelt verboden wordt.