In Oost-Europa is het opnieuw druk met demonstraties. In Servië en Slowakije zijn duizenden mensen de straat opgegaan om te demonstreren tegen de regering. De gemene deler? Corruptie en banden met Rusland.

In de Slowaakse hoofdstad Bratislava en andere grote steden gingen tienduizenden mensen de straat op bij een protest tegen de Ruslandgezinde premier Fico. In Servië was gisteren het grootste protest tegen president Vucic sinds zijn aantreden in 2017. Duizenden mensen sloten zich erbij aan.

'Slowakije is Europa'

In het EU- en NAVO-land Slowakije was het probleem dat ze niet goed voorbereid waren op het wegvallen van Russisch gas door de oorlog in Oekraïne. Het land gebruikte dat gas, maar verdiende ook geld door het gas verder te vervoeren na andere Europese landen. Premier Fico is daarom in december naar Moskou gegaan om te praten met Poetin.

En dat is heel slecht gevallen in Bratislava, vertelt hoogleraar Vergelijkend bestuur in internationaal perspectief aan de Universiteit Leiden Antoaneta Dimitrova. "De Slowaakse middenklasse hecht een grote waarde aan het EU-lidmaatschap. De protesten waren dus tegen het buitenlandse beleid dat stappen maakt richting Rusland. Slowakije is Europa, zeggen ze."

Ingestort treinstation als aanleiding

In Servië is de situatie anders, omdat het land nog geen lid is van de Europese Unie. Wel is het kandidaat-lid. "Het is ook vergelijkbaar met Slowakije, want er wordt geprotesteerd vóór de democratie en tegen leiders die de democratie proberen uit te hollen", legt Dimitrova uit. "En er zijn sterke netwerken, die verbonden zijn aan president Vucic en bedrijven overnemen, media de mond snoeren en de politie overnemen."

De aanleiding voor de protesten was het instorten van het dak van een treinstation waarbij 15 mensen om het leven kwamen. Zowel bij de aanbesteding van bouwprojecten als bij toezicht op de uitvoering gaat het volgens de betogers mis. Corruptie zou daarbij een rol spelen.

Bekijk ook

Steeds grotere protesten

Zowel in Servië als Slowakije is het mogelijk dat de huidige regering op democratische wijze de macht verliest. In beide landen begonnen de protesten bij studenten, maar volgens Dimitrova zijn de bewegingen breder geworden.

"In Slowakije is het niet alleen in Bratislava, maar ook in kleinere steden. En in Servië sluiten ook bijvoorbeeld advocaten, hoogleraren en artiesten zich aan bij de beweging."

Politiek opportunisme

Dus waarom kiezen de leiders die onder druk staan om de banden met Rusland te versterken? "Ze zoeken steun en geld", zegt Dimitrova. "Rusland voert bewust beleid om iedereen te steunen die op een manier de democratie in de Europese Unie ondermijnt."

"Dus als Fico en Vucic niet krijgen wat ze willen in de EU, kloppen ze aan bij Poetin. Je kan dat politiek opportunisme noemen."

Bekijk ook

Kantelpunt

Hoe nu verder? Volgens Dimitrova is de situatie in zowel Slowakije als Servië op een kantelpunt. "Het is alleen moeilijk te voorspellen hoeveel gebruik de leiders gaan maken van repressie tegen de bevolking."

"Op dat gebied ben ik positiever over Slowakije. Fico is nog niet zo lang aan de macht dat hij de politie onder controle heeft. De oppositie is ook goed georganiseerd. De protesten zijn een teken van een gezonde democratie. Motie van wantrouwen tegen Fico is bijvoorbeeld nog steeds mogelijk."

Uitgeholde democratie

In Servië zijn de vele protesten tegen Vucic de afgelopen acht jaar nog nooit succesvol geweest. "Maar we horen nu geluiden dat het anders gaat zijn", zegt Dimitrova. "Dat komt door algemene stakingen in het land. Die zijn onderdeel van een verbreding van de protesten."

Het is dus volgens hoogleraar mogelijk dat in Servië ook een kantelpunt wordt bereikt. "Maar de democratische instituten zijn daar zo uitgehold, dat het wel even gaat duren voordat de democratie hersteld is."

Vragen? Stel ze!

Heb je nog vragen of wil je reageren? Stuur ons dan hier een berichtje in onze chat. Elke donderdag vertellen we in de Doe mee-nieuwsbrief wat we met alle reacties doen. Wil je die in je mail? Meld je dan hier aan.