Het nieuwe kabinet wil toeslagen op de korte termijn verder verhogen om mensen te steunen in hun bestaanszekerheid. Op de lange termijn moet het complexe toeslagenstelsel op de schop. Regelmatig krijgen we er vragen over in onze chat, daarom een uitleg.

We spraken met woordvoerder van de Dienst Toeslagen Jaap Eikelboom en met hoogleraar Belastingen en Openbare Financiën Arjan Lejour (Tilburg University). Zij leggen uit waarom de toeslagen ooit zijn ingevoerd, wat het stelsel complex maakt en hoe overheid en kabinet het proberen te vereenvoudigen.

Helpen wie onder het bestaansminimum komt

"Het idee dat er een bestaansminimum moest zijn, en dat de overheid mensen moet helpen die daar zelf niet aan komen, ontstond al in de jaren 50 en 60, toen we in Nederland ons stelsel van sociale zekerheid uitbreidden", begint Arjan Lejour. Hij is hoogleraar Belastingen en Openbare Financiën bij Tilburg University.

Inmiddels hebben we een uitgebreid toeslagenstelsel, dat voor miljoenen Nederlanders onmisbaar is om de kosten voor zorg, wonen en kinderen te betalen. In 2023 maakten 5,5 miljoen huishoudens gebruik van de toeslagen waar zij recht op hadden.

Beperkt tot mensen die het nodig hebben

"De overheid zou iedereen toeslagen kunnen geven", vertelt Lejour, "maar dan is het nadeel dat de toeslagen ook terechtkomen bij mensen die ze niet echt nodig hebben. Dat kost de overheid onnodig veel geld."

"Door toeslagen afhankelijk te maken van het inkomen, wordt de ondersteuning daarom beperkt tot de groep die zonder toeslagen onvoldoende inkomen heeft om noodzakelijke kosten te betalen, en onder het bestaansminimum zou komen", legt hij uit.

Duidelijke absolute grens

Het bestaansminimum is het minimale bedrag waarvan de overheid bepaalt: dit hebben mensen nodig om basisbehoeften zoals eten, onderdak en kleding te kunnen dekken. "Het heeft een duidelijke, absolute grens. En als je minder verdient dan die grens, dan word je tegemoet gekomen met een uitkering en eventueel ook met aanvullende toeslagen", legt Lejour uit.

Wat is de definitie van het 'bestaansminimum' en het bijbehorende budget?

De precieze hoogte van het bedrag van de bijstandsuitkering stelt de overheid ieder halfjaar opnieuw vast, en hangt daarnaast af van bijvoorbeeld je leeftijd en leefsituatie.

Meer dan alleen voor bestaansminimum

Maar toeslagen dienen een bredere behoefte dan alleen om mensen aan het bestaansminimum te helpen, vertelt woordvoerder van de Dienst Toeslagen Jaap Eikelboom.

"Ze zijn in het leven geroepen om mensen financieel te ondersteunen in specifieke levensfases en de vaste lasten die daarbij horen. Het kindgebondenbudget en de kinderopvangtoeslag zijn bijvoorbeeld alleen gericht op mensen met jonge kinderen, en de huurtoeslag is specifiek voor huurders en niet voor mensen met een koopwoning", legt hij uit.

Hoogtes en voorwaarden verschillend per toeslag

De toeslagen hebben daarom ook niet zo'n duidelijke, absolute inkomensgrens als dat de de bijstand die heeft. "De huurtoeslag is bijvoorbeeld ook afhankelijk van de hoogte van je huur", zegt Eikelboom.

"Vroeger verviel je recht op huurtoeslag meteen als je inkomen hoger werd en boven een grens raakte," voegt Lejour daaraan toe, "maar omdat het dan niet motiverend is om meer te gaan werken, wordt ook naar andere factoren dan je inkomen gekeken en zijn de hoogtes en voorwaarden verschillend per toeslag."

Toeslagen om bestaanszekerheid te versterken

"Het aanpassen van een van de toeslagen kan dan ook een gerichte manier zijn om bij de doelgroep te komen die het het hardst nodig heeft", vervolgt Eikelboom.

"Het toeslagenstelsel is dus niet alleen bedoeld om mensen aan het bestaansminimum te helpen, maar ook om gericht de bestaanszekerheid van specifieke groepen te versterken."

Waarom het totaalbedrag aan toeslagen hoger is dan ooit

Het totaalbedrag aan uitbetaalde zorgtoeslag, huurtoeslag, kinderopvangtoeslag en kindgebondenbudget kwam vorig jaar uit op een recordbedrag van zo'n 20 miljard euro. Het bedrag is in 10 jaar tijd meer dan verdubbeld, want lag in 2013 nog rond de 9 miljard.

"Uiteraard heeft dat vooral te maken met inflatie", verklaart Eikelboom. "De hoogtes van de toeslagen worden altijd aangepast aan het prijsniveau. Dus als de kosten voor dagelijks onderhoud, zorg en huur toenemen, dan doen de toeslagen dat ook."

Gestegen kosten

"Maar specifiek in de afgelopen jaren is het bedrag ook hoger uitgevallen, doordat het vorige kabinet ervoor koos het toeslagensysteem te gebruiken om wat te doen aan de gestegen kosten", gaat hij verder.

"Het riep bijvoorbeeld een energietoeslag in het leven, die gemeenten konden uitkeren om de gestegen energiekosten tegemoet te komen. Ook verhoogde het andere toeslagen, en paste het enkele voorwaarden aan."

Tegenstrijdigheid van verhogen én hervormen

Het nieuwe kabinet heeft in het regeerprogramma aangekondigd de huurtoeslag en het kindgebonden budget te willen verhogen, om armoede tegen te gaan. Tegelijkertijd spreekt het de ambitie uit om te onderzoeken hoe het toeslagenstelsel hervormd kan worden.

De planbureaus gaven deze week aan deze kabinetsplannen tegenstrijdig te vinden. "Het vergroten van de financiële bestaanszekerheid door op korte termijn toeslagen te verhogen, kan het langetermijndoel om het stelsel te vereenvoudigen lastiger maken." In het nieuwe stelsel kunnen huishoudens met lage inkomens mogelijk minder gericht ondersteund worden. Maar door de toeslagen nu te verhogen, worden mensen juist meer afhankelijk van ondersteuning. Die afhankelijkheid kan de overgang naar een eenvoudiger stelsel moeilijker maken.

Zomaar afschaffen is moeilijk

Dat het toeslagensysteem eenvoudiger moet, staat inmiddels buiten kijf. "Het kabinet zet hiermee de ambitie van het vorige kabinet voort. Dat kabinet kwam samen al tot de consensus dat het stelsel anders moet, omdat het te complex is voor veel mensen", zegt Eikelboom.

Maar het toeslagensysteem zomaar afschaffen, is lastig. "Als je dat zou doen, zakken miljoenen mensen opeens onder de grens van het bestaansminimum. Er moet dan dus iets voor het huidige stelsel in de plaats komen", zegt Eikelboom. "Het vorige kabinet heeft begin 2024 een verkenning laten uitvoeren naar alternatieven. Daaruit blijkt dat er geen perfect alternatief is: alles kent zijn voor- en nadelen. Dat maakt het lastig."

Financiele geletterdheid en actievermogen

Hoogleraar Lejour licht dit toe: "Het toeslagensysteem is grotendeels gebaseerd op je huidige inkomen. Dat geeft sommige mensen veel onzekerheid. Zeker mensen die bijvoorbeeld een paar maanden wel werken, en dan weer niet, of kleine ondernemers die wisselend verdienen. De ene maand hebben zij dan meer recht op toeslagen dan de andere maand."

"Bovendien moeten mensen veranderingen in inkomen zélf doorgeven aan de Belastingdienst," vertelt hij verder. "We weten vanuit de toeslagenaffaire dat dat onhandig is. Het vraagt veel financiële geletterdheid en actievermogen voor iets waar die mensen recht op hebben."

Terugvorderingen

Daarbij leidt het tot onnodig veel terugvorderingen. "Wanneer mensen vergeten wijzigingen in hun inkomen door te geven, kunnen er vervelende situaties ontstaan waarin mensen achteraf te veel ontvangen toeslagen moeten terugbetalen", zegt Lejour.

Van de 20 miljard aan uitgekeerde toeslagen vorderde de Dienst Toeslagen afgelopen jaar zo'n 1,5 miljard terug.

Toeslagen zorgen voor een onduidelijk huishoudboekje, waarom kunnen ze niet gewoon worden afgeschaft?

Experiment van Dienst Toeslagen

Om het aantal terugvorderingen te beperken, is de Dienst Toeslagen in augustus een experiment gestart waarbij zij zelf aanpassingen in de toeslagen doorvoert zonder dat mensen hun gegevens hoeven aan te passen.

"Je krijgt niet zomaar een brief als wij nog nooit contact met je hebben gehad. Maar sommige mensen hebben we al heel vaak benaderd met brieven, gesprekken, en via sociale organisaties, maar die reageren nog steeds niet op onze verzoeken om gegevens aan te passen", legt Eikelboom uit.

Zorgvuldigheid

Hij gaat verder: "Het gaat om die groep van zo'n 12.000 mensen voor wie we dit experiment gestart zijn. We hopen dat het helpt als wij de gegevens aanpassen, zodat ze niet geconfronteerd worden met een te hoge toeslag die ze moeten terugbetalen."

"We laten de mensen in het experiment van tevoren weten dat we hun toeslag zullen aanpassen, maar ook dat ze altijd het recht hebben om dit terug te draaien, en doen dit met alle zorgvuldigheid", benadrukt Eikelboom. "Het experiment loopt tot het einde van het jaar, en of het een succes is, is onder meer afhankelijk van de reacties van bijvoorbeeld sociale diensten en natuurlijk van de mensen zelf: hebben ze het überhaupt gemerkt, hebben ze er last van gehad?", vertelt Eikelboom.

Met experiment stap in de richting van hervormingen

Het experiment laat de wens zien om het toeslagensysteem nu al efficiënter te maken. Het is een stap in de richting van de gewenste hervormingen van het kabinet. Die noemt in het regeerprogramma de kortetermijnambitie om niet langer met terugwerkende kracht toeslagen aan te passen als gevolg van besluiten over kinderbijslag of verblijfsstatus.

Een complete hervorming van het stelsel zal nog jaren duren, maar is volgens het kabinet belangrijk om de bestaanszekerheid van burgers te versterken en het stelsel weer in lijn te brengen met het oorspronkelijke doel ervan. Het huidige stelsel leidt "soms juist tot bestaansonzekerheid, in plaats van dat het die verlicht."

De vier ziekenhuizen die complexe hartoperaties bij pasgeboren baby's uitvoeren, doen dat te weinig. Dat blijkt uit nieuwe cijfers. Kinderhartchirurgen maken dus te weinig vlieguren. Oud-minister Ernst Kuipers: "We gaan tekort schieten in kwaliteit."

Uit nieuwe cijfers van de de Wetenschappelijke Vereniging voor cardio-thoracaal chirurgen (NVT) blijkt dat het Erasmus MC in Rotterdam in 2023 38 ingrepen bij pasgeboren baby's deed. Het LUMC in Leiden 51, het UMC Groningen 20 en UMC Utrecht 39. Terwijl de zogenoemde 'volumenorm' (hoeveel operaties een ziekenhuis moet uitvoeren per jaar) voor deze operaties op 60 per centrum ligt.

'Geen enkel centrum haalt de norm'

Dit schreven de kinderhartchirurgen in 2021 zelf in een rapport: 'In de volumecriteria is bekend dat uitkomsten bij kinderen die binnen 30 dagen na hun geboorte geopereerd worden, verbeteren als het centrum er meer dan 60 per jaar doet.'

Later ontstond er discussie over die 60 operaties en bepleitte de beroepsgroep dat die norm ook wel naar 40 kon. Maar toenmalig minister van Volksgezondheid Ernst Kuipers en de Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd (IGJ) hielden vast aan 60. "Geen enkel centrum haalt de norm. Dat betekent dat we tekort gaan schieten", zegt Kuipers over de laatste cijfers.

Verantwoordelijkheid op je schouders

Ook zorgeconoom Marco Varkevisser van de Erasmus Universiteit Rotterdam reageert fel op de cijfers: "Als je als medische beroepsvereniging tot volumecriteria komt, dan rust er ook een verantwoordelijkheid op je schouders om te zorgen dat je aan die criteria voldoet", vindt hij.

"Niet alleen voor de medisch professionals is dat een verantwoordelijkheid, maar ook voor de ziekenhuisbestuurders en voor de zorgverzekeraars die uiteindelijk die zorg gaan inkopen."

Bekijk ook

• 

  Minister Kuipers verdedigt sluiting kinderhartcentra: 'We praten al 30 jaar over de noodzaak om deze zorg te concentreren'

  • 14-02-2022

Concentratie goed idee

In 2021 nam het kabinet het besluit om de kinderhartchirurgie te concentreren naar twee ziekenhuizen: het Erasmus MC in Rotterdam en het UMC Utrecht. Door op minder plekken te opereren, zou de kwaliteit van de zorg omhoog gaan, was de gedachte. Een meer dan logische gedachte, volgens Ernst Kuipers, die voor zijn ministerschap bestuursvoorzitter was van het Erasmus MC.

"Je weet zeker dat als je dit concentreert en de volumes per centrum omhoog brengt, dat de kwaliteit ook verbetert. Dat is keer op keer bewezen. Niet alleen in de kinderhartzorg, maar in de volle breedte in de zorg."

Strijd tussen ziekenhuizen

Maar ondanks dat eigenlijk iedereen het erover eens was dat concentratie goed zou zijn voor de zorg voor jonge patiënten met een aangeboren hartafwijking, barstte de strijd los. Artsen en bestuurders gingen pal achter hun eigen centrum staan. Ouders van patiëntjes voerden actie en de verhoudingen tussen de ziekenhuizen raakten ernstig verstoord.

"Er werd echt met modder gegooid", zegt zorgeconoom Varkevisser, die stelt dat de kwaliteit in de ziekenhuizen nog steeds hoog is. "Het gaat om een handvol chirurgen die dit soort ingewikkelde operaties met hun ziel en zaligheid doen. Ze zijn daar hun hele carrière al mee bezig. Het zijn allemaal zeer toegewijde medisch professionals. Als jouw ziekenhuis dat kwijtraakt, dan voelt het voor een aantal mensen ook alsof ze hun levenswerk uit hun handen zien wegvloeien."

Streep door de plannen

Ondertussen gebeurde er nog van alles. De Nederlandse Zorgautoriteit (NZa) kwam met een uiterst kritisch rapport, waarna Ernst Kuipers ook nog eens een ziekenhuis inwisselde: Groningen werd aangewezen als ziekenhuis om de kinderhartchirurgie te behouden, in plaats van Utrecht.

In januari 2024 zette de rechter een streep door de concentratieplannen. Kuipers en zijn voorganger Hugo de Jonge hadden weliswaar het recht zo'n concentratie op te leggen, maar onderbouwden die onvoldoende, vond de rechter.

Veel fouten gemaakt

Varkevisser vindt dat er veel fouten zijn gemaakt in het proces. "In mijn ogen is een belangrijke, misschien wel de belangrijkste, les dat aan de Kamerbrief, waarin de concentratie werd aangekondigd, een veel grondiger analyse ten grondslag had moeten liggen. Die had openbaar moeten zijn."

Want dan had de discussie over de feiten kunnen gaan, zegt Varkevisser. "Nu is er een te lange periode geweest tussen de beslissing en het hele traject, waarbij sentimenten en emoties de bovenhand hebben kunnen kunnen krijgen. En dat heeft het proces van meet af aan in de wielen gereden en ervoor gezorgd dat het ook ontspoord is."

Bekijk ook

• 

  Rechter heeft uitspraak gedaan, maar concentreren centra voor kinderhartchirurgie in Rotterdam en Groningen nog niet definitief van de baan

  • 11-01-2024

'Gemiste kans'

Ernst Kuipers noemt het niet doorgaan van concentratie in de kinderhartchirurgie 'een gemiste kans'. "Ouders en patiënten weten gewoon dat het beter kan. En dit dossier loopt al 30 jaar. De eerste rapportage van de Gezondheidsraad destijds dateert uit 1993 met een heel helder advies: je moet concentreren en het aantal operaties en hartkatheterisaties naar minder centra brengen."

Ook na die tijd verscheen rapport op rapport met telkens dezelfde conclusie, vertelt Kuipers. "Voor veel mensen is dit echt een hoofdpijndossier."

'Nieuwe kleren van de keizer'

Maar is er dan helemaal niets gebeurd, sinds de uitspraak van de rechter? Jawel, er is een samenwerkinsgverband opgestart tussen de UMC's van Groningen, Utrecht, Leiden en Amsterdam.

Daarnaast is er een samenwerking tussen Rotterdam en het Radboudumc in Nijmegen. Kuipers is absoluut niet onder de indruk en noemt het 'de nieuwe kleren van de keizer'. "Ik vind het een beetje triest om te constateren, maar dat is feitelijk wat we in het verleden ook deden."

Bekijk ook

• 

  Sluiting kinderhartchirurgie niet voor alle ouders een probleem: 'Liever verder weg voor de beste zorg'

  • 14-02-2022

'Wat als er een complicatie ontstaat?'

Groningen, Utrecht, Leiden en Amsterdam zijn van plan om straks de artsen te laten reizen in plaats van de patiënten. Iets wat eerder nog werd bekritiseerd door de kinderhartchirurgen zelf, zegt Kuipers, die dat zelf ook een slecht idee vindt.

"Wat gebeurt er straks als er een complicatie ontstaat, terwijl dat team dan al weer is teruggereisd?"

'Terug bij af'

Varkevisser wacht de definitieve plannen van de ziekenhuizen af en vindt dat we op dit moment 'terug bij af' zijn: "Je kunt constateren dat we na drie, vier jaar heel veel ruzie, waarbij heel veel verhoudingen op scherp zijn komen te staan, uiteindelijk niet veel zijn opgeschoten. Waar we destijds mee begonnen in 2021 is eigenlijk de situatie waar we nu weer staan."

Kuipers is dat met de zorgeconoom eens: "De situatie is onveranderd met het oude. En je kunt straks al die oude rapporten met aanbevelingen om te concentreren er weer bij pakken, want die gelden nog steeds."

Soms laat je een product in de winkel liggen. Niet om de prijs, maar uit protest tegen het bedrijf of land erachter. Nu Trump importheffingen oplegt, merken we in de chat discussie over Amerikaanse producten. We beantwoorden jullie vragen over boycots.

Jullie vragen worden beantwoord door hoogleraar Internationale Economie Harry Garretsen (Rijksuniversiteit Groningen) en historicus Maartje Janse (Universiteit Leiden).

1. Heeft het nut als ik als consument producten niet meer koop?

"Ja, een spontane consumentenboycot kan bedrijven of landen wel degelijk raken: in reputatie en in de portemonnee", begint hoogleraar Garretsen. "Je ziet dat nu bijvoorbeeld gebeuren met Tesla. Omdat sommige consumenten het niet eens zijn met het gedachtegoed van Elon Musk, keldert de verkoop van Tesla-auto's in Europa."

"Consumenten hebben een bijzonder soort macht", antwoordt historicus Janse. "Als individuele consument heb je niet zoveel invloed, maar als collectief wel. Zeker wanneer een overtuiging om producten niet te kopen breed gedeeld wordt, in Europa of zelfs wereldwijd."

Het idee achter een boycot is simpel, vervolgt ze: "Als wij samen onze krachten bundelen door dit product niet meer kopen, dan kan het bedrijf of land daar zoveel last van hebben dat ze hun strategie wijzigen. Het is een manier om invloed proberen te krijgen op beleid. En de geschiedenis laat zien dat dit kan slagen."

Janse doet als historicus onderzoek naar protesten, waaronder boycots. Ze wijst op het oudste voorbeeld dat bekend is van een grootschalige boycot. "In 1791 besloten een half miljoen Britten geen suiker meer te kopen die afkomstig was van plantages waar tot slaaf gemaakten onder dwang werkten. Mensen realiseerden zich: 'Als ik suiker koop die in zulke omstandigheden is geproduceerd, ben ik medeverantwoordelijk.' Het parlement wilde niet luisteren, dus namen burgers zelf het initiatief," vertelt ze. "Het was best een succesvolle actie: de verkoop van deze suiker daalde met een derde."

2. Hoeveel consumenten moeten een product boycotten voordat die zinvol is?

"In hoeverre een bedrijf of land precies geraakt wordt, hangt af van het type boycot", zegt econoom Garretsen. "In principe is een boycot een actie vanuit consumenten die het niet eens zijn met beleid, en daarover zeggen: 'Dit willen we niet meer.' Als zij besluiten producten niet meer te kopen, kan dit bedrijven of landen zeker raken."

"Daarvoor is het niet per se nodig dat miljoenen mensen stoppen met het kopen van een bepaald product", zegt hij. "Vaak blijken lagere percentages al genoeg. Net als bij protesten en demonstraties, kunnen kleinere groepen al iets in beweging zetten."

"Een kleinere groep kan de reputatie van een bedrijf of land al beïnvloeden", verklaart de hoogleraar. "Social media spelen hierin natuurlijk een rol. Daar verspreiden acties zich snel. Zelfs wanneer de omzet van een bedrijf nog niet gekelderd is, kan een bedrijf dan toch al angst voelen voor imagoschade. Het voelt zich aangesproken of genoodzaakt om beleid te veranderen, zeker wanneer het bedrijf veel concurrentie heeft."

Toch is een boycot nog effectiever als die niet alleen gebaseerd is op de vrijwilligheid van consumenten, maar ook formeel via politiek en wetgeving wordt afgedwongen, legt Garretsen uit. "Wanneer een overheid zegt: dit product mag het hele land niet meer in. Dat gebeurt bijvoorbeeld met Russische producten. Daar trekt de overheid een grens in hoe we met die producten omgaan. En is er in feite een formele boycot."

Bekijk ook

• 

  Havenvakbond wil complete boycot van Russische kolen, olie en gas: 'Er zit bloed aan lading uit Rusland'

  • 10-03-2022

3. Is een boycot niet gewoon om jezelf beter te voelen?

"Consumenten boycotten inderdaad omdat ze zich daar beter bij voelen. Als je iets doet waarvan jij denkt dat het zin heeft, dan voel je je daar goed over", zegt Janse. Maar dit vindt ze geen reden om boycots af te schrijven. Integendeel.

"Het is wat simplistisch enkel te kijken naar het directe effect van een boycot op beleid. Want het heeft ook een grote waarde voor individuen en groepen, en die is ook belangrijk. In plaats van je machteloos te voelen, heb je het idee dat je gedrag ertoe doet."

"Een boycot gaat ook over ergens voor staan, laten zien wat je waarden zijn. Het is een expressie van wie jij als consument wil zijn", licht ze toe. "Ook kan het het groepsgevoel versterken. Een beweging om meer Europees te kopen, versterkt bijvoorbeeld niet alleen de economie, maar versterkt ook het Europese wij-gevoel."

4. Hoe moeilijk of makkelijk is het om een volledige boycot van de Verenigde Staten te realiseren?

Een volledige boycot lijkt Garretsen moeilijk te realiseren. "Oproepen om te boycotten richten zich vaak op de typisch Amerikaanse producten, zoals whiskey. Maar er zijn natuurlijk heel veel dingen die we uit de Verenigde Staten halen. Bijvoorbeeld halffabrikaten die in producten verwerkt zijn, of diensten van Google of Apple. Een volledige boycot zou ook daarover moeten gaan, maar dat wordt al snel ingewikkelder. En dan rijst de vraag of we dat wel willen."

"Een volledige boycot is bovendien niet alleen economisch, maar gaat ook over sport en cultuur", zegt Janse. Ze geeft het voorbeeld van de anti-apartheidboycots van Zuid-Afrika in de jaren 70 en 80. "Dat waren niet alleen economische acties om bijvoorbeeld geen Zuid-Afrikaanse sinaasappelen meer te consumeren."

Al vanaf 1964 mocht Zuid-Afrika niet meer meedoen aan de Olympische Spelen. "Later drongen de Verenigde Naties erop aan om alle culturele en sportieve banden met het land te verbreken. Artiesten traden er niet meer op."

"Je ziet dat er nu ook zo'n oproep tot culturele boycot is tegen Israël. Mensen zeggen: ook daar is een apartheidsregime aan het ontstaan. Universiteiten moeten niet meer met het land samenwerken. Het land moet niet meer mee mogen doen aan het Songfestival. Dit gaat dus ook verder dan het niet meer kopen van Israëlische producten."

"Ik zie Amerika nog niet zo snel in die hoek van Zuid-Afrika en Israël belanden", vervolgt ze. "Maar Amerika is zichzelf wel aan het isoleren. En de vraag is of dit ook invloed gaat hebben op culturele uitwisseling. Je hoort bijvoorbeeld al wel van mensen dat ze niet meer naar Amerika op vakantie willen gaan. Dat is ook een vorm van boycot."

Bekijk ook

• 

  1 op de 10 fans kijkt dit jaar niet naar Eurovisie Songfestival, uit protest tegen deelname Israël

  • 09-05-2024

5. Gaan winkels aangeven uit welke landen producten komen, bijvoorbeeld met stickers?

"Traditioneel is een boycot gericht op een product of bedrijf. Maar je ziet ook dat een boycot breder gericht kan zijn op een land: er wordt dan wel een product gekozen, maar het is eigenlijk niet om dat specifieke product te doen. Dat product staat symbool voor iets groters." Dit zie je nu met Amerikaanse producten gebeuren, volgens Garretsen.

"Het is consumenten niet per se te doen om bijvoorbeeld Amerikaanse whiskey, of McDonalds, maar dit soort producten of bedrijven symboliseren hun opvatting over waar Amerika onder Trump mee bezig is", zegt hij. "Consumenten willen een signaal afgeven tégen Trump: 'Er zijn grenzen, we pikken niet alles.'", zegt Janse hierover.

Er zijn landen waar labels op producten worden geplakt om hun herkomst aan te geven. Zo heeft Denemarken stickers die wijzen op Europese herkomst, en wordt in Canada opgeroepen om Canadian First - producten gemaakt in Canada - te kopen. "Dit zijn eigenlijk voorbeelden van een soort omgekeerde boycots, om producten uit eigen regio te kopen."

Een meerderheid van de deelnemers aan het Opiniepanel-onderzoek wil dat Nederlandse supermarkten labels plakken op Europese producten. Twee derde van de deelnemers (68 procent) lijkt dat een goed idee.

Bekijk ook

• 

  Beurzen wereldwijd al dagen flink in de min, wat kunnen beleggers doen? 'Elke daling in verleden leek achteraf goede kans'

  • 07-04-2025

Supermarktbranche: 'Consument moet weloverwogen kunnen kiezen'

Vermelding van het land van herkomst is niet op elk product verplicht. Volgens Europese en Nederlandse regels moet de herkomst op het etiket staan in een paar situaties, bijvoorbeeld bij onbewerkt vlees, eieren, vis en zeevruchten, groente en fruit, olijfolie en honing. Ook geldt deze verplichting wanneer het ontbreken van herkomstinformatie de consument kan misleiden, bijvoorbeeld bij producten met geografische aanduidingen zoals vlaggen.

Volgens supermarktbranchevereniging Centraal Bureau Levensmiddelenhandel (CBL) moeten consumenten 'weloverwogen kunnen kiezen welk product met welke herkomst zij kopen. Het juist en volledig etiketteren van producten is daarom van belang'.

Het CBL laat weten dat supermarkten zelf verantwoordelijk zijn voor de juiste etikettering van huismerkproducten. Bij A-merken ligt die verantwoordelijkheid bij de fabrikant. Het CBL heeft verder geen informatie over individuele assortimentskeuzes en voorkeuren van consumenten in het koopgedrag wat betreft herkomst van producten.

6. Hoe raakt een boycot een land anders dan tegenheffingen?

"Importheffingen zijn minder moreel geladen dan een boycot", zegt Garretsen. "Die hoeven niet per se iets goeds of fouts te betekenen. Landen kunnen gewoon blijven handelen. Alleen maakt een van de twee, of beide, het duurder. Het is van een andere orde wanneer een land zegt: 'Ik wil jouw producten helemaal niet meer.'"

"De laatste stand van zaken is dat het voor Europa misschien toch lijkt mee te vallen met de Amerikaanse importheffingen. Maar wat Amerika en China nu onderling doen - steeds hogere en hogere importheffingen - gaat op den duur in de praktijk over in een boycot. Dan kunnen Chinese producten niet meer naar Amerika geëxporteerd worden, en Amerikaanse producten niet meer naar China. Als dat doorgaat, escaleert een handelsoorlog in een handelsboycot."

"De impact van boycotacties tegen Amerika lijkt op de korte termijn misschien gering", zegt Janse. "Maar als je het bredere plaatje bekijkt, dan besef je dat een boycot onderdeel is van het grotere fenomeen dat een land z'n status verliest. Amerika verliest een deel van de invloedsfeer die het na de Tweede Wereldoorlog heeft gekregen. En mensen zien Amerika niet langer vanzelfsprekend als een betrouwbaar land."