U heeft nog geen 'vermist’-posters zien hangen, maar in Den Haag is waarschijnlijk code rood al gegeven: de linkse kiezer is zoek. Of eigenlijk: ongeveer een miljoen linkse kiezers. 

De afgelopen twee jaar zijn maar liefst twintig zetels van de PvdA, de SP of GroenLinks als het ware verdampt. Kiezers vertrokken massaal bij de PvdA -die partij eindigt deze maand in de Stemming op een dieptepunt van 11 zetels. Maar als SP en GroenLinks niet profiteren, waar zijn die kiezers dan terecht gekomen?

Verlies PvdA

Sinds de verkiezingen in 2012 verloor de PvdA 27 zetels in onze peilingen. Van de 38 zetels die de partij behaalde tijdens de Tweede Kamerverkiezingen in 2012 is nu nog geen kwart over. Feest bij de SP zou je denken. Hun traditionele concurrent staat fors in de min, en dat in tijden van economische crisis. Daar moeten zij toch van profiteren? Maar niets lijkt minder waar.

De SP staat op 21 zetels. De ploeg van Roemer boekt daarmee bij ons een virtuele winst van 'slechts' 6 zetels ten opzichte van de verkiezingen. En bovendien kregen ze die er al bij vóórdat de PvdA echt ging verliezen. GroenLinks dan? Die partij schommelt tussen de 4 en 5 zetels. Daar kunnen de zetels van de PvdA dus sowieso niet zitten.

Twee jaar lang vrijwel niets eraf dus, maar vooral niets erbij voor de SP en GroenLinks. En daarmee staan de linkse partijen gezamenlijk maar liefst 20 zetels in de min.

De partijen die de afgelopen jaren wél op winst in de peilingen staan, zijn de PVV (+11) en D66 (+12). Stappen PvdA-kiezers dan werkelijk massaal over naar Pechtold en Wilders?

Bruto en netto verschuivingen

Het werkelijke beeld ligt genuanceerder.

Met de peilmethode van De Stemming kunnen we kiezersgroepen door de tijd heen volgen en op die manier niet alleen bruto, maar ook de onderliggende netto-verschuivingen van kiezers zien. Bijvoorbeeld: dat de PvdA deze maand drie zetels verliest en vooral D66 wint, betekent dat niet dat er simpelweg drie zetels aan kiezers van de ene naar de andere partij overlopen. Er loopt een grotere groep weg bij de PvdA, maar tegelijk komen er van een andere kant kiezers bij. En de kiezers die bij de PvdA wegvloeien, hoeven ook niet per se naar D66 te gaan. Misschien ruilen de kiezers de PvdA wel in voor een derde partij, die op haar beurt weer kiezers verliest aan D66. Daar zie je niks van, het gebeurt wel. Zelfs bij een partij die in de peiling gelijk blijft, is bijna altijd beweging. De partij verliest kiezers, maar trekt tegelijkertijd ongeveer evenveel kiezers aan, zodat het totaal aantal zetels gelijk blijft. 

SP toch grootste electorale concurrent

Als we in het geval van de PvdA en de SP de netto-kiezersstromen bekijken die de afgelopen twee jaar hebben plaatsgevonden zien we iets bijzonders. Namelijk dat de uitstroom van 20 zetels bij 'links' niet geheel te wijten is aan PvdA-stemmers die overstappen naar een partij aan de andere kant van het politieke spectrum.

Een enkele kiezer die wegloopt bij de PvdA stapt direct over naar de PVV, de VVD of 50PLUS. Maar de grootste groepen weglopende PvdA-stemmers gaan naar de SP, en in mindere mate naar D66. Dat de SP niet kan profiteren van het verlies van de PvdA is dus niet helemaal waar; de partij van Roemer weet wel degelijk oud-PvdA-stemmers aan te trekken. Hoe kan het dan dat de SP toch niet stijgt in de peilingen, terwijl dat D66 wel lukt? Het verschil tussen die partijen is dat D66 in staat is om de nieuwe stemmers (voorlopig) vast te houden. Bij de SP daarentegen vindt tegelijk met de instroom van die PvdA-stemmers een uitstroom van kiezers aan de andere kant plaats. De SP verliest de afgelopen twee jaar structureel kiezers aan vooral de PVV en 50PLUS.

Roemer hoeft zich dus niet te buigen over manieren om PvdA-stemmers te trekken, hij moet in plaats daarvan bedenken hoe hij voorkomt dat groepen kiezers die eerst bij hem zaten, doortrekken naar 50PLUS en de PVV. Niet bij toeval twee partijen die (nog) feller en kritischer opstellen tegen het kabinetsbeleid: onderzoek onder ons EenVandaag Opiniepanel wijst erop dat kiezers die bij de SP wegtrekken dat doen omdat ze vinden dat de SP niet daadkrachtig genoeg optreedt tegen het kabinet en een te zwakke leider heeft.

De SP, en in mindere mate D66, fungeren dus als een soort 'brug' tussen links en rechts; het is vooral via deze partijen dat zetels die in 2012 nog aan de linkse partijen toebehoorden naar partijen aan de rechterkant van het politieke spectrum zijn weggevloeid. 

Het is nog niet duidelijk hoe het gisteravond uit de hand heeft kunnen lopen in Scheveningen. Honderden jongeren raakten in gevecht met elkaar en keerden zich tegen de politie toen die ingreep.

Statiegeld Nederland opent deze maand twee winkels waar mensen hun blikjes en flessen kunnen inleveren. De winkels moeten het makkelijker maken om de lege verpakkingen weg te brengen. Dat gaat met het huidige systeem in grote steden niet altijd goed.

Vooral in supermarkten staan nog lange wachtrijen voor statiegeldmachines. Dit zorgt soms voor irritaties tussen klanten en 'statiegeldverzamelaars'. De twee winkels in Rotterdam en Amsterdam moeten het begin zijn van een oplossing voor dit probleem. Maar hoe realistisch is die?

'Niet genoeg'

"Die twee statiegeldwinkels zijn een mooie service voor de supermarkten. Die worden zo ontlast. Maar verder lossen ze helemaal niks op van het probleem waar we nu mee zitten", zegt Dirk Groot, die met zijn stichting Zwerfinator zwerfafval probeert te verminderen. Hij vindt de nieuwe winkels een 'stap in de juiste richting', maar merkt op dat er nog veel moet gebeuren.

Volgens hem zijn er vooral in de grote steden te weinig inleverpunten. En dat is hét grote probleem. "Je kunt overal blikjes en flesjes kopen, maar je kunt ze bijna nergens inleveren. En voor een zo'n winkel ga je niet van Amsterdam-West naar het centrum lopen om je blikje in te leveren", denkt hij.

Geen innameplicht

Het kleine aantal innamepunten waar hij zo kritisch over is, zou vooral komen doordat er geen innameplicht is. Mensen zijn het namelijk niet verplicht om gebruikte blikjes, flesjes en kratten in te leveren. Het wordt niet gestimuleerd, zegt Groot.

"De verhouding tussen statiegeld en het product dat je koopt is helemaal zoek. Heel veel mensen vinden het gewoon niet de moeite waard." Juist doordat die stimulans uitblijft, wordt er weinig gedaan om meer innamepunten te creëren. En de drukte echt onder controle te krijgen.

'Hoe slechter ze het doen, hoe meer ze verdienen'

Bedrijven als Statiegeld Nederland maken winst op elk blikje en flesje dat niet wordt ingeleverd, legt Groot uit. "Ze doen niet meer dan nodig is. Ze verdienen er juist aan als er minder wordt ingeleverd."

"Al die miljoenen aan statiegeld die niet worden ingeleverd, dat blijft gewoon bij statiegeld Nederland", vervolgt hij. "Ze zeggen dat ze investeren in allerlei nieuwe innamepunten, verbetering van het systeem, enzovoort, maar daar zien we weinig van. Hoe slechter ze het doen, hoe beter ze verdienen."

Overlast en ongedierten

Een gevolg van dit systeem is dus dat de groep mensen die niet in een lange rij in de supermarkt wil staan, de statiegeldproducten in een normale prullenbak in huis of op straat gooit.

Bij dat laatste komen vervolgens 'verzamelaars' of 'jagers' kijken, die de afvalbakken op straat niet altijd even netjes achterlaten wanneer ze klaar zijn, volgens Groot. In grote steden zoals Rotterdam en Amsterdam zorgt dat voor overlast en soms ongedierten.

Wettelijk verplichten

Ook stevige hulp van de politiek om dit probleem op te lossen blijft uit, zegt Groot. Hij vindt dat er meer kan worden gedaan. "Een statiegeldplicht en innameplicht, dat kun je gewoon wettelijk afdwingen. In Duitsland doen ze dat ook. Daar hebben ze het zelfs op zuivelverpakkingen."

"Er worden steeds redenen verzonnen waarom het niet kan", gaat hij verder. "Maar dat is als je iets niet wil. Als je iets wel wil, dan zoek je naar oplossingen."

'Ze hebben de kennis niet'

Wat zouden de bedrijven zelf dan moeten doen om dit op te lossen? "Meer inleverpunten", herhaalt Groot. "Maar ook moet het statiegeldbedrag omhoog en moeten platte blikjes en flessen zonder etiket worden geaccepteerd. Die mag je nu niet inleveren."

Groot roept dit vanuit zijn expertise al langer, maar volgens hem is dit nog niet doorgevoerd omdat er vaak aan de verkeerde knoppen wordt gedraaid. "Ze hebben niet de kennis van de straat, maar alleen de kennis van kantoor."