Er is publiekelijk ruzie tussen legerleiders van Rusland. Wagner-baas Prigozjin schold zelfs de minister van Defensie uit in een video. Een gênante en lastige situatie voor president Poetin, ziet journalist Pjotr Sauer. "Het rommelt tussen de elites."

Het was duidelijke taal van Jevgeni Prigozjin, de leider van het Russische Wagner-huurlingenleger. In een video vertelt hij woedend dat de Wagner-groep troepen terug gaat trekken uit Bachmoet, terwijl hij naar tientallen dode soldaten wijst.

Kink in de kabel

"Mijn jongens zullen niet langer nutteloze en ongerechtvaardigde verliezen lijden in Bachmoet", riep Prigozjin. "Als u, vanwege uw kleinzielige jaloezie, het Russische volk de overwinning van de inname van Bachmoet niet wilt geven, dan is dat uw probleem."

Rusland probeert al maandenlang de stad Bachmoet in Oost-Oekraïne in te nemen. Dankzij het offensief van het Wagner-leger is dat bijna gelukt, maar het aantal geleverde wapens en munitie vanuit het ministerie van Defensie lijkt nu een kink in de kabel te zijn.

Escalatie

Door deze video publiekelijk te versturen escaleert Prigozjin de situatie, vertelt journalist van onder andere The Guardian, Pjotr Sauer. "Het is nog niet duidelijk of hij het echt gaat doen, of dat het een dreigement is om meer wapens te krijgen. Prigozjin bluft vaak, dus ik denk dat hij de deur openhoudt om bij Bachmoet te blijven, als hij de juiste wapens krijgt."

Rusland heeft de wapens wel, benadrukt Sauer. "Maar ze weten ook dat er een groot offensief uit Oekraïne aan zit te komen in het zuiden van het land. Dus de wapens zijn misschien nodig op andere plekken. Het ministerie van Defensie houdt de wapens daarvoor misschien achter de hand."

'Symbolisch verschrikkelijk'

Het feit dat Prigozjin deze video maakt en - in een andere opname - zelfs de minister van Defensie uitscheldt, is volgens Sauer een ander niveau van escalatie. "De video's laten zien dat het rommelt tussen de elites: de Wagner-baas, de Russische legerleiding en het ministerie van Defensie", legt hij uit.

"Dit komt op een heel gevoelig moment voor Rusland. Volgende week is op 9 mei de herdenking van de Tweede Wereldoorlog, normaal gesproken een groot feest in het land. De volgende dag zou Prigozjin dan terugtrekken uit Bachmoet. Dat is symbolisch verschrikkelijk voor Kremlin en het Poetin."

Rusland kan niet zonder Wagner

Volgens Sauer zou het Wagner-leger en daarmee ook het Russisch offensief niets waard zijn zonder Prigozjin. De legerbaas werkt nauw samen met het ministerie, maar heeft een eigen leger met eigen soldaten dat ook in Syrië en enkele Afrikaanse landen actief is of was. "Het is een mix van veteranen met ervaring en gevangenen die zijn gerekruteerd."

"Prigozjin is daarbij als een soort charismatische cultleider", zegt Sauer. "Hij vliegt zelf naar gevangenissen om daar soldaten te rekruteren. Zijn soldaten willen echt voor hem vechten."

Band met Poetin

Daarbij kennen Poetin en Prigozjin elkaar al heel lang: nog uit de tijden dat ze allebei in Sint-Petersburg woonden. Prigozjin was lange tijd cateringchef van Poetin en was aanwezig bij alle evenementen die hij organiseerde.

Tijdens diners met George Bush en prins Charles, stond Prigozjin er ook bij. "Maar hij is sindsdien getransformeerd in een baas van een gigantische militaire organisatie."

Nieuw voor het moderne Rusland

Of zijn band met Poetin hem gaat helpen is nog onduidelijk. Wat wel vast staat: de publieke strijd tussen de legerhoofden is schadelijk voor de positie van Poetin, ziet Sauer, die de stappen van Prigozjin al langer volgt. "Het is niet de eerste keer dat hij kritiek heeft op het ministerie van Defensie", vertelt hij.

"De oorlog gaat niet zoals Rusland hoopte. Dat heeft ertoe geleid dat er wordt gespeculeerd over de top van het Kremlin. Daarbij verliest Poetin macht over mensen onder hem, omdat die publiekelijk tegen elkaar vechten. Dat is nieuw voor het moderne Rusland. Op een gegeven moment moet Poetin een keuze maken, want het is gênant dat Prigozjin de minister publiekelijk aanvalt."

Geen Wagner meer?

Als Prigozjin niet bluft en zich daadwerkelijk met zijn troepen uit Bachmoet terugtrekt, zou het een aderlating zijn voor Rusland en hun oorlog, zegt Sauer. "Wagner was het leger dat het meeste progressie maakt in Oost-Oekraïne."

"Als je de Amerikaanse inlichtingendiensten gelooft zijn er meer dan 10 duizend Wagner-soldaten gesneuveld sinds december. Zonder hen moet het ministerie eigen troepen sturen, maar ze hebben er niet veel meer over."

President Donald Trump zette deze maand een Salvadoriaan de VS uit. Dat mocht niet, bleek achteraf. Het Hooggerechtshof eist nu dat de president deze uitzetting terugdraait. Maar Trump weigert. Dit zorgt voor woede in het land, ook bij zijn kiezers.

Trump negeert vaker de uitspraken van rechters, maar nooit eerder een van het Hooggerechtshof. Toch lijkt het alsof zijn houding tegenover het hoogste rechtsorgaan in de Verenigde Staten geen gevolgen zal hebben. En hierdoor rijst de vraag: is de wet nog wel wat waard in de VS? We vroegen het aan Amerika-verslaggever Tom van 't Einde.

1. Wat is er precies gebeurd in de Verenigde Staten?

"Het gaat dus om Kilmar Abrego Garcia die legaal in Amerika verbleef. Hij woonde met zijn vrouw en kinderen in de staat Maryland en is eigenlijk zomaar opgepakt en op het vliegtuig gezet, zonder een proces", legt Van 't Einde uit.

Abrego Garcia werd op bevel van president Donald Trump naar een terreurgevangenis in El Salvador gevlogen. Maar achteraf blijkt dat dit wettelijk niet mag. "En daarvan heeft Trump al gezegd: dat was een fout, hadden we nooit moeten doen", weet Van 't Einde. "En dat is heel bijzonder, dat Trump zelf toegeeft dat hij fout zit. Het is uniek."

2. Wat wordt er gedaan om deze fout recht te zetten?

"Het Hooggerechtshof heeft gezegd dat dit niet klopt", antwoordt de Amerika-verslaggever. Het is dan ook de bedoeling dat Abrego Garcia terugkeert naar de Verenigde Staten. Maar dat is tot nu toe nog niet gebeurd. "Trump weigert dit te doen. Hij zegt dat hij officieel niet bij machte is om deze man terug te halen uit El Salvador." Alleen daar blijkt niets van te kloppen.

"Trump en de Amerikaanse regering betalen voor de gevangenen die ze in deze gevangenis in El Salvador stoppen. Daar gaat zo'n 6 miljoen aan Amerikaans geld naartoe. Ook heeft hij een heel goede band met de president van El Salvador, Nayib Bukele. Die was gister zelfs nog in het Witte Huis. Dus als Trump zegt dat die meneer per direct moet worden teruggevlogen, dan is dat zo geregeld. Maar hij wil dat niet en negeert hier dus ook de uitspraak van het Hooggerechtshof mee. En dat is wel echt uniek."

3. Waarom kiest Trump ervoor om deze uitspraak te negeren?

Volgens Van 't Einde heeft dit vooral te maken met dat Trump meer macht wil hebben dan hij daadwerkelijk heeft. "Hij wil kijken hoe ver zijn macht echt reikt. Als president wil hij veel meer macht hebben dan hij eigenlijk heeft vanuit zijn ambt, dus probeert hij dit op zoveel mogelijk vlakken uit te breiden en te kijken óf er wordt ingegrepen."

"En als hij hier vrijspel krijgt dan geeft hem dat ook weer ruimte op andere gebieden", denkt de verslaggever. "Dus het is eigenlijk gewoon een spel dat hij speelt."

4. Zijn andere Republikeinen het eens met Trumps?

"Hij wil dat iedereen loyaal is aan hem, dat niemand iets tegen hem durft in te gaan", zegt Van 't Einde. En dat geldt ook voor zijn partijgenoten. Wie hem tegenspreekt raakt vaak zijn of haar baan in de politiek kwijt. Mochten ze het niet eens zijn met de president, zullen ze dat dus niet makkelijk uiten.

"Vroeger waren er mensen die zich durfden uit te spreken tegen Trump zijn plannen, maar die zijn nu allemaal weg. Zij zijn allemaal bang voor hem. Zijn minister van Buitenlandse Zaken Marco Rubio bijvoorbeeld, die was vroeger heel kritisch maar die is nu bang om een onvertogen woord over Trump uit te spreken." Wat Trump doet is volgens de Amerika-verslaggever dan ook 'pure intimidatie'.

5. Wat betekent dit voor de democratie in de VS?

Als er niemand ingrijpt, kan dit volgens de verslaggever grote gevolgen hebben voor burgers van de Verenigde Staten. "Hij kan dan alle wetten in de wind gaan slaan. En als hij er zin in heeft kan hij ook Amerikaanse staatsburgers het land uitzetten of deporteren naar een andere gevangenis, zonder enig proces."

De Amerikaanse president heeft eerder al laten weten hier best voor open te staan, weet Van 't Einde. "Het kan dus elke Amerikaan die een politieke tegenstander van Trump is overkomen. Het is nu nog niet zover, maar dat is wel wat er op het spel staat."

6. Is er hier al iets van te merken in de maatschappij?

Volgens Van 't Einde wel. Hij noemt als voorbeeld Donald Trumps eis aan de prestigieuze Amerikaanse universiteit Harvard. "Daar wil hij bepalen wat voor lessen ze geven, ze mogen geen diversiteitsbeleid meer hebben en pro-Palestijnse demonstraties moeten worden verboden."

Harvard weigert dit tot nu toe te doen. Als tegenreactie heeft de regering maandag 2,2 miljard dollar aan overheidsgeld voor de universiteit bevroren. Dit komt neer op zo'n 1,9 miljard euro. "De democratie is dus zeker in gevaar."

7. Is er iemand die Trump kan tegenhouden?

Dat kan nog weleens moeilijk worden, denkt Van 't Einde. Ook noemt hij het gedrag van Trump tegenover het Hooggerechtshof gek: "Het bestaat nota bene voor een heel groot deel uit conservatieve rechters. En drie van de zes heeft hij zelf benoemd. Dus een meerderheid staat helemaal aan Trump zijn kant." Maar zelfs daar wil de president dus niet naar luisteren. "De 'checks and balances', zoals dat zo mooi heet, die in een democratie zijn verweven die werken straks misschien dus niet meer."

8. Wat betekent dit voor het bondgenootschap tussen Europa en Amerika?

"Die vriendschap zijn we natuurlijk sowieso aan het verliezen", antwoordt Van 't Einde. "Amerika heeft zich altijd opgesteld als voorbeeld van hoe je een democratie kan inrichten. Ze hebben zichzelf ook jarenlang verkocht aan de rest van de wereld, maar die tijd is wel voorbij."

Maar bondgenoten zijn we nog wel en dat zullen we voorlopig nog blijven, voorspelt hij. "Europa is ook heel opportunistisch. Als we geld kunnen verdienen, dan zijn we ook bondgenoten met dictators en autocraten. Dus stel dat het echt die kant opgaat met de Verenigde Staten, dan kunnen we dat nog prima blijven."

De opvang van Oekraïners in Nederland loopt spaak. Er is acuut meer geld nodig. De twaalf Commissarissen van de Koning en een delegatie van de Vereniging van Nederlandse Gemeenten houden daarom donderdagochtend spoedberaad met asielminister Faber (PVV).

Gemeenten kunnen de voortdurende en oplopende vraag naar opvanglocaties voor Oekraïners niet bijbenen. Daardoor worden Oekraïense gezinnen die net in Nederland aankomen vaak van het kastje naar de muur gestuurd, van de ene gemeente naar de andere. Het Rode Kruis regelt nu daarom verspreid door het land tijdelijke noodopvang voor vluchtelingen in hotels.

121.000 Oekraïners in Nederland

Inmiddels hebben ruim 121.000 Oekraïners zich geregistreerd bij Nederlandse gemeenten. Dat is het hoogste aantal sinds de invasie van Rusland in Oekraïne in februari 2022. Het 'record' wordt van maand tot maand verbroken, mede omdat er bijna geen uitstroom is.

De afspraak donderdag tussen alle Commissarissen van de Koning en de minister is heel kort tevoren gepland. Om de volle agenda's te omzeilen, gaat het om een online overleg. Al om half negen 's ochtends begint de bespreking.

Geen helder plan

"Hier in Utrecht zitten we helemaal vol. We hebben het laatste bed deze week moeten vergeven", zegt Rachel Streefland. Zij is wethouder in Utrecht en verantwoordelijk voor de portefeuilles Asiel en Integratie.

"Er is nergens meer plek. Het grote vraagstuk is nu dat we of bestaande locaties moeten verlengen of nieuwe locaties moeten vinden. En er komt geen enkele helderheid hoe we dat moeten doen. We zijn bang dat het gaat leiden tot mensen op straat."

'Wegkijken kan echt niet meer'

Streefland is ook bestuurslid van de Vereniging van Nederlandse Gemeenten en zit donderdag bij het spoedoverleg met de asielminister. De provincies en de gemeenten willen dat minister Faber op korte termijn helderheid geeft over de financiering van nieuwe locaties of die verlengd moeten worden.

"Wegkijken kan echt niet meer. We moeten voorkomen dat mensen op straat komen, terwijl het echt vaak om vrouwen en kinderen gaat. We hebben ons te verhouden tot de Europese wetgeving dat mensen moeten worden opgevangen als mensen in oorlog zijn."

Tientallen vluchtelingen per week

Regiomanager Midden-Nederland van het Rode Kruis Cora Gerritsen, ziet wat het betekent dat gemeenten geen ruimte meer hebben. "We ontvangen enkele tientallen mensen uit Oekraïne elke week. Sinds de Jaarbeurs is gesloten in augustus vorig jaar en omdat ze niet bij gemeenten terecht kunnen, komen ze als laatste kans bij het Rode Kruis, ook hier in Utrecht."

"En dan lopen ze hier binnen met koffers, met een kind op de arm, oud, jong, of ziek. Op die manier komen ze hier aan en dan hopen ze nog ergens een plekje te vinden."

Laatste hoop

"We luisteren naar hun verhaal, waar ze vandaan komen, wat ze hebben meegemaakt onderweg, we laten ze even bijkomen", gaat Gerritsen verder. "En we kijken dan of we een plekje voor ze kunnen vinden. Inmiddels zijn ze dan al bij een gemeente geweest, bij verschillende gemeenten soms, en daar is het niet gelukt."

"En daar horen ze: er is geen plek meer in Nederland. En dan bellen we met de Veiligheidsregio's of locaties in het land, die wij goed kennen, of er wellicht tóch nog plek is. We willen met z'n allen graag dat er via gemeentes plekken gevonden worden. Maar het lukt gewoon niet meer. En dan is het Rode Kruis voor deze mensen de laatste strohalm."

'Er is nog steeds geweld'

Waarom er nu, 3 jaar na het uitbreken van de oorlog, nog steeds mensen uit Oekraïne naar Nederland komen? "Er is nog steeds geweld", antwoordt de regiomanager.

"We hebben afgelopen weekend gezien wat er in Soemy gebeurd is. En dat is op verschillende plekken in Oekraïne nog steeds aan de gang. Mensen beslissen nog steeds om hun land te verlaten en komen dus ook naar Nederland."