Na een grote ramp blijkt elke keer weer dat regels niet opgevolgd werden en toezichthouders niet optraden. Dat moet anders, vindt professor Pieter van Vollenhoven. Hij pleit voor 'een kritische waakhond voor de veiligheid'.

Prof. mr. Pieter van Vollenhoven is oud-voorzitter van de Onderzoeksraad voor Veiligheid (OVV). Na rampen of grote ongelukken kan de raad worden ingezet om onderzoek te doen naar de oorzaken van de ramp. Maar zij treden pas op als de ramp al heeft plaatsgevonden.

Kunnen we leren van het verleden?

"Wat ga je eigenlijk voor je tachtigste verjaardag doen, ouwe? Of ga je dat niet halen?" Zo begint het boek 'Oproep van een waakhond' van de hand van Van Vollenhoven. Hij mag dan 80 jaar zijn geworden, stilzitten doet hij niet.

Nu is het nog zo dat wanneer iets eenmaal misgegaan is, er een onderzoek komt van de OVV. Maar, zo zegt Van Vollenhoven, het is veel beter is om een ramp te voorkomen. Een onafhankelijke waakhond zou in de gaten moeten houden of aanbevelingen uit het verleden ook worden uitgevoerd. "Want gesjoemel loont", zegt Van Vollenhoven.

Het gaat keer op keer op dezelfde manier mis

Hij kan talloze voorbeelden noemen van incidenten waarbij al jaren bekend was dat er dingen mis waren, maar waar regels toch niet opgevolgd werden. Bij de Schipholbrand kwamen op 27 oktober 2005 elf gedetineerden om het leven. Achteraf bleek dat men zich tijdens de bouw niet aan de regels had gehouden en er eigenlijk geen vergunning afgegeven had mogen worden. Personeel was te weinig getraind en de toezichthouder hield te weinig toezicht.

Dat laatste gold ook voor de misstanden bij olieopslagbedrijf Odfjell, in de Rotterdamse Botlek. Jarenlang kon het bedrijf overtreding na overtreding begaan. Giftige dampen waaiden vanaf Odfjell uit over de omgeving. Er werd verbetering toegezegd, maar in de praktijk werd dit niet uitgevoerd. Toezichthouder DCMR, beter bekend als de milieudienst Rijnmond, trad niet of nauwelijks op.

Lees ook

De missie in Mali

Recenter kwam een rapport uit van de OVV over de militaire missie in Mali. Daar kwamen onder andere twee Nederlandse militairen om het leven door te vroeg ontploffende mortiergranaten. De conclusie is dat Defensie niet goed omging met munitie en haar medische zorg niet goed had afgestemd op de missie. Ook moet de cultuur bij Defensie veranderen, zo luidde het rapport, zodat medewerkers zich vrij voelen kritiek te uiten.

Bij bijna alle rampen en ongelukken in ons land blijkt achteraf dat tekortkomingen niet alleen bekend waren bij bedrijven en overheden, maar vaak ook bij hun toezichthouders. Uit de onderzoeksrapporten van de OVV komt keer op keer hetzelfde beeld naar voren: regels waren er wel, maar werden niet gehandhaafd. Toezicht keek weg of waarschuwde alleen, maar trad niet op.

Ramp komt nooit als donderslag bij heldere hemel

Een ramp komt dan ook nooit als donderslag bij heldere hemel, zegt Van Vollenhoven. Op de werkvloer zijn problemen vaak al jarenlang bekend, of wordt een loopje genomen met veiligheidsmaatregelen. Ook is er sprake van onderhandelingstoezicht: overleg met de overtreder en hoe zij misstanden denken op te lossen, in plaats van daadwerkelijk optreden.

Ministeries zullen wederom faliekant tegen de komst van één kritische waakhond zijn

De kritische waakhond die Van Vollenhoven wil instellen moet dan ook volledig onafhankelijk zijn, zegt de professor. Te vaak ziet hij dat toezichthouders dat niet zijn. Toch verwacht hij dat een onafhankelijke waakhond op weerstand zal stuiten, net als ooit bij de vorming van de OVV. "Ministeries zullen wederom faliekant tegen de komst van één kritische waakhond zijn", zegt hij. Inspecties geven hun rol niet graag uit handen en zitten vaak dicht tegen het ministerie aan.

'Je kunt niet alles voorkomen'

Of het nu haalbaar is of niet, er is ook al kritiek op het plan van Van Vollenhoven. Jan van den Bos, inspecteur-generaal van de Inspectie Leefomgeving en Transport (ILENT) en voorzitter van de Inspectieraad, waarschuwt dat het instellen van zo'n 'waakhond' tot schijnveiligheid kan leiden. "Je kunt nu eenmaal niet alles voorkomen", zegt Van den Bos.

Tijdens het symposium dinsdag 4 juni in Leiden met de titel 'Een kritische waakhond voor de veiligheid?' zullen verschillende specialisten op het gebied van veiligheid, onderzoek en toezicht hun visie geven op de wens van Van Vollenhoven voor een kritische waakhond. Voor het symposium vroeg Van Vollenhoven eerder al tientallen specialisten, onderzoekers, bestuurders en journalisten om een bijdrage te schrijven over zijn voorstel.

Vragen? Stel ze!

Heb je nog vragen of wil je reageren? Stuur ons dan hier een berichtje in onze chat. Elke donderdag vertellen we in de Doe mee-nieuwsbrief wat we met alle reacties doen. Wil je die in je mail? Meld je dan hier aan.