Wat doet het met je als een familielid is vermoord of als er bij je is ingebroken? Sinds 2004 mogen slachtoffers dat vertellen tijdens een rechtszaak. Minister Dekker wil dat spreekrecht voor slachtoffers en nabestaanden nu ook gaan invoeren bij TBS-zittingen.

Maaike Paardenkoper is de vrouw van Gilles Brouwer, een tankstationexploitant die in 2001 wordt doodgestoken bij een overval, waarbij de daders twee pakjes sigaretten buitmaken. Ze worden snel opgepak, veroordeeld en krijgen zware straffen. Een van daders moet ook een TBS-behandeling ondergaan. Binnenkort is de derde verlengingszitting. Maaike is bij alle zittingen aanwezig, maar mag daar tot haar grote frustratie niet het woord voeren.

“Als je geluk hebt, krijg je een knikje van de officier van justitie. Als je nog meer geluk hebt, noemt de rechter je naam. En voor de rest hoor je alleen maar hoe het met hem gaat. Maar nooit wordt er gevraagd hoe het met mij gaat, wat de dader heeft aangericht. Nooit."

Medische kennis

Geertjan van Oosten van de Vereniging van Strafrechtadvocaten is tegen het plan om slachtoffers en nabestaanden spreekrecht te geven bij TBS-zaken. Vooral omdat slachtoffers geen medische kennis hebben: 

“Zo’n TBS-verlengingszitting gaat over een medische kwestie. Is iemand voldoende genezen om weer terug de maatschappij in te gaan? Medisch deskundigen zoals psychiaters hebben zich over die vraag gebogen. Ik ben bang dat slachtoffers een witte jas aangemeten krijgen die ze niet verdienen.”   

Van Oosten vreest juist de emotie die de nabestaanden op zo’n zitting zullen inbrengen. Dat kan de uiteindelijke beslissing van de rechter beïnvloeden:  “Ik vrees dat in die zin dat de rechter wordt geconfronteerd met een emotie, waar hij iets mee zou moeten doen. En ik vind dat die emotie op dat moment geen rol moet spelen”.

“Rechters laten zich niet meeslepen”

Maar minister Sander Dekker voor Rechtsbescherming benadrukt dat rechters capabel genoeg zijn om zich niet mee te laten slepen door emoties. Hij vindt het belangrijk dat slachtoffers ook bij de TBS zittingen spreekrecht krijgen.

“Waar we slachtoffers nu een recht op geven is niet zozeer of de behandeling is geslaagd en of iemand weer klaar is om stapjes naar samenleving te zetten. Wat een slachtoffer wel kan doen is, ook jaren na dato, bij een rechter aangeven hoezeer het hem of haar raakt in z’n leven. Zodat een rechter dat kan betrekken, niet of iemand is uitbehandeld, maar bij voorwaarden die gesteld kunnen worden bij een terugkeer in de samenleving. Denk dan aan gebiedsverboden, contactverboden. Dat is voor een rechter goed om persoonlijk te horen.”

Steeds meer aandacht voor positie slachtoffers

De positie van slachtoffers in het strafrecht is de laatste 20 jaren ingrijpend veranderd. Vroeger speelden slachtoffers en nabestaanden geen enkele rol tijdens de behandeling van strafzaken. Het ging alleen om de vraag of wettelijk en overtuigend was aangetoond dat de verdachte het delict had begaan. De afwezige positie van het slachtoffer werd door steeds meer mensen als onrechtvaardig beschouwd. Daarom besluit de regering in 2004 ook slachtoffers spreekrecht te geven tijdens de rechtszaak. Prima, zegt ook de Vereniging van Strafrechtadvocaten. Maar de vereniging is ontevreden over de wijze waarop dat nu wordt uitgevoerd.  

Van Oosten: “De slachtoffers krijgen nu het woord nog voordat onomstotelijk vaststaat dat de verdachte ook echt schuldig is bevonden. Daarom zou je eerst de rechter moeten laten beslissen over de schuldvraag en daarna pas spreekrecht geven over de gevolgen die het feit met zich meebrengt.” Anders gezegd, het kan nu dus gebeuren dat slachtoffers hun emoties richten op onschuldige personen. Want een verdachte blijkt niet altijd de dader te zijn.

De komende maanden zal de discussie over TBS-spreekrecht nog worden gevoerd. De beroepsvereniging van rechters en officieren van justitie, de NVvR, laat weten dat ze nog broedt op een standpunt. Minister Dekker wil het spreekrecht bij TBS-zittingen voor het einde van dit jaar invoeren.

Het kabinet wil bezuinigen op brandweerzorg. En dat is onverantwoordelijk, waarschuwt de vakvereniging voor brandweervrijwilligers. Door klimaatverandering is de kans op oncontroleerbare branden groot. Oud-brandweerman Peter Stals maakte zo'n brand mee.

Na de kinderen treedt er nu een nieuwe groep slachtoffers van misbruik in de Katholieke Kerk naar voren: volwassen zusters en paters die in kloosters zijn misbruikt. Zuster Anne is een van hen: "De pater zei dat dit tussen ons moest blijven."

Ze had er 'lang aan getwijfeld', maar uiteindelijk koos ze er vol overgave voor om haar leven te wijden aan het geloof. Vol verwachting trad de Vlaamse Anne - toen halverwege de 20 - toe tot een slotklooster, vlakbij de Nederlandse grens. Anne: "Het was een lange zoektocht, maar uiteindelijk vond ik dat ik mezelf de kans moest gunnen om gelukkig te worden. Daarom heb ik het uiteindelijk gedaan."

Dictatoriaal bewind

Als jonge zuster liep ze al snel op tegen de hiërarchische structuren binnen het klooster. Dat merkte ze aan hoe de moeder overste, die aan het hoofd van het vrouwenklooster stond, zich opstelde. "Ik stond echt onderaan de ladder. De overste was zeer streng en voerde een dictatoriaal bewind. Haar wil was wet."

Wanneer het misbruik begon, weet Anne nog precies. Ze maakte een zware periode in haar persoonlijke leven door. Haar neefje moest een ingrijpende operatie ondergaan, waardoor hij nooit meer zou kunnen lopen. Dit zorgde voor veel verdriet bij Anne.

'Ik zat verstijfd op zijn schoot'

Het was in deze zware tijd dat een Vlaamse pater, die wist wat Anne doormaakte, haar bij hem riep voor een 'begeleidingsgesprek'. Eenmaal binnen, ging het gesprek al snel een totaal andere kant op, vertelt Anne. "Hij stond plots op, nam me op zijn schoot en begon mijn armen en benen te strelen. Ik zat verstijfd op zijn schoot. Wist niet wat me overkwam, wist me hier totaal geen raad mee."

Totaal verbouwereerd en in shock, 'bevroor' Anne volledig. Maar dat weerhield de pater er niet van door te gaan met zijn seksuele handelingen. Anne: "Hij schakelde over naar het strelen van mijn heupen en borsten, en begon plots hevig te hijgen en te schokken met zijn lichaam. Daarna stond hij op, kuste me op de mond en zei me dat dit tussen ons moest blijven."

Gechanteerd door de pater

6 jaar lang ging het misbruik door. Al die tijd durfde ze er met niemand over te praten. Uit angst en schaamte. "Er wordt mij altijd de vraag gesteld: 'Waarom blijf je naar zo'n man toe gaan?' Maar ik was heel erg bang voor hem. Bovendien kon ik hem moeilijk ontwijken, omdat hij mij chanteerde. Er was altijd de angst dat het misbruik naar buiten zou komen. Want dan wist ik één ding zeker: ik zou als schuldige worden aangewezen."

Daarnaast speelde ook de afhankelijkheidsrelatie, die Anne met de pater had, een rol. "Hij was de enige die mij spirituele voeding gaf. Dus er was dat vreselijke misbruik, maar er waren ook gesprekken tussen ons, waaraan ik me kon optrekken. Het is de hand die slaat, maar ook voedt. Net zoals bij een hond, die gaat ook altijd terug naar zijn baasje."

Pesten en intimideren

Naast het misbruik van de pater, had Anne ook heel veel last van het schrikbewind dat de overste voerde in het klooster. Toen de overste het idee kreeg dat Anne een bedreiging vormde voor haar positie, volgde een periode van pure haat en pesterijen aan haar adres.

"Het pesten en intimideren nam toen afschuwelijke vormen aan. Ze zette anderen tegen mij op. Ik raakte volstrekt geïsoleerd. Er werd op een gegeven moment zelfs gezegd dat het jammer was, dat er geen concentratiekampen meer bestonden. Dan hadden zij mij kunnen vergassen. Zo ver ging het."

Naar de hoogste geestelijke

Pas jaren later, toen ze was uitgetreden en een leven had opgebouwd buiten het klooster, durfde Anne het misbruik en het schrikbewind in het klooster aan te kaarten. Ze deed dat uiteindelijk zelfs bij de hoogste geestelijke in België: kardinaal Daneels. Zijn reactie was een enorme teleurstelling.

"Hij liet mij weten dat hij 'het gebeuren betreurde en voor mij zou bidden'." Een typerend antwoord en volgens Anne exemplarisch voor hoe de Katholieke Kerk met slachtoffers van misbruik omgaat. "Deze reactie heb ik zo vaak gekregen, dat ze voor mij gingen bidden. Ik zeg weleens: 'Als ik voor ieder gebed een euro had gekregen, dan was ik nu heel erg rijk geweest'."

13 jaar lang procederen

In 2003 startte Anne een gerechtelijke procedure tegen de Katholieke Kerk, nadat ze jarenlang geen erkenning voor haar leed had gekregen binnen de kerkorganisatie.

Die juridische strijd zou uiteindelijk maar liefst 13 jaar duren. Uiteindelijk leidde dit tot toekenning van een bedrag aan schadevergoeding. Iets waar het Anne overigens nooit om te doen was. "Ik heb een groot bedrag aan schadevergoeding gekregen. Maar als je dit aftrekt van alle juridische kosten die ik heb moeten maken, en het bedrag dat ik aan therapie kwijt ben, blijft er weinig over."

Veel meer slachtoffers

De reden dat Anne, na al die jaren van zwijgen, nu naar buiten treedt is helder: ze wil een stem zijn. Voor al die slachtoffers die tot op de dag vandaag niet naar buiten durven met hun verhaal. En dat zijn er een hoop, weet Anne. Ze heeft sterke aanwijzingen dat zij niet het enige slachtoffer was van haar misbruiker.

"Als je op bezoek ging bij de pater, was er een soort wachtkamertje. Ik heb daar ook vrouwen naar buiten zien komen, van wie het haar en de kleding helemaal in de war was. En als ik dan bij de pater naar binnen ging, kwam hij met een schone zakdoek aan. Dat was voor mij een teken. Want als hij klaarkwam deed hij dat altijd in een zakdoek."

Nieuw leven buiten klooster

Lang is Anne op zoek geweest naar erkenning voor alles wat haar is aangedaan in het klooster. Maar uiteindelijk heeft ze zich erbij neergelegd. "Officieel heb ik nooit erkenning gekregen voor het misbruik dat mij is aangedaan. Maar door hier maar naar te blijven zoeken, hield deze man - mijn misbruiker - een soort van macht over mij. Dat wilde ik op een gegeven moment niet meer."

"Dus heb ik mijzelf erkenning gegeven. Door te zeggen dat ik niet schuldig was. Ik ben uit de slachtofferrol gestapt. En heb ik uiteindelijk een heel rijk leven kunnen opbouwen. Buiten het klooster."