Emoties lopen vaak hoog op in de rechtszaal als nabestaanden hun spreekrecht gebruiken. Ook in de moordzaak van de 9-jarige Gino deden zijn zussen emotionele uitspraken. Toch is het belangrijk dat zij de ruimte krijgen, zeggen deskundigen.

De rechtszaak over Gino maakt de afgelopen dagen veel los. Het Openbaar Ministerie eiste vandaag 28 jaar cel plus tbs tegen Donny M, die Gino in juni 2022 heeft ontvoerd, misbruikt en vermoord. De zussen van Gino maakten eerder met een emotioneel verhaal gebruik van hun spreekrecht.

Boosheid, verdriet en bedreiging

"Het viel me op dat zij allebei op een heel andere manier het spreekrecht uitoefenen", reageert advocaat Arlette Schijns. De ene zus was heel erg verdrietig en de andere was vooral boos. Dat naast boosheid en verdriet ook dreigende woorden klonken richting de verdachte, is volgens haar niet ongebruikelijk.

Het is vaak het eerste en enige moment dat ze oog in oog staan met degene die mogelijk hun dierbare heeft vermoord. "Van die mensen kun je op dat moment niet verwachten dat ze hun emoties kanaliseren of beteugelen."

Traumaverwerking

Het spreekrecht is het recht van slachtoffers of nabestaanden om tijdens de strafzitting een verklaring af te leggen. Dat mag bij misdrijven waarvoor de verdachte een gevangenisstraf kan krijgen van 8 jaar of meer, en een aantal andere misdrijven, zoals ernstige mishandeling en bedreiging.

Nabestaanden bereiden hun verklaring vaak voor met hun advocaat of in samenwerking met Slachtofferhulp Nederland. Deze spreektijd is voor hen in het leven geroepen, omdat dit kan helpen bij de traumaverwerking.

'Je wordt gezien en gehoord'

Daar kan Lena Olivier over meepraten. Haar zus Miranda werd 10 jaar geleden om het leven gebracht door haar toenmalige partner. Ook Olivier besloot toen gebruik te maken van het spreekrecht. "Het is het moeilijkste wat ik heb gedaan in mijn leven", vertelt ze.

Toch was het voor haar heel belangrijk, omdat ze haar zus daarmee een gezicht en waardigheid kon teruggeven. "Het gaf me ook kracht, want je wordt ook als slachtoffer gezien en gehoord."

Niet boven de wet

Het spreekrecht is in Nederland sinds 2016 onbelemmerd en onbeperkt. Dat betekent dat het slachtoffer of de nabestaanden vrij zijn om te zeggen wat ze willen. "Maar ze staan natuurlijk niet boven de wet", zegt Arlette Schijns. Ze mogen dus geen strafbare dingen zeggen of dreigementen uiten.

Toch kunnen nabestaanden op een emotioneel moment uit de bocht vliegen. "Dan kan de rechter eventueel ook ingrijpen en de zitting bijvoorbeeld kort stilleggen."

Ingrijpen rechter

Het spreekrecht staat vooral op spanning met de rechten van de verdachte. Daarvoor geldt in de zittingszaal de onschuldspresumptie. "Het is aan de rechter om die twee belangen in het oog te houden", legt Schijns uit. Dit kan soms lastig zijn.

Toch ziet ze een rechter wel vaker ingrijpen. Dit gebeurde bijvoorbeeld tijdens het MH17-proces. Schijns stond nabestaanden bij die gebruik maakten van hun spreekrecht. Omdat er geen verdachte aanwezig was in de rechtszaal, richtten zij zich op een bepaald moment tot de advocaat. Maar dat was niet afgesproken en mocht dan ook niet van de rechter.

Duidelijkere kaders

Volgens Schijns zou het verstandig zijn om rond het spreekrecht nog meer duidelijke kaders te schetsen, zodat nabestaanden vooraf goed weten waar ze aan toe zijn. Daarin ligt ook een rol voor advocaten en Slachtofferhulp Nederland. Maar het zou volgens haar ook helpen als rechters nog beter getraind worden om om te gaan met slachtofferverklaringen.

Maar ook al is de voorbereiding op het spreekrecht nog zo uitgebreid, het blijft een ongelofelijk beladen moment, zegt Lena Olivier. "En dan zeg je in de 'heat of the moment' misschien dingen die niet helemaal horen. Maar dat kun je slachtoffers of nabestaanden niet kwalijk nemen."

President Donald Trump kondigde het gisteravond aan: Amerika gaat een importheffing van 20 procent op alle producten uit de Europese Unie doorvoeren. Wereldwijd waarschuwen economen dat dit een slecht idee is, vooral voor de VS zelf. Toch zet Trump door.

Voor Nederlandse ondernemingen met veel export naar de Verenigde Staten breken spannende tijden aan. Door de extra belasting van 20 procent worden hun producten voor de Amerikaanse consument een stuk duurder. "Dit betekent heel veel onzekerheid."

"Dit valt wel rauw op ons dak", zegt Willem Hulsebosch. Samen met zijn vrouw en zoons runt hij al jaren een bloembollenbedrijf in Julianadorp.

Andere markten

"We doen al decennialang zaken met Amerika en hebben in de loop der jaren echt een goede band opgebouwd met onze klanten in de VS", gaat Hulsebosch verder. "Die willen we graag houden. Maar als het moet, dan gaan we ons op andere markten richten."

Want de familie beseft wel dat Amerikanen zullen afhaken als bloemen door de heffing te duur worden. "Tulpen zijn geen eerste levensbehoefte. Aan het eind van je rondje supermarkt staat er een bosje bloemen. Als dat ineens 20 procent duurder is, dan denk je wel twee keer na."

'We begrijpen zijn visie'

De familie Hulsebosch is flink verweven met de Verenigde Staten. "Onze moeder is Amerikaans, we hebben familie overzee en komen er vaak", vertelt zoon Roy.

"We houden van het land en zijn zelfs pro-Trumpers. Dat klinkt misschien tegenstrijdig, maar we begrijpen zijn visie wel. Hij maakt waar wat hij zegt. Dat vinden wij ergens ook wel bewonderenswaardig. Hij zet zijn volk op één, dat is duidelijk. Daar kunnen wij in Europa nog wat van leren. Alleen dit plan, dat maakt het voor ons wel lastig."

Niet volledig afhankelijk

Toch blijft Hulsebosch positief: "We zijn gelukkig niet volledig afhankelijk van Amerika. We exporteren ook naar Engeland, China, Rusland en Kazachstan. En we hebben een uniek product. Bollen kun je maar op één plek in de wereld telen, en dat is hier, in Nederland. Door het klimaat, de bodem, de omstandigheden. Dat kan niet zomaar ergens anders. Daar hebben ze ons gewoon voor nodig.

Er zijn dus genoeg opties. "Als de ene markt moeilijk doet, dan vinden wij onze weg wel via een andere. We hebben al vaker met onzekerheden te maken gehad. Als het even tegenzit, dan nemen we genoegen met wat minder marge en stellen we investeringen gewoon even uit."

'Kennis en ervaring zit in Nederland'

"Trump ziet ons het liefst naar Amerika vertrekken", legt directeur van TTA-ISO Martin Maasland uit. Het Nederlandse bedrijf maakt landbouwmachines en heeft een grote afzetmarkt in de Verenigde Staten.

TTA-ISO heeft zelfs een kantoor in de VS zitten. "Maar de kennis en ervaring op het gebied van high-techsystemen in de tuinbouw zit hier in Nederland. Die gekwalificeerde mensen kun je niet oppakken en in Amerika neerzetten."

Prijs verlagen

Bang voor Amerikaanse concurrenten is Maasland niet. "In ons geval zijn er weinig of eigenlijk geen partijen in de Verenigde Staten die hetzelfde kunnen bieden als wij. We zien onszelf daardoor niet genoodzaakt om de winstgevendheid op onze machines te verlagen."

Maar als de prijs vanwege de invoerheffingen te hoog wordt, dan bestaat er volgens Maasland wel een kans dat de markt afneemt of zelfs helemaal stilvalt. "Dan kunnen we overwegen of we bereid zijn iets van onze marges op te geven, maar we moeten ook de salarissen van onze medewerkers kunnen betalen."

Tegenactie

Over eventuele eigen tarieven die de EU als tegenactie kan invoeren, maakt Maasland zich geen zorgen. "De grootste impact zijn uiteindelijk toch de hoge tarieven van Amerika richting Europa, omdat wij in Europa produceren."

"En andersom importeren wij weinig vanuit Amerika", gaat hij verder. "Dus als Europa hoge handelstarieven gaat invoeren, verwachten wij niet dat dat veel impact op ons heeft."

Minder groei maar geen crisis

Hoofdeconomoom van de ING Marieke Blom begrijpt de zorgen van Nederlandse ondernemers die veel exporteren naar de Verenigde Staten. "Door Trumps nieuwe invoertarieven, gemiddeld 25 procent, en zelfs 54 procent voor China krijgt ook de Europese Unie een tarief van 20 procent opgelegd. Dat leidt naar verwachting tot een exportdaling van zo'n 15 procent richting de VS. Voor Nederland betekent dat een krimp van ongeveer 0,2 procent van het BBP."

Toch is dit volgens Blom geen nieuwe economische crisis in wording. "Dit is niet te vergelijken met corona of de energiecrisis. Het is vooral een rem op de groei."

Niet terugslaan met eigen tarief

Blom verwacht dat Europa met eigen tarieven zal reageren. "Maar hoe dat uitpakt is onduidelijk, omdat we niet zeker weten hoe Trump reageert. Een handelsoorlog moeten we zien te voorkomen."

"We kunnen beter gerichte steun bieden aan getroffen sectoren. Ook kan er veel winst worden geboekt door de interne markt beter te laten werken. En er liggen veel kansen in het versterken van handelsrelaties met landen als India en Zuid-Amerika. Als we dit moment grijpen, kan Europa uiteindelijk sterker en minder afhankelijk van de VS worden. Ook voor Nederland liggen hier echte kansen."