Spreekrecht nabestaanden belangrijk, maar is er een grens? 'Soms krijgen emoties de overhand'

Emoties lopen vaak hoog op in de rechtszaal als nabestaanden hun spreekrecht gebruiken. Ook in de moordzaak van de 9-jarige Gino deden zijn zussen emotionele uitspraken. Toch is het belangrijk dat zij de ruimte krijgen, zeggen deskundigen.

De rechtszaak over Gino maakt de afgelopen dagen veel los. Het Openbaar Ministerie eiste vandaag 28 jaar cel plus tbs tegen Donny M, die Gino in juni 2022 heeft ontvoerd, misbruikt en vermoord. De zussen van Gino maakten eerder met een emotioneel verhaal gebruik van hun spreekrecht.

Boosheid, verdriet en bedreiging

"Het viel me op dat zij allebei op een heel andere manier het spreekrecht uitoefenen", reageert advocaat Arlette Schijns. De ene zus was heel erg verdrietig en de andere was vooral boos. Dat naast boosheid en verdriet ook dreigende woorden klonken richting de verdachte, is volgens haar niet ongebruikelijk.

Het is vaak het eerste en enige moment dat ze oog in oog staan met degene die mogelijk hun dierbare heeft vermoord. "Van die mensen kun je op dat moment niet verwachten dat ze hun emoties kanaliseren of beteugelen."

Traumaverwerking

Het spreekrecht is het recht van slachtoffers of nabestaanden om tijdens de strafzitting een verklaring af te leggen. Dat mag bij misdrijven waarvoor de verdachte een gevangenisstraf kan krijgen van 8 jaar of meer, en een aantal andere misdrijven, zoals ernstige mishandeling en bedreiging.

Nabestaanden bereiden hun verklaring vaak voor met hun advocaat of in samenwerking met Slachtofferhulp Nederland. Deze spreektijd is voor hen in het leven geroepen, omdat dit kan helpen bij de traumaverwerking.

'Je wordt gezien en gehoord'

Daar kan Lena Olivier over meepraten. Haar zus Miranda werd 10 jaar geleden om het leven gebracht door haar toenmalige partner. Ook Olivier besloot toen gebruik te maken van het spreekrecht. "Het is het moeilijkste wat ik heb gedaan in mijn leven", vertelt ze.

Toch was het voor haar heel belangrijk, omdat ze haar zus daarmee een gezicht en waardigheid kon teruggeven. "Het gaf me ook kracht, want je wordt ook als slachtoffer gezien en gehoord."

Niet boven de wet

Het spreekrecht is in Nederland sinds 2016 onbelemmerd en onbeperkt. Dat betekent dat het slachtoffer of de nabestaanden vrij zijn om te zeggen wat ze willen. "Maar ze staan natuurlijk niet boven de wet", zegt Arlette Schijns. Ze mogen dus geen strafbare dingen zeggen of dreigementen uiten.

Toch kunnen nabestaanden op een emotioneel moment uit de bocht vliegen. "Dan kan de rechter eventueel ook ingrijpen en de zitting bijvoorbeeld kort stilleggen."

Ingrijpen rechter

Het spreekrecht staat vooral op spanning met de rechten van de verdachte. Daarvoor geldt in de zittingszaal de onschuldspresumptie. "Het is aan de rechter om die twee belangen in het oog te houden", legt Schijns uit. Dit kan soms lastig zijn.

Toch ziet ze een rechter wel vaker ingrijpen. Dit gebeurde bijvoorbeeld tijdens het MH17-proces. Schijns stond nabestaanden bij die gebruik maakten van hun spreekrecht. Omdat er geen verdachte aanwezig was in de rechtszaal, richtten zij zich op een bepaald moment tot de advocaat. Maar dat was niet afgesproken en mocht dan ook niet van de rechter.

Duidelijkere kaders

Volgens Schijns zou het verstandig zijn om rond het spreekrecht nog meer duidelijke kaders te schetsen, zodat nabestaanden vooraf goed weten waar ze aan toe zijn. Daarin ligt ook een rol voor advocaten en Slachtofferhulp Nederland. Maar het zou volgens haar ook helpen als rechters nog beter getraind worden om om te gaan met slachtofferverklaringen.

Maar ook al is de voorbereiding op het spreekrecht nog zo uitgebreid, het blijft een ongelofelijk beladen moment, zegt Lena Olivier. "En dan zeg je in de 'heat of the moment' misschien dingen die niet helemaal horen. Maar dat kun je slachtoffers of nabestaanden niet kwalijk nemen."