Emoties lopen vaak hoog op in de rechtszaal als nabestaanden hun spreekrecht gebruiken. Ook in de moordzaak van de 9-jarige Gino deden zijn zussen emotionele uitspraken. Toch is het belangrijk dat zij de ruimte krijgen, zeggen deskundigen.

De rechtszaak over Gino maakt de afgelopen dagen veel los. Het Openbaar Ministerie eiste vandaag 28 jaar cel plus tbs tegen Donny M, die Gino in juni 2022 heeft ontvoerd, misbruikt en vermoord. De zussen van Gino maakten eerder met een emotioneel verhaal gebruik van hun spreekrecht.

Boosheid, verdriet en bedreiging

"Het viel me op dat zij allebei op een heel andere manier het spreekrecht uitoefenen", reageert advocaat Arlette Schijns. De ene zus was heel erg verdrietig en de andere was vooral boos. Dat naast boosheid en verdriet ook dreigende woorden klonken richting de verdachte, is volgens haar niet ongebruikelijk.

Het is vaak het eerste en enige moment dat ze oog in oog staan met degene die mogelijk hun dierbare heeft vermoord. "Van die mensen kun je op dat moment niet verwachten dat ze hun emoties kanaliseren of beteugelen."

Traumaverwerking

Het spreekrecht is het recht van slachtoffers of nabestaanden om tijdens de strafzitting een verklaring af te leggen. Dat mag bij misdrijven waarvoor de verdachte een gevangenisstraf kan krijgen van 8 jaar of meer, en een aantal andere misdrijven, zoals ernstige mishandeling en bedreiging.

Nabestaanden bereiden hun verklaring vaak voor met hun advocaat of in samenwerking met Slachtofferhulp Nederland. Deze spreektijd is voor hen in het leven geroepen, omdat dit kan helpen bij de traumaverwerking.

'Je wordt gezien en gehoord'

Daar kan Lena Olivier over meepraten. Haar zus Miranda werd 10 jaar geleden om het leven gebracht door haar toenmalige partner. Ook Olivier besloot toen gebruik te maken van het spreekrecht. "Het is het moeilijkste wat ik heb gedaan in mijn leven", vertelt ze.

Toch was het voor haar heel belangrijk, omdat ze haar zus daarmee een gezicht en waardigheid kon teruggeven. "Het gaf me ook kracht, want je wordt ook als slachtoffer gezien en gehoord."

Niet boven de wet

Het spreekrecht is in Nederland sinds 2016 onbelemmerd en onbeperkt. Dat betekent dat het slachtoffer of de nabestaanden vrij zijn om te zeggen wat ze willen. "Maar ze staan natuurlijk niet boven de wet", zegt Arlette Schijns. Ze mogen dus geen strafbare dingen zeggen of dreigementen uiten.

Toch kunnen nabestaanden op een emotioneel moment uit de bocht vliegen. "Dan kan de rechter eventueel ook ingrijpen en de zitting bijvoorbeeld kort stilleggen."

Ingrijpen rechter

Het spreekrecht staat vooral op spanning met de rechten van de verdachte. Daarvoor geldt in de zittingszaal de onschuldspresumptie. "Het is aan de rechter om die twee belangen in het oog te houden", legt Schijns uit. Dit kan soms lastig zijn.

Toch ziet ze een rechter wel vaker ingrijpen. Dit gebeurde bijvoorbeeld tijdens het MH17-proces. Schijns stond nabestaanden bij die gebruik maakten van hun spreekrecht. Omdat er geen verdachte aanwezig was in de rechtszaal, richtten zij zich op een bepaald moment tot de advocaat. Maar dat was niet afgesproken en mocht dan ook niet van de rechter.

Duidelijkere kaders

Volgens Schijns zou het verstandig zijn om rond het spreekrecht nog meer duidelijke kaders te schetsen, zodat nabestaanden vooraf goed weten waar ze aan toe zijn. Daarin ligt ook een rol voor advocaten en Slachtofferhulp Nederland. Maar het zou volgens haar ook helpen als rechters nog beter getraind worden om om te gaan met slachtofferverklaringen.

Maar ook al is de voorbereiding op het spreekrecht nog zo uitgebreid, het blijft een ongelofelijk beladen moment, zegt Lena Olivier. "En dan zeg je in de 'heat of the moment' misschien dingen die niet helemaal horen. Maar dat kun je slachtoffers of nabestaanden niet kwalijk nemen."

Iran en de Verenigde Staten zitten vandaag om de tafel in Oman om een nieuw atoomakkoord af te sluiten. President Donald Trump stapte in 2018 uit het vorige akkoord, waarom zijn de landen nu weer in gesprek? "Alternatief is bombardementen."

Iran-deskundige en analist bij het Haagsche Instituut Geopolitiek Damon Golriz verwacht dat beide landen heel positief de gesprekken van vandaag ingaan. "En dat er ook eigenlijk een rail wordt gelegd voor de bewegingen die meer richting diplomatie gaan in plaats van oorlogsretoriek."

'Amerika wel kernwapens tegenhouden'

De gesprekken gaan dus over een nieuw atoomakkoord tussen Iran en de VS, waarin de landen afspraken maken over het nucleaire programma van Iran en wat ze met die technologie doen. "Het heeft alleen maar een politiek besluit nodig om zometeen kernwapens te maken. En dat wil Amerika tegenhouden."

De reden dat de VS toenadering zoekt heeft volgens Golriz te maken met de rivaliteit tussen de VS en China, waar het Midden-Oosten tussen zit. "Het is een veld waarin energie en logistiek een belangrijke rol spelen", legt hij uit. "En wat Iran wil is eigenlijk minder sancties, omdat de Amerikanen heel veel sancties hebben opgelegd de afgelopen paar jaar. En natuurlijk ook dat er geen oorlog komt."

De vorige 'Iran-deal'

Dit is niet de eerste keer dat Iran en de VS praten over kernprogramma's. In 2015 waren de landen het al eens geworden over het Iraanse kernprogramma. Iran zou volgens dit plan afzien van het maken van kernwapens. In ruil daarvoor beloofde landen zoals de Verenigde Staten en Europese landen om economische sancties tegen Iran op te heffen.

Toen Donald Trump in 2018 begon aan zijn eerste termijn als Amerikaanse president stapte hij uit het akkoord, ook kondigde hij nieuwe sancties aan op Iran. Sindsdien houdt Iran zich ook steeds minder aan de afspraken uit het akkoord.

'Iran moet gesprek aangaan'

Volgens de Iran-deskundige is dit het juiste moment om te praten over een nieuw akkoord. "Iran is ontzettend verzwakt na 7 oktober door de aanvallen van Israël op bijvoorbeeld Hezbollah, Hamas en de Houthis." Dat zijn allemaal groepen die militair gesteund worden door Iran.

"Er is ook een militaire opbouw in de regio door Amerika die ongekend is in de afgelopen 20 jaar", vertelt Golriz. "Dat samen zorgt ervoor dat Iran het gesprek moet aangaan, omdat het alternatief bombardementen is."

'Regime wordt niet gedragen door bevolking'

Volgens Golriz heeft Iran nu ook te maken met veel interne problemen, wat een belangrijke reden is om in gesprek te gaan. Zo waren er de afgelopen jaren veel demonstraties voor vrouwenrechten. "Het regime wordt niet gedragen door de bevolking. Jonge mensen willen meer vrijheid, een westerse manier van leven. Dit regime kan dat niet geven."

"Economisch gaat het ook heel slecht", gaat hij verder. "Het land is gesanctioneerd op allerlei manieren. Je kan hier bijvoorbeeld geen geld over maken naar Iran als je familieleden hebt." Ook mogen veel bedrijven niet handelen met Iran, hierdoor is het land economisch grotendeels afgesloten van de rest van de wereld.

'Trump wil voor vrede zorgen'

De reden dat de VS het gesprek opnieuw aangaat, heeft volgens Golriz vooral te maken met president Trump zelf. "Hij wil een deal sluiten omdat hij de president wil zijn die voor vrede zorgt", legt hij uit.

President Trump wil volgens de Iran-deskundige het land naar zich toetrekken, om meer invloed te krijgen in het Midden-Oosten. "Waar dus energie en logistiek een belangrijke rol spelen. En dat samen zorgt ervoor dat er voldoende politieke wil is om deze bijeenkomst te laten slagen."

Het aantal meldingen van frauduleuze belletjes is enorm gestegen. Volgens expert Dave Maasland zijn de daders vaak Nederlandse jongeren die door bendes hiervoor geronseld worden. ”Het lijkt steeds meer op georganiseerde misdaad.”

Steeds meer criminelen proberen via de telefoon geld af te troggelen bij niets vermoedende slachtoffers. Dat blijkt uit recente cijfers van de fraudehelpdesk. In de eerste drie maanden van dit jaar kwamen er 9.793 meldingen binnen bij het anti-fraude instituut. In 2024 lag dit aantal in dezelfde periode nog op 3.031 meldingen.

Grote criminele bendes

Cybercrime-expert Dave Maasland is niet verbaasd over deze toename. "Deze vorm van misdaad begint echt de vorm aan te nemen van georganiseerde misdaad", legt hij uit.

Er zitten volgens hem steeds vaker grote criminele bendes achter deze vorm van oplichting. "Die weten hoeveel geld hiermee te verdienen valt."

'We zijn gewend alles online te delen'

Daarnaast maakt nieuwe technologie als AI het stuk makkelijker voor deze criminelen om hun slag te slaan, zegt Maasland. "De opkomst van kunstmatige intelligentie speelt zeker een rol en die versnelt deze opmars alleen maar. Je hebt nu voor het klonen van een Nederlandse stem, nog maar 10 seconden nodig van de oorspronkelijke stem", legt hij uit. "Dus dat wordt steeds beter en makkelijker."

"Maar dat is zeker niet de enige factor", benadrukt de expert. Ons eigen online gedrag speelt oplichters ook vaak behoorlijk in de kaart. "We zijn zo gewend om alles online te delen, omdat we elkaar vertrouwen. Deze gegevens lekken ook vaak uit. Maar dat zorgt er wel voor dat criminelen heel geloofwaardig deze telefoontjes kunnen plegen."

'Kan iedereen overkomen'

"Ze zijn echt zo geraffineerd deze oplichters", gaat Maasland verder. "Ze bellen je dus op en gebruiken in zo'n telefoontje allemaal gegevens van jou. Ze weten je naam, je adres en soms zelfs ook je banksaldo. Dan wordt het zo geloofwaardig allemaal."

Maasland heeft zelf van dichtbij gezien hoe deze criminelen te werk gaan. "Ik heb wel eens telefoontjes van de politie mogen mee luisteren. De manier waarop deze oplichters dat doen, is echt zo extreem gehaaid en geloofwaardig", vertelt hij. "Zo klantvriendelijk ook. Ik me voorstellen dat iedereen hier in mee zou kunnen gaan. Het kan dus echt iedereen overkomen."

Geronselde jongeren hebben 'geen idee'

Wat Maasland ook zorgen baart, is de leeftijd van de daders die zich met deze vorm van oplichting bezig houden. "Het zijn vooral veel jongeren ook die geronseld worden door deze bendes, helaas ook in vriendengroepen. Want veel van deze fraudeurs zitten gewoon in Nederland. Daar waarschuwt de politie voor."

"Ze vertellen deze jongeren niet dat ze geld stelen van ene mevrouw Jansen, maar dat ze stelen van de verzekering of van de bank", gaat hij verder. "In de rechtszaal komen ze er soms pas achter dat mevrouw Jansen het slachtoffer is en haar hele pensioenpotje weg is. Ze hebben echt geen idee."

'Let op urgentie'

De expert heeft tot slot nog een gouden tip hoe je kunt voorkomen dat je in de val van deze oplichters loopt. "Let op urgentie, dat komt bij al deze vormen van oplichting voor, of ze nou kunstmatige intelligentie gebruiken of niet."

"Ze roepen altijd hun slachtoffer op om direct iets te doen, meteen iets over te maken", legt hij Maasland uit. "Want anders verlies je je geld of je telefoon. Als je wordt opgedragen direct te handelen, moeten alle alarmbellen afgaan."