In vrijwel alle leeftijdsgroepen neemt het aantal rokers af, behalve onder jongeren. Onder die groep neemt het aantal zelfs lichtjes toe. Waar komt dat door? Experts wijzen naar populaire e-sigaretten, door jongeren ook wel 'vapes' genoemd.

Tabak roken werd jarenlang minder populair onder jongeren. Onder 12- tot 20-jarigen is het percentage rokers sinds de eeuwwisseling meer dan gehalveerd. Maar die daling stokt. Tussen 2019 en 2021 is er zelfs sprake van een lichte stijging, blijkt uit de recentste cijfers van het Trimbos-instituut.

Stap naar tabakssigaret kleiner

Arts-epidemioloog Esther Croes van dat kenniscentrum noemt de e-sigaret als belangrijkste oorzaak. Dat die zo populair is onder jongeren, ziet de arts met lede ogen aan. Ze zegt dat kinderen er soms al op hun twaalfde mee beginnen. "Er is veel bewijs dat de e-sigaret de overstap naar de tabakssigaret verkleint. Jongeren raken gewend om een sigaretachtig product in hun mond te steken."

Longarts Wanda de Kanter is een van de gezichten van de anti-rooklobby in Nederland en legt uit dat hoe vroeger het rookgedrag begint, hoe eerder een verslaving optreedt. "80 procent van de rokers is voor hun achttiende begonnen. En bij kinderen die e-sigaretten roken of hebben gerookt, is de kans drie keer zo groot dat ze tabakssigaretten gaan roken."

In paar dagen verslaafd

Dat komt omdat het beloningssysteem in de hersenen van kinderen veel actiever is en ze minder vanuit langetermijngevolgen denken, vult Croes van het Trimbos aan. "Bij jonge jongeren kan een verslaving zich al in een paar dagen tijd ontwikkelen. Als ze eenmaal een nicotineverslaving hebben, gaan ze verder experimenteren en dan komt de tabakssigaret in beeld."

Volgens longarts De Kanter ging het bij sigaretten vaak om kinderen in risicogroepen. "Denk aan kinderen met rokende ouders of kinderen die in een omgeving met veel armoede wonen. Maar e-sigaretten komen ook terecht bij jongeren die anders niet waren gaan roken. Ze worden vooral verleid door al die zoete smaakjes van e-sigaretten." Verder wijst ze op de lage prijs en ruime beschikbaarheid van 'vapes'.

Bron: ANP

Smaakjes en designkenmerken

Arts-epidemioloog Croes voegt eraan toe dat er in veel e-sigaretten een andere vorm van nicotine zit. In e-sigaretten zit namelijk vaak nicotinezout en dat geeft geen scherp of branderig gevoel in de keel, waar dat bij tabakssigaretten wel het geval is.

Dat maakt e-sigaretten veel aantrekkelijker voor jongeren, waarschuwt ze: "Nicotinezout voelt zachter aan, waardoor je minder merkt bij het inhaleren. Zo krijg je ongemerkt veel nicotine binnen. Heel zorgwekkend." Nicotine is een giftige stof die zeer verslavend is, zowel lichamelijk als geestelijk.

Rol van influencers

Ze ziet meer zorgwekkende ontwikkelingen, waaronder de rol die influencers spelen. "Influencers zijn heel belangrijk in het leven van jonge mensen. Vapen wordt door sommige van hen gepromoot en daar krijgen ze geld voor. Daarmee glippen ze tussen de mazen van de wet door, want reclame maken voor roken mag helemaal niet."

En dan zijn er nog de e-sigaretten met veel te hoge concentraties nicotine die uit het buitenland komen. In Europa is tot 20 milligram nicotine per milliliter vloeistof toegestaan. "Maar we zien allerlei geïmporteerde e-sigaretten uit China waar dat aantal meer dan verdubbeld is, tot wel 50 milligram nicotine per milliliter vloeistof. Dat werkt verslavingen alleen maar verder in de hand", waarschuwt Croes.

Verbod op e-sigaretten met smaakje

Vanaf oktober dit jaar zijn e-sigaretten met smaakjes definitief verboden in Nederland. Alleen de 'smaak' tabak is dan nog toegestaan. Gaat dat de ontwikkeling stoppen? "Het zal zeker schelen, want het geeft het signaal af dat je met dit product niet de blits kan maken", zegt Croes. Maar ze vindt de maatregel niet ver genoeg gaan.

"Kijk naar Australië, daar is de e-sigaret alleen nog op doktersvoorschrift te krijgen. En in Nieuw-Zeeland geldt een generatieverbod op rookwaar. Ben je geboren na 2008, dan kun je nooit meer tabak kopen. Dat zijn echt grote maatregelen die helpen."

'Roken onbetaalbaar maken'

Longarts De Kanter vindt dat er veel strenger gekeken moet worden naar verkooppunten van e-sigaretten. Daarnaast pleit ze voor hogere prijzen, ook voor e-sigaretten, waar nu nog geen accijns op zit. "De prijs van een pakje sigaretten is de laatste 3 jaar niet verhoogd. Er is ook geen inflatiecorrectie geweest. In feite zijn sigaretten dus alleen maar goedkoper geworden."

Ze vindt dat de de accijnzen op tabak structureel moeten worden verhoogd, met minstens 10 procent per jaar. "Je moet het onbetaalbaar maken. Of dat zielig is voor arme mensen? Nou, die help je echt niet met goedkope sigaretten, maar met een huis, opleiding en baan."

Bron: Trimbos-instituut

Overheid kan het niet alleen

Croes is het met De Kanter eens. "Elk jaar weer een prijsverhoging ver boven de inflatie, dat werkt, weten we vanuit de wetenschap. Maar combineer dat wel met voorlichting en met een goed vangnet voor de mensen die stoppen met roken." Toch kan de overheid het niet alleen met maatregelen, zegt ze erbij.

De arts-epidemioloog hoopt dat ook jongeren, ouders en scholen alerter worden vanwege het risico dat jongeren via e-sigaretten uiteindelijk verslaafd raken aan tabakssigaretten. "Per jaar sterven 20.000 mensen in Nederland door roken, veel meer dan het aantal dat sterft aan bijvoorbeeld alcohol of overgewicht", benadrukt ze.

6 jaar na de geruchtmakende 'stikstofuitspraak' van de Raad van State ligt er sinds een kleine week eindelijk een pakket aan plannen op tafel. Maar onder juristen, milieuactivisten én boeren zijn er twijfels. "Nederland komende 5 jaar nog niet van slot."

"Het is een enorme draai en een mooie stap", zegt boerin Chantal Farjon. Haar melkveebedrijf met 160 koeien in het Overijsselse Bruchterveld zou gered zijn als de stikstofregels worden opgerekt zoals landbouwminister Femke Wiersma nu voorstelt. "Maar ik denk dat het venijn in de details zit."

'Rechtszaken beangstigend'

Chantal is een van de 2.500 zogeheten PAS-melders. Dat zijn boeren die onder het oude Programma Aanpak Stikstof (PAS) geen natuurvergunning hoefden aan te vragen voor activiteiten met een beperkte stikstofuitsoot. Chantal breidde haar boerderij in 2015 uit, maar na de stikstofuitspraak van de Raad van State in 2019 werd haar bedrijf in één klap illegaal.

De overheid zoekt al jaren naar een manier om de PAS-melders te 'legaliseren', omdat het buiten hun schuld gebeurde. Maar milieuorganisaties als Mobilisation for the Environment (MOB) denken daar anders over en proberen via de rechter boeren als Chantal te laten stoppen. "Beangstigend", noemt ze de dreiging die nog altijd boven haar hoofd hangt.

Minister wil regels oprekken

Minister Wiersma presenteerde eind vorige maand haar langverwachte stikstofbeleid. In 2035 moet de hoeveelheid stikstof die boeren, bedrijven en het verkeer uitstoten zijn gehalveerd ten opzichte van 2019. Er komen vrijwillige regelingen voor boeren, een nieuw vergunningstelsel en verduurzaming in de industrie en het verkeer.

Ook wil ze de stikstofregels oprekken, de zogeheten rekenkundige ondergrens. Daarmee zijn veel PAS-melders in één keer geholpen. Strenger wordt Wiersma bij kwetsbare natuurgebieden zoals de Veluwe en De Peel. Daar komt een regionale aanpak, met onder meer een regeling voor boeren om vrijwillig te stoppen en 'extensivering', oftewel minder dieren per hectare.

Stikstofexpert is kritisch

Ralph Frins is universitair hoofddocent omgevingsrecht aan Tilburg University en een van de stikstofexperts in Nederland. Hij is kritisch: "De recente uitspraken van de Raad van State en de rechtbank in de Greenpeace-zaak maken duidelijk dat er nu stappen gezet moeten worden. We weten al decennia dat er maatregelen nodig zijn, maar de stappen tot nu toe zijn veel te klein."

Volgens hem lijkt het erop dat Wiersma het laat aankomen op nieuwe rechtszaken. En dan moet je, zo zegt Frins, kunnen aantonen dat je als overheid voldoende stappen zet. "De landsadvocaat zegt zelf dat dit pakket hooguit in een paar gebieden kan werken. Nota bene de landsadvocaat, die de overheid ook heeft verdedigd in de recente Greenpeace-zaak, waartegen het kabinet in beroep gaat."

'Dit is nieuw kleuterplan'

Milieuactivist Johan Vollenbroek oordeelt vernietigend over de plannen. Het was zijn organisatie MOB die de zaak aanspande tegen het PAS-systeem, waarin de Raad van State de ingrijpende 'stikstofuitspraak' deed. "Ook dit nieuwe kleuterplan is in strijd met de habitatrichtlijn. De eerstkomende 5 jaar gaat Nederland niet van het slot, omdat er gewoon geen stikstofruimte is om vergunningen te verstrekken."

Hij noemt het 'bizar' dat het kabinet de eisen van de rechter negeert. De rechtbank heeft volgens hem duidelijk gemaakt dat Nederland in 2030 de helft minder stikstof moet uitstoten, en niet pas in 2035. Minister Wiersma laat hem geen andere keuze dan een juridische weg te bewandelen, vindt Vollenbroek. "Onze intentie is simpel: we willen de natuur redden."

'Chantage door MOB'

Maar volgens melkveehouder Chantal gaat de wens om de natuur te redden ten koste van bedrijven zoals die van haar. "We hebben het idee dat wij heel goed bezig zijn. We hebben extra land per koe en we doen aan natuurbeheer, met drones vliegen we over het land om nesten te beschermen."

De boerin vindt het daarom onbegrijpelijk dat Vollenbroek en zijn milieuorganisatie via de rechter probeert af te dwingen dat zij moet stoppen haar bedrijf. "Ze zijn niet tevreden over het pakket van de minister. En dan chanteren ze de minister door boeren aan te pakken. En de natuur is er nog steeds helemaal niks mee opgeschoten."

Bij kabinet aankloppen?

"Zij moet met haar zorgen bij zowel de provincie als het kabinet aankloppen", reageert Vollenbroek. "Ik hoop dat zij gaat inspreken in de Tweede Kamer, laat weten dat dit plan het niet gaat redden. Ik hoop dat ze dat gaan doen, want dat betekent dat als er echt een goede oplossing komt, wij kunnen stoppen met al onze procedures."

Hij zegt dat MOB jaren geleden al een plan heeft ingediend voor 'een complete herstructurering van de landbouw, waarbij de stikstofuitstoot fors omlaag gaat'. Dat zou volgens hem 24 tot 30 miljard euro kosten. "Economisch gezien levert het winst op. Nederland zou volgens een economische studie welvarender zijn met een veel kleinere veestapel. Je moet eventjes flink investeren, maar dan hebben we ook wat. En dan komen we van het stikstofslot."

Friese verzetstrijders brachten tijdens de Tweede Wereldoorlog talloze, vaak Amsterdamse, Joden naar de dorpen Bontebok en De Knipe. 80 jaar later leeft de geschiedenis daar nog enorm, vooral bij mensen die de oorlog zelf hebben meegemaakt.