In vrijwel alle leeftijdsgroepen neemt het aantal rokers af, behalve onder jongeren. Onder die groep neemt het aantal zelfs lichtjes toe. Waar komt dat door? Experts wijzen naar populaire e-sigaretten, door jongeren ook wel 'vapes' genoemd.

Tabak roken werd jarenlang minder populair onder jongeren. Onder 12- tot 20-jarigen is het percentage rokers sinds de eeuwwisseling meer dan gehalveerd. Maar die daling stokt. Tussen 2019 en 2021 is er zelfs sprake van een lichte stijging, blijkt uit de recentste cijfers van het Trimbos-instituut.

Stap naar tabakssigaret kleiner

Arts-epidemioloog Esther Croes van dat kenniscentrum noemt de e-sigaret als belangrijkste oorzaak. Dat die zo populair is onder jongeren, ziet de arts met lede ogen aan. Ze zegt dat kinderen er soms al op hun twaalfde mee beginnen. "Er is veel bewijs dat de e-sigaret de overstap naar de tabakssigaret verkleint. Jongeren raken gewend om een sigaretachtig product in hun mond te steken."

Longarts Wanda de Kanter is een van de gezichten van de anti-rooklobby in Nederland en legt uit dat hoe vroeger het rookgedrag begint, hoe eerder een verslaving optreedt. "80 procent van de rokers is voor hun achttiende begonnen. En bij kinderen die e-sigaretten roken of hebben gerookt, is de kans drie keer zo groot dat ze tabakssigaretten gaan roken."

Bekijk ook

In paar dagen verslaafd

Dat komt omdat het beloningssysteem in de hersenen van kinderen veel actiever is en ze minder vanuit langetermijngevolgen denken, vult Croes van het Trimbos aan. "Bij jonge jongeren kan een verslaving zich al in een paar dagen tijd ontwikkelen. Als ze eenmaal een nicotineverslaving hebben, gaan ze verder experimenteren en dan komt de tabakssigaret in beeld."

Volgens longarts De Kanter ging het bij sigaretten vaak om kinderen in risicogroepen. "Denk aan kinderen met rokende ouders of kinderen die in een omgeving met veel armoede wonen. Maar e-sigaretten komen ook terecht bij jongeren die anders niet waren gaan roken. Ze worden vooral verleid door al die zoete smaakjes van e-sigaretten." Verder wijst ze op de lage prijs en ruime beschikbaarheid van 'vapes'.

Longarts Wanda de Kanter (links) is samen met Pauline Dekker een van de gezichten van de anti-rooklobby
Bron: ANP
Longarts Wanda de Kanter (links) is samen met Pauline Dekker een van de gezichten van de anti-rooklobby

Smaakjes en designkenmerken

Arts-epidemioloog Croes voegt eraan toe dat er in veel e-sigaretten een andere vorm van nicotine zit. In e-sigaretten zit namelijk vaak nicotinezout en dat geeft geen scherp of branderig gevoel in de keel, waar dat bij tabakssigaretten wel het geval is.

Dat maakt e-sigaretten veel aantrekkelijker voor jongeren, waarschuwt ze: "Nicotinezout voelt zachter aan, waardoor je minder merkt bij het inhaleren. Zo krijg je ongemerkt veel nicotine binnen. Heel zorgwekkend." Nicotine is een giftige stof die zeer verslavend is, zowel lichamelijk als geestelijk.

Rol van influencers

Ze ziet meer zorgwekkende ontwikkelingen, waaronder de rol die influencers spelen. "Influencers zijn heel belangrijk in het leven van jonge mensen. Vapen wordt door sommige van hen gepromoot en daar krijgen ze geld voor. Daarmee glippen ze tussen de mazen van de wet door, want reclame maken voor roken mag helemaal niet."

En dan zijn er nog de e-sigaretten met veel te hoge concentraties nicotine die uit het buitenland komen. In Europa is tot 20 milligram nicotine per milliliter vloeistof toegestaan. "Maar we zien allerlei geïmporteerde e-sigaretten uit China waar dat aantal meer dan verdubbeld is, tot wel 50 milligram nicotine per milliliter vloeistof. Dat werkt verslavingen alleen maar verder in de hand", waarschuwt Croes.

Bekijk ook

Verbod op e-sigaretten met smaakje

Vanaf oktober dit jaar zijn e-sigaretten met smaakjes definitief verboden in Nederland. Alleen de 'smaak' tabak is dan nog toegestaan. Gaat dat de ontwikkeling stoppen? "Het zal zeker schelen, want het geeft het signaal af dat je met dit product niet de blits kan maken", zegt Croes. Maar ze vindt de maatregel niet ver genoeg gaan.

"Kijk naar Australië, daar is de e-sigaret alleen nog op doktersvoorschrift te krijgen. En in Nieuw-Zeeland geldt een generatieverbod op rookwaar. Ben je geboren na 2008, dan kun je nooit meer tabak kopen. Dat zijn echt grote maatregelen die helpen."

'Roken onbetaalbaar maken'

Longarts De Kanter vindt dat er veel strenger gekeken moet worden naar verkooppunten van e-sigaretten. Daarnaast pleit ze voor hogere prijzen, ook voor e-sigaretten, waar nu nog geen accijns op zit. "De prijs van een pakje sigaretten is de laatste 3 jaar niet verhoogd. Er is ook geen inflatiecorrectie geweest. In feite zijn sigaretten dus alleen maar goedkoper geworden."

Ze vindt dat de de accijnzen op tabak structureel moeten worden verhoogd, met minstens 10 procent per jaar. "Je moet het onbetaalbaar maken. Of dat zielig is voor arme mensen? Nou, die help je echt niet met goedkope sigaretten, maar met een huis, opleiding en baan."

Esther Croes
Bron: Trimbos-instituut
Esther Croes

Overheid kan het niet alleen

Croes is het met De Kanter eens. "Elk jaar weer een prijsverhoging ver boven de inflatie, dat werkt, weten we vanuit de wetenschap. Maar combineer dat wel met voorlichting en met een goed vangnet voor de mensen die stoppen met roken." Toch kan de overheid het niet alleen met maatregelen, zegt ze erbij.

De arts-epidemioloog hoopt dat ook jongeren, ouders en scholen alerter worden vanwege het risico dat jongeren via e-sigaretten uiteindelijk verslaafd raken aan tabakssigaretten. "Per jaar sterven 20.000 mensen in Nederland door roken, veel meer dan het aantal dat sterft aan bijvoorbeeld alcohol of overgewicht", benadrukt ze.

Bekijk ook

Vragen? Stel ze!

Heb je nog vragen of wil je reageren? Stuur ons dan hier een berichtje in onze chat. Elke donderdag vertellen we in de Doe mee-nieuwsbrief wat we met alle reacties doen. Wil je die in je mail? Meld je dan hier aan.