Flatgebouwen met veel verdiepingen, oudere bewoners die niet zelfstandig kunnen vluchten en slechts een smalle trap: seniorencomplexen zijn voor de brandweer een nachtmerrie.

Het was halverwege de avond van 12 oktober 2017 toen de brandweer in Rotterdam een melding kreeg van een brand in een woning op de zevende verdieping van een flatgebouw in de wijk Ommoord. "Toen we daar aankwamen stond het gebouw al helemaal onder de rook", zegt Remco van Werkhoven, hoofdofficier van dienst bij de Veiligheidsregio Rotterdam Rijnmond. "Binnen zaten 160 mensen, veelal ouderen, die er allemaal uit moesten. Over één smalle trap, terwijl de brandweer over diezelfde trap omhoog moest om de brand te blussen. Ik kan je vertellen: dan is het chaos."

Mensen met 'een rugzakje'

Het flatgebouw stond bij de Veiligheidsregio bekend als een 'kwetsbaar gebouw'. Daaronder wordt verstaan: panden met meerdere verdiepingen en vaak slechts een inpandige trap. De bewoners zijn veelal op leeftijd en daartussen zitten nog mensen met, wat Van Werkhoven, 'een rugzakje' noemt. "Dan moet je denken aan mensen met een GGZ-verleden of die criminele activiteiten ontplooien."

Vanwege het grote aantal ouderen dat niet zelfstandig kon vluchten schaalde de brandweer fors op. "We hebben drie pelotons laten aanrukken. Dan heb je het over twaalf wagens met ieder zes brandweermannen." Het lukte om iedereen uit het gebouw te halen. Maar de bewoner van de flat waar de brand ontstond overleed. De man bleek in zijn woning enorme hoeveelheden tijdschriften te verzamelen. "Hij stak ook nog eens graag een kaarsje aan. Zo is de brand ook ontstaan."

Met een ademteug door 30 meter rook

Zeven ouderen raakten gewond, voornamelijk door het inademen van de rook, die zich over het hele gebouw verspreidde. De brand op zichzelf is vaak niet eens het grootste probleem, zegt Van Werkhoven. "Vaak houden we die wel onder controle. Maar de rook gaat door het hele gebouw."

"De wet- en regelgeving gaat er vanuit dat iemand na een ademteug door dertig meter rook kan lopen om te vluchten", legt Van Werkhoven uit. "Gezonde mensen lukt dat wel, maar ouderen met kwetsbare longen redden dat niet. In een seniorencomplex zijn er ook geen jongere buren die een handje kunnen helpen. Die moet de brandweer dus uit het gebouw halen."

Brandweer overvraagd

Van de 'kwetsbare gebouwen' die Van Werkhoven beschrijft staan er alleen al in Rotterdam Rijnmond volgens hem "tientallen". "Landelijk zullen dat er zeker honderden zijn." Ook een complex verderop in de wijk Ommoord behoort tot die categorie. Daar ontstond 4 jaar geleden brand in een scootmobiel op de tweede verdieping.

"We hadden de brand heel snel onder controle. Maar toen begonnen de problemen eigenlijk pas, want de rookverspreiding was enorm. Niet alleen in de gang op de tweede verdieping. De rook trok ook nog eens via de ventilatieroosters naar de zevende en achtste verdieping. Eigenlijk word je dan als brandweer overvraagd."

Probleem wordt steeds urgenter

Doordat mensen langer thuiswonen wordt het probleem steeds urgenter, zegt Van Werkhoven. "In het verleden hadden we de bejaardentehuizen, zoals we ze noemden. Daar was een brandmeldinstallatie, bedrijfshulpverlening aanwezig en nog allerlei voorzieningen. In de seniorencomplexen zoals we ze nu kennen zijn die voorzieningen er allemaal niet."

De eisen in de bouwregelgeving zijn volgens hem daarom ontoereikend. "Er wordt te veel vertrouwd op de gebouweigenaar. Gemeenten houden vrijwel geen toezicht en kunnen dat qua capaciteit eigenlijk ook niet. Dus je hebt toch de overheid nodig die regels stelt om te zorgen dat ook ouderen van dagen bij een brand veilig kunnen vluchten."

Op basis van een tip van de AIVD werd in april de advocaat van Ridouan Taghi, Vito Shukrula, gearresteerd. AIVD-baas Erik Akerboom vertelt dat de dienst wil voorkomen 'dat criminele netwerken worden aangestuurd vanuit de gevangenis via een advocaat'.

Shukrula's arrestatie op donderdag 10 april leidde tot geschokte reacties in de advocatuur. Hij werd aangehouden na een bezoek aan zijn cliënt Ridouan Taghi in de Extra Beveiligde Inrichting (EBI) in Vught. Volgens het Openbaar Ministerie (OM) zou Shukrula zich schuldig hebben gemaakt aan 'deelname aan een criminele organisatie'.

Strafrechtelijk onderzoek

Wat deze zaak zo bijzonder maakt, is de doorslaggevende rol die veiligheidsdienst AIVD in Shukrula's arrestatie heeft gespeeld. Het strafrechtelijk onderzoek naar de advocaat begon namelijk in december na een tip van de inlichtingendienst.

In een zogenoemd ambtsbericht aan het OM meldde de AIVD dat Shukrula berichten van zijn cliënt Taghi zou doorspelen aan personen in het criminele netwerk van Taghi.

Zorgen over communicatie

Hoewel AIVD-baas Erik Akerboom niet op individuele zaken kan ingaan, zegt hij tegen EenVandaag dat de AIVD zich zorgen maakt over de mogelijkheden tot communicatie, die criminelen vanuit de gevangenis nog kunnen hebben met hun netwerk.

"Een van de belangrijkste dingen die wij willen voorkomen is dat criminelen - ook als ze zitten opgesloten in de gevangenis - kunnen blijven spreken met hun criminele netwerk. Want hiermee kunnen ze nog altijd een dreiging uitoefenen op de samenleving."

Niet meer aansturen vanuit gevangenis

Het feit dat de AIVD deze tip doorgaf aan het OM, doet vermoeden dat de dienst zich vaker bezighoudt met verdachten in het Marengo-proces. De criminele organisatie van Taghi in het bijzonder.

Akerboom: "Dat we standaard meeluisteren met de telefoongesprekken tussen advocaten en deze personen, dat kan niet de conclusie zijn. Het gaat ons erom dat de communicatie vanuit de gevangenis stopt en dat niet langer de criminele netwerken kunnen worden aangestuurd. Bijvoorbeeld via een advocaat."

Kritische brief

Bovendien is het vanzelfsprekend dat de AIVD in actie komt, als er sprake is van 'bedreiging van de rechtstaat', vervolgt Akerboom. "Als deze criminele netwerken zich bezighouden met het bedreigen en zelfs liquideren van personen die onze rechtstaat vertegenwoordigen, dan kunnen ze erop rekenen dat ze in het vizier van van de AIVD komen. Dat is evident."

Een maand voor de arrestatie van Shukrula was er nog forse kritiek op de werkwijze van de AIVD. Twee toezichthouders van de geheime dienst concludeerde in een kritische brief dat de AIVD zich niet altijd aan de regels houdt.

Vaker onderzoek naar criminelen

De wet schrijft namelijk voor dat dat inlichtingendienst criminelen alleen mag onderzoeken als ze de nationale veiligheid in het gevaar brengen. Daar blijkt de AIVD zich volgens de eigen toezichthouders niet altijd aan te houden.

De dienst doet te vaak onderzoek naar criminelen waarbij de nationale veiligheid helemaal niet in het geding is.

'Beter onderbouwen'

Akerboom: "Als er een directe geweldsdreiging is van een politicus, een advocaat of een journalist, dan melden wij dat direct bij de politie, zodat die kan ingrijpen. Maar er zijn ook strafbare feiten die niet direct raken aan de nationale veiligheid, maar waar soms wel een crimineel netwerk achter ligt."

De AIVD-baas zegt dat de dienst zich wel degelijk aan de regels houdt. "Dit is de reden dat wij toezichthouders hebben. Die kijken altijd met ons mee, en fluiten ons ook terug als we te ver gaan. Dus als de toezichthouder dit zegt, zullen we nog beter onderbouwen dat er directe link is met de nationale veiligheid."

Nog 60 dagen in hechtenis

De 36-jarige Shukrula is de derde advocaat van Taghi die is opgepakt. In oktober 2021 werd Taghi's neef Youssef Taghi opgepakt en in april 2023 werd Inez Weski gearresteerd.

Shukrula was sinds november vorig jaar advocaat van Taghi. Samen met raadsheren Carlo Crince le Roy en Sultan Kat stonden zij Taghi bij. Na de arrestatie van Shukrula legden ook de overgebleven twee advocaten de verdediging van Ridiouan Taghi neer. Afgelopen vrijdag werd het voorarrest verlengd van de voormalig advocaat van Taghi. De raadkamer van de rechtbank in Amsterdam besloot dat Shukrula nog 60 dagen in hechtenis moet blijven.

Ouderen willen en moeten zo lang mogelijk zelfstandig thuiswonen. Maar soms gaat dat echt niet meer. Zo'n 9.000 keer per jaar wordt de rechter gevraagd om ouderen zorg op te leggen. Deskundigen vinden dat het niet zover zou moeten komen.