De vier grootste Nederlandse pensioenfondsen beleggen voor bijna 250 miljoen euro in het Franse energieconcern Engie, dat eigenaar is van de omstreden Belgische kerncentrales Doel en Tihange. Dat blijkt uit een inventarisatie van actualiteitenprogramma EenVandaag. 

Diverse fracties in de Tweede Kamer noemen het onwenselijk dat met pensioenpremies van Nederlanders wordt geïnvesteerd in kerncentrales die in de grensstreek voor grote maatschappelijke onrust zorgen.

ABP, het grootste pensioenfonds van Nederland, had in december vorig jaar voor 116 miljoen euro aan belegd vermogen in Engie. Ook het Pensioenfonds Metaal en Techniek (63 miljoen), het Pensioenfonds Zorg en Welzijn (34 miljoen) en het pensioenfonds Bouw (14 miljoen) bezaten eind 2016 aandelen en obligaties van Engie. Het Pensioenfonds van de Metalektro (PME) wil als enige van de vijf grootste fondsen geen uitspraken doen over de hoogte van zijn beleggingen in het Franse energieconcern. De fondsen verdedigen de investeringen door te verwijzen naar de ‘groene’ reputatie van Engie. Zo wijst het ABP er op dat het bedrijf slechts 15% van zijn energie opwekt uit kerncentrales en juist voorop loopt in duurzame vormen van energie, zoals windmolens en zonneparken. 

Vragen stellen

Zowel ABP als het pensioenfonds Bouw zeggen in 2012, toen er serieuze zorgen waren over de veiligheid van Doel en Tihange, Engie te hebben aangesproken op de problemen. “Het bedrijf heeft daarop actie ondernomen en er is uitgebreid getest,” aldus het ABP in een verklaring tegenover EenVandaag. “In 2015 zijn de reactoren door de Belgische overheid weer veilig verklaard.” 

Voor PMT en PME is de recente onrust juist aanleiding de komende tijd in gesprek te gaan met Engie over de veiligheidssituatie. “We zullen bij Engie benadrukken dat een goede dialoog en opereren in lijn met de wet- en regelgeving een vereiste is (…) Gegeven de recente ontwikkelingen, waaronder de uitspraak van een meerderheid van de Tweede Kamer vorige maand over Tihange, willen we van de gelegenheid gebruik maken om ook vragen te stellen over het onderwerp veiligheidssituaties bij kerncentrales,” aldus de fondsen in een verklaring. 

Kamervragen

De Tweede Kamerfracties van SP, GroenLinks en Partij voor de Dieren kondigen aan Kamervragen te gaan stellen over de beleggingen van pensioenfondsen in de Belgische kerncentrales Doel en Tihange. Volgens D66 tonen de omstreden investeringen aan dat er meer zeggenschap moet komen over de inleg van pensioengeld. Een meerderheid in de Tweede Kamer vindt dat de centrales dicht moeten. Doel en Tihange zorgen al tijden voor veel onrust in de grensstreek. Zo zijn er regelmatig storingen, lekkages in het niet-nucleaire gedeelte en regelmatig worden er nieuwe haarscheurtjes ontdekt in de reactorvaten. In september worden aan 1,4 miljoen huishoudens die op minder dan 100 kilometer van een kerncentrale wonen uit voorzorg jodiumpillen uitgedeeld. 

Bekijk hier de volledige reacties van de pensioenfondsen:

Het pgb-systeem is enorm fraudegevoelig. Jaarlijks verdwijnt zo'n 500 miljoen euro belastinggeld in de zakken van mensen met andere belangen. Deskundigen willen dat de politiek ingrijpt: bescherm zorgverleners en patiënten tegen fraudeurs.

Zorgkantoren mogen administratie niet inzien en alleen aangekondigd huisbezoeken doen, wat toezicht op pgb-zorg lastig maakt. "We moeten meer bevoegdheden hebben", reageert CZ-directeur Verlaan op onderzoek van EenVandaag naar mogelijke pgb-fraude.

"Binnen de huidige constructie is het redelijk makkelijk om daar misbruik van te maken. Het probleem is dat we vaak wel voelen dat het niet pluis is, maar er heel weinig mee kunnen", zegt Caro Verlaan, directeur van zorgkantoor CZ, de partij die pbg-budgetten toekent.

Familie in Den Haag

Verlaan reageert op onderzoek van EenVandaag, waaruit blijkt dat een familie in Den Haag mogelijk tonnen aan pgb-geld declareerde zonder het aan de zorg te besteden.

De indicatie, verleend door zorgkantoor CZ, van 132.000 euro per jaar, verdween naar het zorgbedrijf van een van de zoons. De daadwerkelijk zorg werd verleend door Portugese en Braziliaanse vrouwen. Zij kregen maar een klein deel van dat bedrag en werden ver onder het minimum loon betaald.

Onvoldoende controle

Het verhaal laat zien hoe makkelijk het is om te frauderen met een pgb-budget, over de rug van arbeidsmigranten. "Ik kan dat alleen maar beamen", zegt de bestuurder. Opvallend, want juist haar zorgkantoor moet controleren hoe het pgb-geld wordt uitgegeven.

"Er moet natuurlijk een zorgdossier gemaakt worden, dat bespreken wij, dat controleren wij ook. Dan kijken we met de budgethouder of de zorgverlener of dat reëel is en dan kunnen wij akkoord geven hoe dat verder daarna besteed wordt", zegt de directeur van CZ. "Maar dat kunnen wij helaas niet zien."

Onafhankelijke controle

Het zorgkantoor kan niet in boekhouding kijken en alleen een gepland huisbezoek doen. Wat volgens Verlaan weinig effectief is aangezien mensen de boel vaak in orde maken wanneer het zorgkantoor aankondigt langs te komen om achter de voordeur te controleren of wat er op papier staat ook klopt. Verlaan ziet dat ze op dit moment te weinig bevoegdheden heeft om fraude te controleren.

"CZ zou daarom graag de mogelijkheid willen verkennen om een onafhankelijke zorgverlener van een gecontracteerde partij buiten de familiare sfeer aan te stellen die erop kan toezien of het pgb wordt gebruikt op de manier waarvoor het bedoeld is." Op die manier is er dus iemand van buitenaf die controle houdt.

Meer bevoegdheden

"Hiermee verkleinen we de kans op samenspanning en hoeven we bij twijfel met betrekking tot fraude niet het gesprek te voeren met iemand die twee petten op heeft", legt Verlaan uit.

Daarnaast wil de zorgverzekeraar dat ze meer bevoegdheden hebben om fraude vast te stellen en aan te pakken.

Partijen wijzen elkaar aan

Binnen het systeem van pgb zijn veel partijen betrokken. Wanneer het aankomt op de controle van fraude, wijzen ze vaak naar elkaar. De Sociale Verzekeringsbank (SVB) mag het geld alleen uitbetalen, en doet dus in feite alles wat de budgethouder aan hen doorgeeft. De SVB mag geen inhoudelijke controle doen. Zij checken alleen of de administratie klopt. Een woordvoerder laat weten dat zij op dit moment niks kunnen doen met meldingen.

Er wordt gewerkt aan wetgeving, zodat ze signalen kunnen doorgeven aan het zorgkantoor. Het zorgkantoor heeft namelijk wél een toezichthoudende rol. Verder is er de branchevereniging van zorgkantoren (ZN), die wilde niet op vragen van EenVandaag reageren.

Controle zorgkantoren lastig

De Nederlandse Zorgautoriteit (NZa), houdt toezicht op de uitvoering van het pgb door zorgkantoren, en laat weten dat het lastig is om dit te controleren.

"Momenteel zijn er geen concrete voorschriften ten aanzien van de inrichting van een zorgbedrijf die verbieden of verhinderen dat zoals in deze casus geschetst de zoon via een onderneming zorg verleent aan zijn vader", leggen ze uit.

Verantwoordelijkheid budgethouder

Zij verwijzen, net zoals het zorgkantoor, naar de verantwoordelijkheid van de budgethouder: "In geval van een pgb is de budgethouder de enige die een contractuele relatie heeft met de zorgaanbieder. Dat bemoeilijkt de situatie. De budgethouder sluit overeenkomsten met de pgb-zorgverleners. Het zorgkantoor controleert deze overeenkomsten, maar heeft zelf geen contractuele relatie met de zorgaanbieder."

"Dat het zorgkantoor geen directe relatie met de pgb-zorgaanbieder heeft, hindert het zorgkantoor om signalen van onjuistheden of fraude te onderzoeken en op te volgen", leggen ze uit. "Hierdoor is het aan budgethouders om informatie te verzamelen over de zorgaanbieders van wie zij voor hun zorg afhankelijk zijn."

'Is te ver doorgeslagen'

In 2025 geven Nederlandse belastingbetalers 3,7 miljard uit aan pgb-zorg. Naar schatting wordt elk jaar voor zo'n 500 miljoen gefraudeerd met persoonsgebonden budgetten.

Verlaan ziet dat het politiek gevoelig ligt om het pgb-systeem te veranderen en dat begrijpt ze. "Het pgb-systeem is ooit bedacht met het idee mensen meer zeggenschap te geven over de zorg. Het is voor een bepaalde doelgroep mooi, maar het is te ver doorgeslagen", zegt directeur van het zorgkantoor CZ Caro Verlaan. "We hebben in Nederland veel regels, maar hiervoor misschien wel te weinig", zegt ze.