Grootste pensioenfondsen beleggen in Nederlandse bedrijven die ondanks beloften nog steeds actief zijn in Rusland

De vijf grootste pensioenfondsen beleggen samen bijna een miljard euro in bedrijven die, ondanks beloften te vertrekken, nog steeds actief zijn in Rusland. Zeker 400 multinationals doen nog zaken in het land, waaronder een tiental Nederlandse bedrijven.

In totaal beleggen de vijf grootste pensioenfondsen van ons land (ABP, PFZW, PMT, PME, bpfBOUW) 995 miljoen euro in - voornamelijk Nederlandse - bedrijven die nog actief zijn in Rusland. Dat blijkt uit onderzoek van EenVandaag. Het gaat om bedrijven die volgens onderzoek van hoogleraar bestuurskunde aan de Universiteit van Yale Jeffrey Sonnenfeld nog zaken blijven doen in Rusland, in meer of mindere mate.

'Juridisch gezien mag het'

Op de lijst met bedrijven staan onder andere Heineken, Unilever, Douwe Egberts en de ING Bank. In totaal worden twaalf Nederlandse bedrijven door Sonnenfeld en zijn onderzoeksteam aangemerkt in de categorie D. Binnen die categorie vallen bedrijven die hun investeringen uitstellen, maar hun bedrijfsactiviteiten voortzetten in Rusland.

"Voor heel veel van die bedrijven geldt dat ze hun producten in elk geval nog mogen verkopen in Rusland. Dus strikt genomen, juridisch gezien mogen zij nog zaken doen in Rusland", zegt advocaat Yvo Amar, die gespecialiseerd is in sanctierecht. "Hun voedingsmiddelen vallen voor een groot deel niet onder de werking van de sancties."

Aandringen op vertrek

De vijf pensioenfondsen laten aan EenVandaag weten dat ze bij deze bedrijven aandringen op een vertrek uit Rusland. Maar ze stellen daarbij geen deadline, en vooralsnog doen ze ook geen aandelen van de hand. Daarmee blijven ze dus mede-eigenaar van de bedrijven.

Zo heeft PME, het pensioenfonds voor metalektro, voor 40 miljoen euro aan aandelen in bedrijven die, ondanks beloften, nog actief zijn in Rusland. Bestuursvoorzitter Eric Uijen zegt dat PME met de bedrijven in gesprek is. "We willen niet beleggen in bedrijven in landen waar een verschrikkelijke oorlog gaande is", benadrukt hij. "Maar soms is het wat gecompliceerder dan alleen maar even de winkel verlaten."

'Het is verboden'

Pensioenfonds Zorg en Welzijn (PFZW) laat weten mogelijkheden te onderzoeken om hun belangen te verkopen, zodra dat kan. "Daarnaast zijn vlak na de inval van Rusland in Oekraïne de Russische belangen op publieke markten voor een groot gedeelte afgebouwd", laat een woordvoerder weten.

Het Pensioenfonds voor overheid en onderwijs (ABP) noemt de situatie rond de oorlog verschrikkelijk: "ABP besloot ook vorig jaar direct na de inval om al haar beleggingen in Russische bedrijven te verkopen. De verkoop van de resterende beleggingen kost echter tijd; die kan namelijk op dit moment niet plaatsvinden aangezien de handel in Russische aandelen op dit moment volgens internationale sancties verboden is."

Verdere druk uitoefenen

Het pensioenfonds voor Metaal en Techniek (PMT) zegt teleurgesteld te zijn over het gebrek aan transparantie bij bedrijven over dit onderwerp. Een woordvoerder noemt Heineken als voorbeeld: "Pas tijdens de aandeelhoudersvergadering in april dit jaar kwam er duidelijkheid over de strategie, en gaf de CEO toe dat de communicatie beter had gekund. Tijdens de dialoog hebben we Heineken ook gevraagd transparanter te zijn over operaties in conflictgebieden en duidelijker te rapporteren."

Bestuursvoorzitter David van As van bpfBOUW zegt te verwachten 'dat bedrijven conform internationale standaarden en nationale en internationale regelgeving handelen en dat zij dit publiekelijk kenbaar maken'. "Als de conclusies van het Yale-rapport juist zijn, zijn wij voornemens verdere druk uit te oefenen", belooft hij.

Winsten 'weg belasten'?

Europarlementariër Paul Tang (PvdA) noemt het 'heel goed' dat de pensioenfondsen in gesprek gaan met Nederlandse bedrijven die ondanks eerdere beloftes daarmee te stoppen nog actief zijn in Rusland. "Maar ze moeten er wel voor zorgen dat ze niet steeds in gesprek blijven. Ze moeten ook een deadline stellen om te zorgen dat ze inderdaad ook echt druk uitoefenen op die bedrijven."

Hij wil bovendien dat de bedrijven met financiële prikkels worden bewogen daadwerkelijk uit Rusland te vertrekken: "Zorg dat de winst op de Russische bedrijfsonderdelen van bedrijven wordt weg belast. Dan is er geen enkele reden meer voor hen om daar te investeren." Het geld zou wat hem betreft in een fonds voor de wederopbouw van Oekraïne moeten komen.

Genationaliseerd door Rusland

EenVandaag heeft de bedrijven ook om een reactie gevraagd. Heineken laat weten alles in het werk te stellen om Russische activiteiten te verkopen. Er is volgens de bierbrouwer een koper gevonden, maar Rusland zou nog geen toestemming hebben gegeven. Mogelijk vreest Heineken hetzelfde lot als Carlsberg en Danone, die gisteren te horen hebben gekregen Rusland hun bedrijf de facto heeft genationaliseerd.

Douwe Egberts geeft aan dat ze essentiële goederen produceert die niet vallen onder de internationale sancties tegen Rusland. Het bedrijf heeft bovendien naar eigen zeggen een ethische verplichting om al haar medewerkers te ondersteunen, ook die in Rusland. "Ook zouden we bij een vertrek het risico lopen dat onze bezittingen genationaliseerd zouden worden."

Minst kwalijke optie

ING heeft direct na de Russische inval aangekondigd geen nieuwe zaken meer te doen met Russische klanten, benadrukt de bank. "Geen nieuwe zaken doen betekent dat onze aanwezigheid in Rusland mettertijd afneemt naarmate de leningen worden terugbetaald - en uiteindelijk tot nul zal worden gereduceerd. Eenzijdig de relatie met Russische bedrijven beëindigen betekent in feite het geld weggeven wat ons in de huidige omstandigheden met name onwenselijk lijkt."

Unilever zegt van alle opties de minst kwalijke te hebben gekozen: niet sluiten, niet verkopen, maar doorgaan met alles wat binnen het sanctiebeleid past. "Voor bedrijven als Unilever, die een aanzienlijke fysieke aanwezigheid in het land hebben, is uitstappen echter niet eenvoudig." Het voedingsmiddelenbedrijf blijft de producten die in Rusland zijn geproduceerd leveren aan de mensen in Rusland.

'Gemiddelde Rus' raken

Yale-hoogleraar Sonnenfeld vraagt zich wel af hoe essentieel sommige producten van Unilever zijn voor de mensen in Rusland. "Ik denk wel dat ze zonder een Cornetto-ijsje kunnen", reageert hij op de verklaring van de multinational.

"Het doel van bedrijven die vertrekken en de sancties van overheden is om de druk op de gemiddelde Rus te verhogen", legt hij uit. "Niet om het leven van president Vladimir Poetin moeilijker te maken. Die heeft genoeg geld om in weelde verder te leven. Het gaat erom de gemiddelde Rus te raken."