Een grote kostenpost van kabinet Schoof zijn vier nieuwe kerncentrales. De eerste twee moeten al in 2035 draaien. Minister Hermans van Klimaat en Groene Groei hoopt dat investeringsfondsen gaan meebetalen. Maar die lijken nog niet erg warm te lopen.

Nederland heeft plannen om vier kerncentrales te bouwen. Maar uit onderzoek van NRC Handelsblad blijkt dat privé-investeerders nog maar weinig zin hebben om mee te doen aan de bouw van nieuwe kerncentrales.

Risico's te groot

Hoogleraar energietechnologie David Smeulders aan de Technische Universiteit Eindhoven begrijpt dat wel."Ik denk dat veel private investeerders de risico's gewoon te groot vinden."

"Ze weten niet hoe ze de investering kunnen verantwoorden naar de achterban. Optimaal rendement is niet gegarandeerd. Dus ze durven die stap niet te nemen", legt hij uit.

Bouw vertraagd, kosten verhoogd

Een aantal Europese kerncentrales loopt tijdens de bouw enorm veel vertraging op. Zo duurt de bouw van een nieuwe centrale in het Franse Flammanvillle al 13 jaar langer dan gepland en kost het inmiddels vijf keer zo veel.

De kosten van de kerncentrale Hinkley Point in Groot-Brittannië waren geschat op 21 miljard, die kost nu al ruim 50 miljard. En in Finland liep de bouw van de kerncentrale Olkiluoto 14 jaar vertraging op. In plaats van 3 miljard kostte de centrale 11 miljard.

Geen langetermijnvisie

Maar het is niet alleen de onzekerheid over de kosten en de bouwtijd die investeerders afschrikt. Wat ze vooral willen, zegt Smeulders, is een overheid die vasthoudt aan een langetermijnvisie.

"Er is te veel politieke wisselvalligheid. De investeerders haken af door een gebrek aan regie bij de overheid. En dat is aan de ene kant natuurlijk begrijpelijk omdat de politiek een cyclus heeft van 4 jaar. Daardoor zijn we niet gewend om in lange termijnen te denken. Maar dat moet nu juist wel bij kernenergie, want die heeft een cyclus van 50, 60 jaar", legt hij uit.

Onzekerheid investeerder

Dat moet voortaan anders, op een bepaalde manier moeten die verschillende processen bij elkaar komen. Want als de investeerders nu 20 tot 40 jaar terugkijken in de tijd, dan zien ze een erg wisselvallige politiek.

Smeulders vertelt: "20 jaar geleden was er geen sprake van dat er kerncentrales bij zouden komen. Borssele moest in 2030 dicht moet zijn. Nu hebben we het over vier nieuwe centrales. Als je dan op de lange termijn gaat kijken, zal een investeerder zich afvragen of hij dat over 20 jaar nog steeds op diezelfde manier kan uitvoeren of of hij zijn investeringen dan als afgeschreven moet beschouwen."

'Overheid moet meer regie pakken'

Volgens de hoofdleraar moet er daarom nu een richting gekozen worden. "Wij moeten zelf als regering, als overheid en als wetenschap, zeggen: dit is de richting die we uit gaan."

"De overheid zal echt meer de regie moeten pakken dan nu het geval is en dat betekent dus ook garanties geven, voor de lange termijn", voegt hij eraan toe.

Voorbeeld van Tsjechië

Daarbij vindt Smeulders het belangrijk om niet alleen het vergrootglas op bouwprojecten met grote kostenoverschrijdingen te leggen, maar vooral ook te kijken en te leren van projecten die goed gaan. "Zoals in Tsjechië. Daar heeft de regering een renteloze lening gegeven voor de investeerders. En dan komen ze wel. Dan is zo'n investering prima uit te leggen aan de achterban."

De komende 14 jaar worden er bij de Tsjechische kerncentrale Dukovany twee nieuwe reactoren gebouwd voor ongeveer 8,5 miljard per centrale. "Hoe het precies geregeld is als het onverhoopt toch allemaal misloopt weet ik niet, dat zijn geheime afspraken, maar de Nederlandse regering zou natuurlijk bij Tsjechië kunnen informeren hoe dat precies zit", stelt de hoogleraar voor.

Van investeerders naar overheid

Richard Gielens is al 47 jaar inwoner van de gemeente Borsele waar al een kerncentrale staat, en die als voorkeurslocatie is aangewezen voor twee nieuwe centrales. Voor hem zou het beste scenario zijn dat de overheid garant staat voor de kerncentrales, zoals in Frankrijk.

Richard: "Nu de private investeerders afhaken, zal de gewone burger de investeringskosten moeten ophoesten. Dan komen de kerncentrales in handen van de Staat. Maar eigenlijk vind ik dat wel een goed idee."

'Voor stabiliteit wil ik betalen'

Met zo'n risicovol miljardenproject moet je als Staat meer risico nemen, vindt Richard. "Er wordt nu gesproken over 30 miljard kosten, maar voor hetzelfde geld wordt het 100 miljard of nog meer. Bij private investeerders weet je niet of ze tussentijds afhaken."

Dat gebeurt volgens hem wel vaker, zoals in de scheepsbouw. "Dan haken investeerders tussentijds af en loopt alles nog meer vertraging op. Die tijd hebben we helemaal niet." Daarom vindt hij het beter als de kerncentrales in handen komen van de Staat. "Dat geeft meer stabiliteit. En voor die stabiliteit wil ik als burger wel iets meer belasting betalen Daarvoor is kernenergie te groot en te essentieel."

Wie betaalt straks de kerncentrales nu private investeerders afhaken?

'Kabinet reserveert extra geld'

Richard ontmoette deze week minister van Klimaat en Groene Groei Sophie Hermans die deze week naar Zeeland afreisde om kennis te maken met de bevolking. Inmiddels houdt ook Hermans er rekening mee dat de Staat zelf veel meer moet betalen dan ze eigenlijk wil.

"Kerncentrales zijn niet goedkoop, laat ik dat voorop stellen", begint de minister. "Dus ik denk ook helemaal niet dat we daar even makkelijk met een schijntje vanaf komen. Het kabinet reserveert ook niet voor niks extra geld om te investeren in kerncentrales."

Vorm en omvang nog onzeker

Maar hoeveel het kabinet straks precies inlegt, hangt ook af van de financieringsvorm die wordt gekozen en wat dat betekent voor de bereidheid van marktpartijen om in te stappen. "Het is een energievorm waar risico's bij horen. En een vorm die we als kabinet belangrijk vinden, dus dan lever je daar ook een bijdrage aan."

"Maar", voegt ze eraan toe, "in welke omvang dat precies is en in welke vormgeving, dat is echt nog te vroeg om daar nu iets over te zeggen."

'De zon schijnt niet altijd'

Hermans is niet bang dat de nieuwe kerncentrales een enorme geldput worden, zoals in Engeland. "Volgens mij heeft bang zijn niet zoveel zin in dit vak. Ik sta voor een heel grote opdracht, dit kabinet, om de energietransitie verder vorm te geven. Ik ben ervan overtuigd dat ons dit alleen gaat lukken als we naast wind en zon ook kernenergie in Nederland aan de energiemix toevoegen."

Ze gaat verder: "Want de zon schijnt niet altijd, de wind waait niet altijd. En kernenergie is dan een hele stabiele en robuuste energievorm die we nodig hebben. Maar het kan wel zijn dat dit voor de overheid significant duurder uit gaat pakken."

De teelt van lelies op landbouwgrond in het Gelderse Lochem veroorzaakt grote onrust. Bewoners zijn bang dat de bestrijdingsmiddelen die daarbij gebruikt worden, schadelijk zijn voor hun gezondheid. Omwonenden hopen dat de teelt verboden wordt.

Bij demonstraties door heel het land protesteren vandaag duizenden Amerikanen tegen het beleid van Donald Trump en voor het behoud van de democratie. Ook op andere gebieden lijkt het vertrouwen in de president minder te worden.