Moderne slaven worden ze genoemd en het lijken er steeds meer – in Nederland. De naar schatting duizenden arbeidsmigranten die in het zwarte circuit van de Hollandse tuinbouw, schoonmaak, de bouw of als au pair worden uitgebuit. Opgesloten, opgelicht en geintimideerd. Opsporingsdiensten maken zich grote zorgen. Want de illegale economie achter deze uitbuiting neemt onrustbarende vormen aan.

In EenVandaag het verhaal van twee slachtoffers. En we waren deze week bij controle- acties van politie, justitie en Inspectie (SZW) tegen deze ‘uitbuitingsindustrie’. De KLPD en het Landelijk parket van justitie hielden een grote controle op de binnenvaart en vielen een verdacht uitzendbureau binnen dat Filipijnse matrozen ronselt. Het ‘Interventieteam Malafide Uitzendbureaus’ van de Inspectie Sociale Zaken en Werkgelegenheid viel op verschillende plaatsen in het land binnen bij uitzendbureaus en in de groenten- en bloementeelt.

Slachtoffers

Arbeidsuitbuiting: Het lijkt een groeiend probleem dat steeds meer aan het licht komt. Harde cijfers over deze schemerwereld ontbreken nog altijd. Het aantal slachtoffers dat door de politie is ontdekt en officieel door de rechter is erkend, is de afgelopen jaren verdubbeld: van 405 in 2004 naar 993 in 2010. Ook lopen er meer daders tegen de lamp: het aantal grote strafrechtelijke onderzoeken is gestegen van 2 in 2007 naar 7 in 2010 en in 2011 waren het er 9. Dit jaar heeft de Inspectie SZW 16 onderzoeken aangedragen bij justitie.

De Inspectie SZW spreekt van een toenemend probleem op basis van de opsporingsonderzoeken die zij doen. Ook is de overheid actiever aan het opsporen. Werden in 2008 en 2009 nog jaarlijks twee strafrechtelijke onderzoeken ingeleverd bij het Openbaar Ministerie, in 2010 waren dat er zes en in 2011 elf. Daarnaast is volgens de Inspectie sprake van een toename van het aantal signalen en meldingen. Ook het aantal malafide bedrijven en verdachten is gestegen. In 2010 heeft de Inspectie 6 onderzoeken afgerond met 16 verdachten die voor 600.000 euro hadden gefraudeerd. In 2011 liep dat bedrag op naar 1,5 miljoen. Toen werden 26 verdachte bedrijven opgespoord. In 2012 zijn tot nu toe 6 opsporingsonderzoeken en 2 ontnemingsonderzoeken afgerond met 21 verdachten en een nadeel van 5,6 miljoen. Er lopen nog 17 onderzoeken.

Forse economische schade

Een enorme illegale sector van malafide bemiddelaars floreert er wel bij, ten koste van legale bedrijven die hun zaken wel op orde hebben. De legale economie loopt dan ook forse schade, zegt de Inspectie. Criminelen hebben hun weg gevonden naar deze illegale industrie van mensenhandel, waarschuwen opsporingsambtenaren in de uitzending.

Interventieteam Maladie Uitzendbureaus

Het Interventieteam is sinds dit jaar actief in het opsporen van uitzendbureaus die de regels aan hun laars lappen. Gisteren hield het team een landelijke 'verrassingscontrole' in Den Helder, het Westland en Noord-Brabant. Er werden 5 uitzendbureaus en 9 klanten gecontroleerd. Het team liet beslag leggen op drie auto's, en legde beslag op de administratie van een aantal bedrijven voor nader onderzoek. Twee arbeidskrachten bleken niet volgens de regels aan het werk.

In de actie op de binnenvaart zijn 40 schepen gecontroleerd. Op eenderde van de boten zijn aanwijzingen van uitbuiting zijn aangetroffen

Statiegeld Nederland opent deze maand twee winkels waar mensen hun blikjes en flessen kunnen inleveren. De winkels moeten het makkelijker maken om de lege verpakkingen weg te brengen. Dat gaat met het huidige systeem in grote steden niet altijd goed.

Vooral in supermarkten staan nog lange wachtrijen voor statiegeldmachines. Dit zorgt soms voor irritaties tussen klanten en 'statiegeldverzamelaars'. De twee winkels in Rotterdam en Amsterdam moeten het begin zijn van een oplossing voor dit probleem. Maar hoe realistisch is die?

'Niet genoeg'

"Die twee statiegeldwinkels zijn een mooie service voor de supermarkten. Die worden zo ontlast. Maar verder lossen ze helemaal niks op van het probleem waar we nu mee zitten", zegt Dirk Groot, die met zijn stichting Zwerfinator zwerfafval probeert te verminderen. Hij vindt de nieuwe winkels een 'stap in de juiste richting', maar merkt op dat er nog veel moet gebeuren.

Volgens hem zijn er vooral in de grote steden te weinig inleverpunten. En dat is hét grote probleem. "Je kunt overal blikjes en flesjes kopen, maar je kunt ze bijna nergens inleveren. En voor een zo'n winkel ga je niet van Amsterdam-West naar het centrum lopen om je blikje in te leveren", denkt hij.

Geen innameplicht

Het kleine aantal innamepunten waar hij zo kritisch over is, zou vooral komen doordat er geen innameplicht is. Mensen zijn het namelijk niet verplicht om gebruikte blikjes, flesjes en kratten in te leveren. Het wordt niet gestimuleerd, zegt Groot.

"De verhouding tussen statiegeld en het product dat je koopt is helemaal zoek. Heel veel mensen vinden het gewoon niet de moeite waard." Juist doordat die stimulans uitblijft, wordt er weinig gedaan om meer innamepunten te creëren. En de drukte echt onder controle te krijgen.

'Hoe slechter ze het doen, hoe meer ze verdienen'

Bedrijven als Statiegeld Nederland maken winst op elk blikje en flesje dat niet wordt ingeleverd, legt Groot uit. "Ze doen niet meer dan nodig is. Ze verdienen er juist aan als er minder wordt ingeleverd."

"Al die miljoenen aan statiegeld die niet worden ingeleverd, dat blijft gewoon bij statiegeld Nederland", vervolgt hij. "Ze zeggen dat ze investeren in allerlei nieuwe innamepunten, verbetering van het systeem, enzovoort, maar daar zien we weinig van. Hoe slechter ze het doen, hoe beter ze verdienen."

Overlast en ongedierten

Een gevolg van dit systeem is dus dat de groep mensen die niet in een lange rij in de supermarkt wil staan, de statiegeldproducten in een normale prullenbak in huis of op straat gooit.

Bij dat laatste komen vervolgens 'verzamelaars' of 'jagers' kijken, die de afvalbakken op straat niet altijd even netjes achterlaten wanneer ze klaar zijn, volgens Groot. In grote steden zoals Rotterdam en Amsterdam zorgt dat voor overlast en soms ongedierten.

Wettelijk verplichten

Ook stevige hulp van de politiek om dit probleem op te lossen blijft uit, zegt Groot. Hij vindt dat er meer kan worden gedaan. "Een statiegeldplicht en innameplicht, dat kun je gewoon wettelijk afdwingen. In Duitsland doen ze dat ook. Daar hebben ze het zelfs op zuivelverpakkingen."

"Er worden steeds redenen verzonnen waarom het niet kan", gaat hij verder. "Maar dat is als je iets niet wil. Als je iets wel wil, dan zoek je naar oplossingen."

'Ze hebben de kennis niet'

Wat zouden de bedrijven zelf dan moeten doen om dit op te lossen? "Meer inleverpunten", herhaalt Groot. "Maar ook moet het statiegeldbedrag omhoog en moeten platte blikjes en flessen zonder etiket worden geaccepteerd. Die mag je nu niet inleveren."

Groot roept dit vanuit zijn expertise al langer, maar volgens hem is dit nog niet doorgevoerd omdat er vaak aan de verkeerde knoppen wordt gedraaid. "Ze hebben niet de kennis van de straat, maar alleen de kennis van kantoor."