Zogenoemde 'derdelanders' moeten na 4 september uit Nederland vertrekken. Het gaat om mensen zonder de Oekraïense nationaliteit, die wel in Oekraïne woonden toen de oorlog uitbrak. Experts beantwoorden jullie vragen over hun opvang en terugkeer.

Na anderhalf jaar kunnen zogenoemde' derdelanders' straks waarschijnlijk geen aanspraak meer maken op de tijdelijke opvang die voor vluchtelingen uit Oekraïne geldt. Zij moeten asiel aanvragen of vertrekken naar het land van herkomst, dat wil zeggen het land waar ze een paspoort van hebben. Sommige derdelanders zijn boos over dit besluit. Directeur Bram Frouws van het Mixed Migration Centre en research fellow Carolus Grütters van het Centrum voor Migratierecht van de Radboud Universiteit beantwoorden jullie vragen hierover.

1. Over hoeveel mensen praten we en kennen we hun achtergrond?

Het gaat eigenlijk om vrij weinig mensen, naar schatting van de IND zo'n 4500, vertelt directeur Bram Frouws van het Mixed Migration Centre. "En wat betreft nationaliteiten: het zijn vooral mensen uit Nigeria, Marokko, Algerije, India en Turkmenistan die in Oekraïne werkten of studeerden toen de oorlog uitbrak."

Bekijk ook

2. Waarom wordt onderscheid gemaakt tussen mensen die in Oekraïne zijn geboren en andere mensen die vluchtten uit Oekraïne?

Er wordt geen onderscheid gemaakt op basis van geboorteplaats, benadrukt onderzoeker Carolus Grütters van het Centrum voor Migratierecht. "Er wordt wel onderscheid gemaakt op basis van nationaliteit. Dat wil zeggen dat er onderscheid wordt gemaakt in het recht tussen mensen mét en zonder een Oekraïens paspoort. Die laatste groep wordt ook wel aangeduid als 'ontheemde derdelanders uit Oekraïne'."

Frouws verklaart dit onderscheid: "Voor de Oekraïners geldt dat zij vanwege de oorlog geen veilig thuisland meer hebben. Voor mensen met een andere nationaliteit geldt dat zij in Oekraïne waren toen de oorlog uitbrak, maar dat zij mogelijk wel naar het land zouden kunnen waar ze een paspoort van hebben, als dat een veilig land is. En daarom wordt er een onderscheid gemaakt."

3. Waarom mag een demissionair kabinet zo'n controversieel besluit nemen?

Het besluit om derdelanders anders te behandelen dan alle andere vluchtelingen uit Oekraïne is al vorig jaar (zomer 2022) door het kabinet genomen, toen het nog niet gevallen was, verheldert Grütters.

Carolus Grütters en Bram Frouws
Bron: Privéfoto's
Carolus Grütters en Bram Frouws

4. Waarom zijn derdelanders destijds niet direct teruggestuurd naar hun land van herkomst?

De Nederlandse regering heeft direct na het uitbreken van de oorlog duidelijk gemaakt dat ze een ruimhartig beleid zou voeren, vertelt Grütters. "Ook heeft de regering gesteld dat er bij derdelanders niet onderzocht zou worden of zij eventueel veilig terug zouden kunnen. Dat zou te veel tijd kosten en te veel lijken op het beoordelen van een asielverzoek."

Frouws legt uit dat het Nederlandse besluit volgde op een Europese richtlijn. "Op Europees niveau is destijds besloten dat de tijdelijke opvang en bescherming niet alleen zou gelden voor de Oekraïners zelf, maar ook voor mensen met andere nationaliteiten die de oorlog waren ontvlucht."

Hij vindt het goed dat dit zo is gegaan, "want die mensen bevonden zich eigenlijk natuurlijk in dezelfde situatie als de Oekraïners: plotseling in een oorlog. Daar komt bij dat deze mensen soms juist kwetsbaar waren, omdat zij een minder groot eigen netwerk hadden in Oekraïne om op terug te vallen."

Bekijk ook

5. Kunnen deze mensen terug naar hun land van herkomst?

Frouws: "Voor de meeste mensen is dat waarschijnlijk mogelijk, en daar wordt - voor zover ik dat kan inschatten - ook netjes onderzoek naar gedaan. Dus mensen die uit landen komen waar het onveilig is, komt er de mogelijkheid om asiel aan te vragen." Frouws licht toe dat er bijvoorbeeld derdelanders zijn die uit Syrië of Jemen komen. "Zij zullen een redelijk goede kans hebben om in Nederland asiel te krijgen."

Grütters benadrukt dat het maken van de juiste beslissingen ingewikkeld is, en tijdrovend. "Sommige derdelanders zouden terug kunnen naar een land waar ze wel een paspoort van hebben. Maar een aanzienlijk deel woont en werkt ook al jarenlang in Oekraïne. Als je bijvoorbeeld op je 10e wees bent geworden en in Oekraïne terecht bent gekomen, dan is Oekraïne het land waar je thuis bent. Het enige verschil is dan dat zo iemand geen Oekraïens paspoort heeft."

Hij vervolgt dat de groep derdelanders ook bestaat uit mensen die in Oekraïne studeerden. "Die willen uiteraard hun studie afmaken; een studie die ze in hun land van herkomst juist niet konden volgen."

info

EenVandaag Vraagt

In dit artikel zijn antwoorden verwerkt op vragen die zijn ingestuurd via EenVandaag Vraagt. Met EenVandaag Vraagt heb je invloed op wat we maken. Wil je meedoen? Download dan de Peiling-app van EenVandaag, ga dan naar 'Instellingen' en zet je notificaties voor EenVandaag Vraagt aan. Je vindt de vragen en antwoorden terug bij 'Doe mee'. De Peiling-app van EenVandaag is gratis te downloaden in de App Store of Play Store.

6. Waarom demonstreren sommige derdelanders nu?

Zo'n honderd derdelanders demonstreerden 14 augustus voor het ministerie van Justitie en Veiligheid in Den Haag. Frouws vindt dat logisch: "De richtlijn tijdelijke bescherming loopt nu af voor hen, dat is waarom het onderwerp van gesprek is," verklaart hij. "En ik kan me voorstellen dat ze hier willen blijven. Sommigen zijn hier al best een tijd, dus als je hier werk hebt gevonden en de taal aan het leren bent, een leven aan het opbouwen bent, dan is dat natuurlijk reden om hier graag te willen blijven."

De derdelanders wisten wel dat hun verblijf tijdelijk zou zijn, maar de regering had oorspronkelijk toegezegd dat zij hier konden blijven "zolang als de oorlog in Oekraïne duurt", vertelt Grütters. "Daar is de regering op teruggekomen, althans voor deze groep zonder Oekraïens paspoort."

De IND, Raad voor de Rechtsbijstand, een reeks asieladvocaten, en VluchtelingenWerk Nederland hebben samengewerkt om twaalf zaken over tijdelijke bescherming voor derdelanders te versnellen, om te kijken of de richtlijn standhoudt. De rechtbank bepaalde op 9 augustus over een eerste zaak van een Tanzaniaan die uit Oekraïne naar Nederland is gevlucht. Het oordeel: het demissionaire kabinet mag zijn verblijfsrecht intrekken.

Bekijk ook

7. Kunnen goed geschoolde mensen niet blijven in beroepen waar veel tekorten zijn?

Frouws vindt dat de overheid hier serieus over na zou moeten denken: "Het gaat om een relatief hele kleine groep mensen, die grotendeels goed opgeleid zijn. We staan te springen in tal van sectoren, dus dan zou je kunnen zeggen: is het dan alle moeite - en geld - waard om die mensen te laten terugkeren. Kunnen we ze niet beter een werkvergunning geven?"

Hij vindt dat de omgang met derdelanders in het afgelopen jaar laat zien hoe je op een goede manier vluchtelingen kan opvangen en ze ook meteen aan het werk kan krijgen. "Iets waar we breder in het asieldebat van kunnen leren." Maar Frouws erkent dat het "natuurlijk na verloop van tijd moeilijker wordt om mensen terug te sturen, hoe meer ze hier geworteld raken."

8. Hoe zit het met een vertrekpremie van 5000 euro?

Dat is vrij standaard in asielprocedures, vertelt Frouws. "Mensen die een asielprocedure hebben doorlopen, maar geen asiel krijgen, krijgen soms ter ondersteuning een bedrag van 5000 euro aangeboden bij vrijwillige terugkeer. Zo probeert de overheid mensen te 'verleiden' om uit Nederland te vertrekken zonder dat daar dwang aan te pas moet komen. Dat bedrag kan dan gebruikt worden om te re-integreren in het land van herkomst."

Vragen? Stel ze!

Heb je nog vragen of wil je reageren? Stuur ons dan hier een berichtje in onze chat. Elke donderdag vertellen we in de Doe mee-nieuwsbrief wat we met alle reacties doen. Wil je die in je mail? Meld je dan hier aan.