Krijgt Tata Steel miljardensteun voor vergroening? 'Veel ruimte voor verbetering'

Expertgroep Gezondheid IJmond kwam vandaag met een nieuw advies rondom staalproducent Tata Steel. In het rapport verzoekt de groep Tata om onafhankelijke uitstootmetingen te doen en de resultaten hiervan openbaar te maken.

De expertgroep werd in 2023 aangesteld door het ministerie om advies te geven over de gezondheidseffecten die Tata Steel heeft op de omgeving en de plannen om de fabriek in de IJmond te vernieuwen en vergroenen. Want om te vergroenen heeft Tata miljardensteun van de overheid nodig. Over dat geld onderhandelt Tata momenteel met het kabinet. Het advies van de expertgroep wordt daarin meegenomen.

Meer inzicht

Eerder dit jaar verzocht de groep de fabrikant al om een gezondheidseffectrapportage (GER) in te zetten, 'om zo meer inzicht te krijgen in de gezondheidseffecten'. En alleen als de staalfabriek de gezondheid van omwonenden kan garanderen, zou het pas de miljardensubsidie mogen krijgen om te verduurzamen.

Nu dit eerste advies is overgenomen, publiceert de groep een tweede advies waarin ze in detail treden over de invulling van zo'n GER.

Kritiek op 'bias systeem'

"Het gaat eigenlijk over twee belangrijke dingen", vertelt hoogleraar geneeskunde Marcel Levi en voorzitter van de Expertgroep Gezondheid IJmond. "In de eerste plaats de meetgegevens. Het is in Nederland gebruikelijk dat een fabriek zelf meet wat de uitstoot is van verschillende stoffen, Tata doet dat ook. We hebben inzagen gehad in alle resultaten die ze daarmee ophalen en voor zover wij kunnen zien, kloppen die resultaten."

"Maar waar we wel kritiek op hebben is dat Tata ook zelf mag aangeven wanneer er wordt gemeten, hoe vaak er wordt gemeten en waar er wordt gemeten", gaat hij verder. "En dat geeft natuurlijk toch een zekere mate van bias in het hele systeem." Bij onderhoud in de fabriek wordt er bijvoorbeeld niet gemeten, maar volgens de expert zou dit juist ook een moment kunnen zijn waarbij er extra vervuiling plaatsvindt.

Te weinig metingen

Als tweede heeft de groep in hun rapport ook commentaar op het feit dat sommige zeer zorgwekkende stoffen, die direct in relatie staan met gezondheidsschade, maar één keer in de 5 jaar worden gemeten. "Dat vinden wij echt veel te weinig."

Levi legt uit dat dit nu de wettelijke norm is, maar vindt niet dat het past bij de plannen van Tata en de overheid om een milieubewustere koers te gaan varen. "Er is echt nog wel veel ruimte voor verbetering daar. En het hoeft echt niet elke week, maar we vinden het toch wel belangrijk dat het vaker gaat gebeuren."

Meer aandacht voor omwonenden

Omwonenden van Tata Steel in IJmond vragen al jaren aandacht voor de negatieve effecten die de fabriek heeft op hun gezondheid, maar kregen geen gehoor bij overheden zoals de gemeentes. "Gelukkig is dat de laatste tijd anders", merkt Levi op."De instelling van onze expertgroep is daar eigenlijk ook al een uiting van."

"We zijn ingesteld door de staatssecretaris van Infrastructuur en Waterstaat om vooral hier een oogje op te houden. En tot onze vreugde bleek ook na onze eerste rapportage dat de politiek hier ook heel gevoelig voor is." Zo vertelt de voorzitter dat de Tweede Kamer al een aantal moties heeft aangenomen om de expertgroep te ondersteunen. Ook heeft de provincie toegezegd dat voor hen gezondheid een belangrijke prioriteit is geworden.

Sneller handelen

Volgens Levi heeft de fabriek ook uit zichzelf de intentie om te vergroenen en meer aandacht te besteden aan de gezondheid van omwonenden. "Bijvoorbeeld door het staal wat anders te gaan maken. Daarvan zijn al een aantal voorbeelden in het buitenland die laten zien dat dit technisch mogelijk is en dat het kan leiden tot positieve milieueffecten."

Omwonenden zullen de effecten van deze plannen niet direct merken, volgens de expert kan dit nog een aantal jaar gaan duren. "Ze zullen nog last hebben van de fabriek en gezondheidsschade daarvan oplopen, dus wij doen ook een adviezen om te versnellen." Ook verzoekt de expertgroep Tata om een aantal overkappingen versneld aan te leggen, omdat deze positieve milieu- en gezondheidseffecten kunnen hebben.

Voordelig en schadelijk

Al met al is de expertgroep optimistisch over de plannen van de fabriek. Maar ze zijn zich ook bewust van de welvaart die de fabriek met zich meebrengt voor IJmond en de rest van het land.

"Het is natuurlijk een afweging die gemaakt moet worden tussen aan de ene kant het feit dat we graag een staalfabriek in Nederland hebben, die ook strategische voordelen biedt voor Europa. Maar daar tegenover staat dat we ook graag willen dat de milieueffecten buitengewoon beperkt zullen blijven en dat de gezondheidseffecten zo positief mogelijk zijn", zegt Levi tot slot.