Het Academisch Medisch Centrum en het VU Medisch Centrum gaan vanaf 7 juni 2018 officieel samen. Op die datum tekenen de twee Amsterdamse ziekenhuizen een fusie-overeenkomst. Daarmee is een belangrijke stap gezet in een traject dat al jaren in voorbereiding is – en ook nog lang zal duren.

Het gaat echt gebeuren

Op 7 juni 2018 worden in een plechtige ceremonie de handtekeningen onder een fusieovereenkomst gezet én de naam van het nieuwe ziekenhuis bekendgemaakt. Het ingewikkelde proces om tot een gemeenschappelijke organisatie te komen is echter al jaren gaande en nog lang niet afgesloten. Maar de symboliek van de dag liegt er niet om: dit gaat echt gebeuren.

Verschillen in werkcultuur en klinische protocollen zorgen voor rompslomp

Een fusie lijkt niet meer dan logisch gezien het feit dat de twee ziekenhuizen maar enkele kilometers van elkaar liggen. Samengaan kan verbetering betekenen op veel terreinen: efficiëntere zorg, meer kennis bij elkaar, beter onderzoek en hopelijk ook besparingen.

Aan de andere kant komt er een enorme hoop administratieve en organisatorische rompslomp bij kijken, onder meer door het verschil in de bestuurlijke opbouw van de twee ziekenhuizen, maar ook vanwege verschillen in werkcultuur en klinische protocollen. Een andere vraag is welke zorg er straks geboden wordt en op welke locatie.

Fusieplannen kregen te maken met stevige oppositie

Er was stevige oppositie tegen de fusieplannen, onder andere van artsen uit de desbetreffende ziekenhuizen die van mening waren dat een duidelijke visie rondom de fusie ontbrak. Ook de Nederlandse Zorgautoriteit en gezondheidseconomen plaatsten vraagtekens bij het nut van deze fusie. Uiteindelijk kregen Vumc en AMC in 2016 toch een 'go' en kon men de plannen definitief doorzetten.

Zes kinderlongartsen in plaats van twee 

Hans van Goudoever, hoofd van het kinderziekenhuis van zowel het VUmc als het AMC windt er geen doekjes om: "Ik had een geweldige baan bij het Erasmus MC als hoofd neonatologie. Toen ik werd gevraagd om naar Amsterdam te komen, stelde ik als voorwaarde dat ik mee mocht werken aan de komst van een groot, gemeenschappelijk universitair centrum.”

Van Goudoever denkt dat de fusie een grote stap vooruit zal betekenen op het gebied van patiëntenzorg en expertise. "Waar je voorheen twee gespecialiseerde kinderlongartsen op een afdeling had, zijn dat er in de toekomst vijf of zes. Je hebt dus meer expertise en meer uitwisseling van kennis op één plek."

Valkuilen van een fusie

Van Goudoever ziet echter ook de valkuilen van een fusie en is er dagelijks mee bezig: "Je hebt twee totaal verschillende culturen en organisaties. Mensen draaien al jaren lang dienst met hun maatjes, kennen elke hoek van de afdeling en opeens moet alles anders worden. En dan moet ik uit kunnen leggen waarom we van een fusie allemaal beter worden."

Op de Intensive Care-afdeling van kinderen mag niets mis gaan

Anton van Kaam is hoofd van de Intensive Care Neonatologie- afdelingen van beide ziekenhuizen. Hij bevindt zich midden in een langdurig traject: de twee relatief kleine en hooggespecialiseerde afdelingen zullen niet voor 2021 samengaan. "Het heeft veel voordelen als we straks met meer mensen zorg kunnen leveren, je hebt dan alle expertise bij elkaar. Maar in het transitieproces naar een gemeenschappelijke neonatologie-afdeling mag helemaal niets mis gaan. We behandelen baby’s die heel kwetsbaar zijn, die letterlijk voor hun leven vechten."

Anton van Kaam geeft een concreet voorbeeld uit de praktijk: voor te vroeg geboren kinderen met longproblemen hanteren VUmc en AMC verschillende protocollen wat betreft tijdstip van ingrijpen, de manier waarop en de verschillende materialen die daarbij worden gebruikt. Deze protocollen moeten gelijkgetrokken worden voordat de afdelingen veilig kunnen fuseren. Maar elke ‘kant’ vindt zijn eigen protocol eigenlijk prima werken. Hoe bepaal je dan als afdelingshoofd welke van de twee het wordt zonder dat mensen zich gepasseerd voelen of de indruk krijgen dat hun oude werkwijze niet goed genoeg was. Bestaat er een gulden middenweg? En zo zijn er duizenden voorbeelden op de tientallen afdelingen van beide ziekenhuizen.

Fusie creëert ook onzekerheid en frustratie op de werkvloer

Susanne Heijmenberg werkt al twintig jaar in het AMC Amsterdam. Ze begon als verpleegkundige en specialiseerde zich vervolgens in de complexe hematologie-en oncologiezorg. Inmiddels is Heijmenberg hoofdverpleegkundige en heeft ze 75 medewerkers onder haar hoede. Dagelijks is ze op de werkvloer te vinden, waar ze merkt dat een groot deel van haar collega’s weinig voelt voor een fusie en het nut ervan ook niet inziet.

'Deze fusie is echt een hele kluif’, zegt Heijmenberg. "Ik vraag me soms af of men zich realiseert hoeveel onrust dit op de werkvloer creëert en met hoeveel details er rekening moet worden gehouden om het hoge niveau van de zorg te blijven waarborgen. Ik zie echt veel voordelen en we krijgen geweldige nieuwe mogelijkheden voor kennisgroei. Maar de fusie creëert ook wel onzekerheid op de werkvloer." Als we fuseren dan spelen we wél mee met de andere spelers

Hoe ingewikkeld het in de praktijk ook is, voor VUmc bestuursvoorzitter Wouter Bos blijft een fusie de beste optie: "Wil je aan geld komen voor onderzoek en de nieuwste geneeskunde beschikbaar kunnen stellen, ook in Nederland, dan moet je internationaal gezien worden. Anders krijg je het geld niet om je onderzoek te financieren. Het VUmc en AMC zijn eigenlijk allebei te klein om op dat internationale terrein mee te doen. Als we fuseren dan spelen we wél mee met de andere spelers."

De Consumentenbond doet vandaag een oproep in de Tweede Kamer: verlaag de btw op elektriciteit om de energierekening financieel behapbaar te houden. Maar is dat de oplossing? "Tijdelijke pleister."

De energierekening: voor veel mensen is het een grote zorg. Daarom roept de Consumentenbond op om het btw-tarief voor energie van 21 procent naar 9 procent te verlagen.

Hoge rekening profiteert

Dat er iets moet gebeuren is duidelijk, ook volgens energie-expert bij Milieu Centraal Gwen Jansen. Maar het voorstel van de Consumentenbond is volgens haar maar 'een tijdelijke pleister'. Daarbij is het vooral voordelig voor mensen die al veel stroom gebruiken, en niet voor mensen die juist proberen de energierekening laag te houden omdat ze al moeite hebben met betalen.

"Dit voorstel is eigenlijk vooral goed voor de mensen met een hoge energierekening, want die profiteren het meest", vertelt ze. "Maar juist de mensen die het heel hard nodig hebben, maar een lagere energierekening hebben, profiteren minder. Dus wij zijn voorstander van meer structurele maatregelen."

Beter isoleren

Minder btw betalen klinkt als een goed idee, maar houdbaar is het niet volgens Jansen. "Want uiteindelijk gaat die btw weer omhoog, dus je kan beter kijken hoe deze mensen op de langere termijn geholpen kunnen worden."

Maar er zijn volgens de energie-expert wel andere maatregelen die genomen kunnen worden om de energierekening betaalbaar te houden. "Verreweg op één staat het beter isoleren en ventileren van de woningen. Energie die je niet verbruikt hoef je ook niet te betalen. 2 op de 3 woningen zijn nog slecht geïsoleerd en 9 op de 10 slecht geventileerd. Dat zorgt voor veel hogere kosten dan nodig is."

Inzet energiecoaches

Maar volgens Jansen kunnen zogenaamde energiecoaches ook een groot verschil maken. Dat terwijl in bijvoorbeeld de gemeente Amsterdam de huis-aan-huisbezoeken met de energiecoaches worden stopgezet. "Uit onderzoek van TNO blijkt heel duidelijk dat energiecoaches, heel goed werk leveren en dat zij de maatschappelijke kosten ook op termijn heel erg laag kunnen houden. Ook voor de gezondheid van heel Nederland is dat goed."

Het is een laagdrempelige manier om mensen te helpen, zegt Jansen. "Je ziet dat heel veel energiehulp mensen nog niet bereikt. De deuren blijven dicht, vooral bij mensen die de energierekening niet kunnen betalen. Daar is schaamte en wantrouwen. Hoe kom je daar wel binnen? Door heel dicht bij deze mensen te staan." Volgens de experts is dat het geval met energiecoaches. "Die werken ook vaak met vrijwilligers uit de buurt, die wel binnenkomen bij deze mensen."

Radiatorfolie, douchetimers en tochtstrips

Claar Wachter is zo'n energiecoach bij organisatie !WOON die bewoners in Amsterdam bijstaat. Zij weet precies waar ze op moet letten als ze bij mensen over de vloer komt, en heeft een aantal trucjes die ze altijd aanbeveelt. Bijvoorbeeld een timer voor in de douche: "Na 5 minuten geeft die een geluid als een sirene." Of folie achter de verwarming: "Dat zorgt dat je niet de buitenmuur verwarmt, maar dat alles binnen blijft."

En zo kan ze nog even verder gaan: tochtstrips, de instellingen van de cv-ketel en zelfs de brievenbus komen aan bod bij haar huisbezoeken. Daar ziet ze ook wat de hoge rekening met mensen kan doen. "Ik kom ook wel bij mensen die hun verwarming niet aan durven te zetten vanwege de energierekening. Dat is ook niet goed voor de gezondheid."

'Het is altijd zinvol'

Het werk van Claar wordt gewaardeerd door de mensen die het nodig hebben. "Mensen zijn blij als ik uitleg hoe de verwarming werkt: dat je niet de radiatoren aan en uit moet doen, maar de thermostaat moet gebruiken. Of mijn uitleg over de radiatorfolie of over ventileren. Het is altijd zinvol, ook als het alleen is om mensen gerust te stellen dat ze het meeste goed doen."

Een lagere btw is volgens Claar helemaal niet zo'n slecht idee. "Er zit nu wel heel veel belasting op voor de consument, dus ik ben het wel eens met de redenatie." Verder is de energiecoach het met Milieu Centraal eens dat goede isolatie in woningen de meest duurzame oplossing is. "Dat scheelt enorm."

Investeren in energiehulp

Helemaal tegen het idee van de Consumentenbond is Jansen van Milieu Centraal overigens niet. "Elke poging om te zorgen dat die energierekening betaalbaar wordt, is hartstikke goed want het is heel erg nodig. Maar", gaat ze verder, "wij denken dat er een betere maatregel is."

"Wij zijn er groot voorstander van dat het energiehulp-werkveld eigenlijk versterkt wordt om hun werk nog beter te kunnen doen. Dat ze de tools krijgen, de content, de kennis om de mensen ook structureel te kunnen helpen", sluit ze af.

Terwijl China en de Verenigde Staten met importheffingen naar elkaar gooien, is er slecht nieuws uit IJmuiden. Mede dankzij die importheffingen zit Tata Steel in zwaar weer. 1 op de 5 medewerkers gaat zijn baan verliezen. "Speelt al heel lang bij Tata."

Tata Steel heeft het, net als andere Europese staalbedrijven, al jarenlang moeilijk. De recente importheffingen van Amerikaanse president Donald Trump van 25 procent op Europees staal zijn maar een van de vele uitdagingen, ziet ook Ron Stoop, strategisch analist geo-economie aan het Haags Centrum voor Strategische Studies.

Concurrentie vanuit China

"Allereerst is er hele hoge concurrentie vanuit China op dit moment", legt hij uit. Dat komt volgens Stoop door het industriebeleid van China, daar wordt erg ingezet op de zogenaamde maakindustrie maar neemt de consumptie minder toe. Dus er wordt heel veel gemaakt in China terwijl de vraag niet enorm hoog is.

"Daardoor wordt er vanuit China heel veel staal geëxporteerd. Dat staal komt dus op andere markten terecht, waaronder de Europese." Dat goedkope Chinese staal drukt op de markt, legt Stoop uit, waardoor Europese staalbedrijven minder aantrekkelijk worden. "Er zijn toch veel bedrijven die gewoon staal kopen waar het het goedkoopst is."

Energieprijzen en investeringen

Maar ook binnen Europa zijn er grote ontwikkelingen, ziet de analist. "Ten eerste de hogere energieprijzen, als gevolg van onder andere de energiecrisis." Daardoor zijn Europese bedrijven die veel energie gebruiken, zoals de staalindustrie, veel duurder uit. "Die worden gewoon minder concurrerend."

De tweede ontwikkeling is volgens Stoop de energietransitie, staal moet op een groenere manier gemaakt worden. "Daarvoor zijn veel investeringen nodig. Daarbij is het ook zo dat groene productiemethoden op dit moment duurder zijn dan de traditionele methoden", legt hij uit. Bedrijven weten daarom volgens hem niet zeker of ze die grote investeringen gaan terugverdienen.

'Speelt al erg lang bij Tata Steel'

Medewerkers van Tata Steel zijn niet verrast dat er ontslagen vallen. "Dat is een verhaal dat eigenlijk al heel erg lang speelt bij Tata Steel", vertelt een logistiek medewerker. "We moeten natuurlijk naar groen staal toe en daar zijn gewoon impactvolle beslissingen voor nodig, dit is waarschijnlijk er weer één van."

Volgens een andere medewerker van het staalbedrijf moeten de Nederlandse regering en Europese beleidsvormers iets doen om het tij te keren voor Europese staalbedrijven. "China dumpt heel veel staal op de internationale markt. Ik denk ook dat de Europese staalindustrie gesubsidieerd moet worden om overeind te blijven."

'Is een algehele trend in Europa'

Voor Stoop is het ook geen verrassing dat Tata Steel met een ontslagronde komt. "Het is een trend, ook in Engeland zijn er staalbedrijven flink aan het snoeien in het aantal medewerkers", vertelt hij. "Je hebt ook andere Europese bedrijven die bepaalde groene staalinitiatieven nu aan het terugschroeven zijn."

Het verschilt volgens de analist enorm per bedrijf wat ze doen om geld te besparen. Zo kunnen bedrijven doorwerken maar geen nieuwe investeringen doen, mensen ontslaan, het bedrijf verplaatsen naar goedkopere plekken of sluiten.

Basisindustrie in Rotterdam

De vraag is hoe belangrijk het nog is dat we staalfabrieken hebben in Europa, want we kunnen het gewoon veel goedkoper halen uit China. Maar volgens Stoop is deze zogenaamde 'basisindustrie' nog steeds nodig. "Belangrijkste is dat die producten weer in andere industrieën verder gebruikt worden, zoals in de hightechindustrie."

Stoop legt uit dat die industrieën zich vaak vestigen waar ze die producten kunnen kopen, zoals in Rotterdam. "Er zijn ook allemaal hightech-bedrijfjes die om die basisindustrie heen zitten. Daar zie je het veel."

'Nodig voor schepen en tanks'

Een andere reden waarom Europa - vooral nu - volgens de analist staalfabrieken nodig heeft, is de herbewapening. "Want staal heb je nodig voor schepen en voor tanks. Zonder staal kun je eigenlijk bijna niet beginnen met het maken van defensieproducten."

"Stel je bent in oorlog met China, jij moet schepen maken en China zegt: 'Je krijgt geen staal meer van ons.' Dan heb je wel een probleem natuurlijk", legt hij uit.