radio LIVE tv LIVE
meer NPO start

Rita Verdonk en Fred Teeven lobbyden voor 'illegale schijnconstructie' Indonesische verpleegkundigen, IND ging er in mee

Rita Verdonk en Fred Teeven lobbyden voor 'illegale schijnconstructie' Indonesische verpleegkundigen, IND ging er in mee
Voormalig VVD-bewindspersonen Fred Teeven en Rita Verdonk
Bron: ANP

Anderhalf jaar wilde de IND geen visa verstrekken aan honderden Indonesische verpleegkundigen. Toen veranderde de dienst van mening. Uit onderzoek van EenVandaag blijkt dat dat gebeurde na lobbywerk van oud-bewindspersonen Rita Verdonk en Fred Teeven.

Bemiddelingsbureau Yomema en opleider Avans+ procedeerden meer dan een jaar tegen de Immigratie en Naturalisatiedienst (IND). Dit omdat die geen visa wilde verstrekken aan een groep Indonesische verpleegkundigen, die via Yomema aan het werk wilden in Nederland. Het plan van Yomema en Avans+ voldeed volgens de IND niet aan de eisen en Yomema 'was een onbetrouwbare partner'.

Onrust binnen IND

EenVandaag kreeg de informatie over het lobbywerk van Rita Verdonk en Fred Teeven in handen via een anonieme bron binnen de IND (naam is bekend bij de hoofdredactie), die zich niet kon vinden in de gang van zaken. Naar aanleiding van eerdere berichtgeving van EenVandaag over dit onderwerp, ontstond binnen de IND onrust over de in 2021 gevolgde procedures.

Met name de lobbyactiviteiten van Verdonk en Teeven zitten de betrokken medewerkers nog altijd dwars. De bron vindt 'dat zijn rechtsgevoel en het rechtsgevoel van meerdere collega's in deze kwestie werd beschadigd'.

Bron direct ontslagen

"De IND heeft een illegale schijnconstructie gefaciliteerd, na lobbywerk door oud-bewindspersonen", zegt de bron. Toen de IND erachter kwam dat deze bron - een interim-manager - informatie over deze kwestie had gedeeld met EenVandaag, is zijn contract per direct beeïndigd.

In een interne mail, in handen van EenVandaag, schreef de IND vervolgens aan zijn collega's: 'Hij is betrokken bij een zeer ernstig incident'. De bron heeft zich inmiddels gemeld bij het Huis voor Klokkenluiders.

Bekijk ook

Lobbyverbod van 2 jaar

Voormalige bewindslieden mogen op dit moment 2 jaar lang niet lobbyen bij het ministerie waarvoor ze eerder verantwoordelijk waren. Om dat verbod uit te breiden ligt nu een wetsvoorstel bij de Raad van State, maar die uitbreiding is niet genoeg, vindt lobbydeskundige Arco Timmermans van de Universiteit Leiden.

'Draaideurgangers' noemt hij de mensen die als politici het gebouw verlaten en daar na een tijdje terugkomen als belangenbehartiger voor een commerciële partij op hetzelfde terrein. Bemiddelingsbureau Yomema in het geval van Verdonk en Teeven.

info

Rita Verdonk en Fred Teeven

Rita Verdonk was van 2003 tot 2006 minister voor Vreemdelingenzaken en Integratie, namens de VVD. Fred Teeven was tussen 2010 tot 2015 VVD-staatssecretaris van Veiligheid en Justitie (inmiddels weer Justitie en Veiligheid), het ministerie waar de IND onderdeel van is. Als bewindslieden waren Verdonk en Teeven politiek verantwoordelijk voor de IND.

'Het leek een interessante casus'

"Van een volwassen organisatie als de IND zou je denken dat die zich niets aantrekt van een lobbyende oud-minister of -staatssecretaris. Maar dat is hier dus wel het geval", zegt Timmermans. Zowel Verdonk als Teeven geven toe namens Yomema gesprekken gevoerd te hebben met de IND.

In een schriftelijke reactie bevestigt Verdonk dat zij in 2021 betrokken was bij dit dossier. "Ik heb een paar gesprekken gevoerd met Yomema en op hun verzoek een paar gesprekken gevoerd met de IND, om het Yomema-programma uit te leggen. Het leek me destijds een interessante casus, mede omdat het gebaseerd was op een intentieverklaring tussen Nederland en Indonesië om meer professionals op te leiden in de zorg." Op verdere vragen wil Verdonk niet ingaan.

'Dit werkt in de hele wereld zo'

Na eerder deze maand ontkend te hebben dat hij namens Yomema lobbywerk heeft verricht bij de IND, liet Fred Teeven deze week alsnog weten dat hij zich 'herinnerde dat hij twee mails heeft gestuurd naar toenmalig IND-directeur Aly van Berckel. "Dat kun je lobbyen noemen", vervolgt hij. "Maar mevrouw Van Berckel heeft mij geschreven dat niets mogelijk was in dit dossier. Mijn lobbywerk was dus onsuccesvol."

"Yomema was onze klant. Ik probeer terughoudend te zijn met lobbyen in de sector waar ik als staatssecretaris ook politiek verantwoordelijk voor was. Ik zie er niets verkeerds in dat partijen met geld meer kunnen bereiken dan partijen zonder geld. Dat is in de hele wereld zo. Dus ook bij de IND." Teeven noemt het verder kwalijk 'dat IND-ambtenaren hierover hebben gepraat met de pers'.

info

In het kort: Indonesische verpleegkundigen in Nederland

Meer dan 200 Indonesische verpleegkundigen werden in 2021 onder valse voorwendselen naar Nederland gehaald. Hen werd in eerste instantie een baan beloofd, maar dat veranderde in een hbo-studie verpleegkunde en een stage. Het contract dat ze hadden getekend, zorgde ervoor dat ze hier wel akkoord mee moesten gaan. Dit vanwege een boete van zo'n drie Indonesische jaarsalarissen.

De stage bleek in de praktijk niet op het beloofde hbo-niveau, maar op mbo-niveau. Het bemiddelingsbedrijf Yomema vroeg een zogenoemde BIG-registratie aan voor de Indonesiërs, maar pleegde daarbij valsheid in geschrifte door competenties op te geven die de Indonesiërs niet hadden. Zorginstellingen investeerden per Indonesiër ongeveer 50.000 euro.

'Wie geld heeft, bereikt meer'

Als je als oud-bewindspersoon binnenkomt bij de organisatie waarvoor je verantwoordelijk was, heb je een voorsprong in connecties en kennis ten opzichte van andere belangenbehartigers, zegt Timmermans. "Dan ontstaat er een scheefheid in wiens belangen wel en niet behartigd worden."

Hoeveel Verdonk en Teeven betaald hebben gekregen voor hun lobbywerk is niet duidelijk, maar een grove schatting leert dat een professioneel lobbyist toch al snel tussen de 10.000 en 20.000 euro verdient voor een paar dagen werk. "En dan ontstaat het beeld: wie geld heeft, bereikt meer bij de immigratiedienst."

'Gruwelijk en pervers'

Vicevoorzitter Kitty Jong van vakbond FNV heeft geen goed woord over voor de beslissing van de IND om in zee te gaan met de lobbyisten van Yomema. Zij noemt het 'gruwelijk' en 'pervers'. "Wat mij betreft grenst dit aan corruptie."

"Als twee oud-bewindslieden die zo dicht op het migratiedossier hebben gezeten bij de IND lobbyen voor het verstrekken van visa voor arbeidsmigratie heeft dat een enorme impact. Zowel op de migranten, huidige werknemers als eigenlijk op de hele samenleving."

Bekijk ook

Problemen in zorgsector

Jong vindt het zorgelijk dat dit nu juist gebeurt in de zorgsector, waar al veel problemen spelen. "De partij waar Verdonk en Teeven vandaan komen (VVD, red.), is een van de partijen die marktwerking in de zorg in stand houdt door onder andere bemiddelingsbureaus als Yomema veel geld te laten verdienen in de sector. Uiteindelijk over de rug van de samenleving."

EenVandaag berekende eerder dat één Indonesische verpleegkundige een zorginstelling zo'n 50.000 euro kost. Een groot deel van dat geld gaat naar Yomema en naar opleider Avans+, die inmiddels heeft laten weten te stoppen met de opleiding.

Publieke voorziening

"Het is niet verkeerd om geld te verdienen in de private sector", benadrukt Jong, "maar de zorg is een publieke voorziening. Daar moet iedereen toegang toe hebben. Dat je over de ruggen van mensen geld verdient aan de zorg, dat kan niet. Of het nu gaat om arbeidsmigranten, de mensen die in de sector achterblijven of de mensen voor wie de zorg te duur wordt."

Daar zouden juist oud-bewindslieden als Verdonk en Teeven zich als eerste bewust van moeten zijn, vindt de FNV-vicevoorzitter. "Zij hebben ooit een publieke functie gehad en laten nu de publieke zaak in de steek ten behoeve van hun eigen gewin en dat van de partijen voor wie ze het doen."

Bekijk ook

'Dit is geen incident'

Hier is geen sprake van een incident, zegt Jong. "Een sprekend voorbeeld is de wetgeving rond online gokken. Het is bekend dat voormalig bewindspersonen daar invloed op hebben uitgeoefend. En stevig ook. Met als gevolg dat de zorgsector meer gokverslaafden moet opvangen."

Net als lobbydeskundige Timmermans is Jong kritisch op het nieuwe wetsvoorstel voor de afkoelperiode van 2 jaar voor oud-bewindspersonen. Ze vindt het vreemd dat bewindslieden 'daarna weer mogen doen wat ze willen in Den Haag'. "En daarnaast: de wet geldt niet voor voormalig Kamerleden, gedeputeerden, bestuurders, gemeenteraadsleden, wethouders en burgemeesters." Eigenlijk zou de wet ook voor hen moeten gelden, vinden zowel Jong als Timmermans.

info

Update: SP stelt Kamervragen over lobbywerk

Naar aanleiding van dit verhaal heeft de SP laten weten Kamervragen te gaan stellen over lobbywerk door oud-bewindspersonen. De vragen zijn gericht aan demissionair staatssecretaris van Justitie en Veiligheid Christophe van der Maat (VVD), die gaat over de IND.

Demissionair minister van Justitie en Veiligheid, Dilan Yeşilgöz (VVD) wordt daarnaast bevraagd over of dit vaker voorkomt. Ook demissionair minister van Binnenlandse Zaken Hugo de Jonge (CDA) krijgt Kamervragen. Hij gaat over lobbyzaken.

Veel VVD'ers

Timmermans onderzocht aan de Universiteit Leiden de patronen in lobbywerk door oud-politici en zag in zijn analyse dat VVD'ers vaker dan voormalige politici van andere partijen aan de slag gaan als belangenbehartiger op hetzelfde terrein waarin ze werkten als politicus. "Het gaat om prominente oud-bewindslieden en oud-Kamerleden."

Dat is niet onlogisch, zegt de lobbydeskunige. "De VVD zat immers de laatste vijftien jaar in een kabinet." Maar dat is niet de enige reden: "Het heeft ook te maken met de opvatting van de partij over hoeveel regels er nodig zijn op dit gebied en op het gebied van vrijheid van carrièrestappen die we allemaal maken. Over het algemeen geven ze zichzelf meer ruimte om zelf beslissingen te maken, zonder daarbij gehinderd te worden door spelregels."

Bekijk ook

Wantrouwen in de overheid

De gang van zaken bij de IND bevordert niet bepaald het vertrouwen in de overheid, zegt Jong. "Je creëert als overheid vertrouwen door te luisteren naar je ambtenaren, die weten wat er gaande is. Dat is hier duidelijk flink misgegaan." Ze verwijst naar het ontslag van de interim-manager, die contact zocht met EenVandaag.

"Wat hier is gebeurd, ondermijnt niet alleen het vertrouwen in de overheid. Het ondermijnt ook de democratie."

'Gesprekken geen rol gespeeld in besluitvorming'

De IND laat in een schriftelijke reactie weten dat, 'er door de heer Teeven en mevrouw Verdonk over deze zaak contact is opgenomen met de IND'. "Dit heeft geen rol gespeeld in de besluitvorming over de aanvragen. Alle aanvragen zijn volgens de geldende regels zorgvuldig door de IND beoordeeld", zegt een woordvoerder.

"Hierbij heeft steeds uitgebreide interne afstemming plaatsgevonden, omdat dit geen standaard aanvraag betrof. Het plan van Avans+ en Yomema, namelijk het opzetten van een nieuwe opleiding voor een zeer specifieke doelgroep, was voor de IND een nieuwe invulling van het erkend referentschap. Het heeft daarom ook meer tijd gekost dan gemiddeld om de aanvraag goed te beoordelen, en hier zijn diverse gesprekken over gevoerd."

info

Update: IND reageert op anonieme bron

"EenVandaag geeft aan dat een 'anonieme bron binnen de IND' vindt 'dat zijn rechtsgevoel en het rechtsgevoel van meerdere collega's in deze kwestie werd beschadigd'. Dat is natuurlijk nooit de bedoeling. De IND vindt het heel belangrijk dat medewerkers zich vrij voelen om zich uit te spreken als ze vinden dat er niet integer wordt gehandeld", zegt een woordvoerder.

"Binnen de IND zijn hiervoor verschillende formele en informele mogelijkheden. Medewerkers kunnen zowel persoonlijk als anoniem hun zorgen uiten, bijvoorbeeld bij een leidinggevende, een vertrouwenspersoon of bij Bureau Integriteit."

"In dit geval gaat het om een externe (ingehuurde) medewerker, die destijds niet bij de aanvraag betrokken was. Deze medewerker heeft de interne mogelijkheden om zorgen te uiten niet benut. En ervoor gekozen om informatie uit tweede hand met media te delen."

De IND maakte een uitbuitingsconstructie mogelijk na lobbywerk van Rita Verdonk en Fred Teeven

Vragen? Stel ze!

Heb je nog vragen of wil je reageren? Stuur ons dan hier een berichtje in onze chat. Elke donderdag vertellen we in de Doe mee-nieuwsbrief wat we met alle reacties doen. Wil je die in je mail? Meld je dan hier aan.

Waarom zweert de nieuwe president op de bijbel en wat is die belofte waard? Jullie vragen over de inauguratie van Donald Trump beantwoord

Waarom zweert de nieuwe president op de bijbel en wat is die belofte waard? Jullie vragen over de inauguratie van Donald Trump beantwoord
Donald Trump werd 8 jaar geleden voor het eerst beëdigd tot Amerikaans president
Bron: EPA

Hij was al eens 4 jaar president van de Verenigde Staten en vandaag neemt Donald Trump opnieuw de eed af in het Capitool. Met veel ceremonieel wordt hij beëdigd voor een tweede termijn. We vroegen wat jullie wilden weten over zijn inauguratie.

Verslaggever Tom van 't Einde is op dit moment in de Amerikaanse hoofdstad Washington D.C. en geeft antwoord op jullie vragen.

1. Hoe is de inauguratie van de Amerikaanse president ontstaan?

"De inauguratie van de Amerikaanse president is al zo oud als de Amerikaanse democratie zelf", begint Van 't Einde. "George Washington, de eerste president van de Verenigde Staten, begon er ooit mee en sindsdien is iedere president geïnaugureerd. Het is gewoon een ceremonie om het begin van een nieuw presidentschap te markeren."

De Amerika-verslaggever vertelt dat de ceremonie niet altijd in Washington D.C. werd gehouden. Na de Amerikaanse onafhankelijkheid moest het Capitool, het parlementsgebouw, namelijk nog gebouwd worden. De eerste inauguraties waren daarom in New York en Philadelphia. "Thomas Jefferson was de eerste president die in 1801 in Washington werd geïnaugureerd. Dat was toen wel met iets minder pracht en praal dan nu, want hij ging gewoon te voet naar het Capitool."

2. Trump overleefde afgelopen zomer een moordaanslag, hoe goed wordt hij nu beveiligd?

Trump werd in juli vorig jaar tijdens een campagnebijeenkomst beschoten toen hij op een podium een speech gaf. Een kogel schampte het oor van de - toen nog - presidentskandidaat, maar hij raakte verder niet gewond. Bij de moordaanslag kwam een toeschouwer om het leven, de dader werd meteen doodgeschoten door de bewakingsdienst van Trump.

Volgens Van 't Einde wordt Trump op dit moment 'extreem goed' beveiligd. "Hij werd al goed beveiligd en zeker als president wordt hij vanaf vanmiddag nog veel beter beveiligd. Tegelijkertijd doen ze er hier alles aan om herhaling van wat er afgelopen zomer is gebeurd te voorkomen."

Bekijk ook

3. Vanwege het winterweer is de ceremonie naar binnen verplaatst, is het daar echt zo koud nu?

Wat de beveiliging van Trump zal helpen, is dat de ceremonie inderdaad naar binnen is verplaatst. Normaal legt de nieuwe president de eed af op de trappen van het Capitool, maar deze keer zal Trump dat doen in de grote 'rotonde'-zaal van het Amerikaanse parlementsgebouw.

De winterse kou in Washington is de reden voor de locatiewijziging. Volgens de weervoorspellingen ligt de temperatuur rond het middaguur lokale tijd, als Trump de eed aflegt, rond de -4 graden. Temperaturen onder het vriespunt zijn in Washington heel gebruikelijk in januari, maar volgens Van 't Einde is het nu 'toch wel echt behoorlijk koud'.

"Ik draag verschillende laagjes en zelfs een thermoshirt en dat is niet zonder reden, want de gevoelstemperatuur is vooral door de wind heel erg laag", vertelt hij. "Daarom is de ceremonie dus naar binnen verplaatst, om te voorkomen dat toeschouwers urenlang buiten in de vrieskou zouden staan." Het is overigens zeker niet voor het eerst dat een president binnen wordt beëdigd: "De laatste keer was de tweede inauguratie van Ronald Reagan in 1985, ook toen vanwege de kou."

Amerika-verslaggever Tom van 't Einde in Washington D.C.
Bron: EenVandaag
Amerika-verslaggever Tom van 't Einde in Washington D.C.

4. Trump zal met de hand op de bijbel trouw zweren aan de grondwet, waarom is dat en wat is zo'n belofte waard?

Het is inderdaad een traditie dat de nieuwe president de eed aflegt met de hand op de bijbel, zegt de Amerika-verslaggever. "Trump deed dat 8 jaar geleden en zal dat ook straks weer doen. Hij heeft al laten weten dat hij een bijbel zal gebruiken die hij van zijn moeder heeft gekregen."

Bij het uitspreken van de eed zweert een nieuwe president trouw te blijven aan de Amerikaanse grondwet, maar volgens Van 't Einde is het door zijn plannen en uitspraken nog maar de vraag of Trump zich ook aan die belofte zal houden. "Hij zal doen wat hij veel kiezers heeft beloofd, maar of hij dat nou ook met een Bijbelse gedachte in het hoofd zal doen, dat waarschijnlijk niet. We weten namelijk dat Trump niet bepaald de gelovigste man op aarde is."

"Dat is in tegenstelling tot veel Amerikanen, voor wie de Bijbel wel degelijk heel erg belangrijk is. En dat geldt zeker voor veel mensen die in november op hem gestemd hebben", gaat hij verder. "De Bijbel speelt dan ook niet voor niets een hele belangrijke rol bij de inauguratie van de Amerikaanse president, want veel Amerikanen zitten hier nog steeds elke zondag netjes in de kerk."

Bekijk ook

5. Waarom kan een persoon die veroordeeld is president van de Verenigde Staten worden?

"Het is eigenlijk heel simpel", zegt Van 't Einde. "Er zijn maar drie eisen waar iemand aan moet voldoen om president te kunnen worden. Diegene moet Amerikaans staatsburger zijn, moet minimaal 35 jaar oud zijn en moet de afgelopen 15 jaar in de Verenigde Staten hebben gewoond."

"Er staat verder niets in de Amerikaanse grondwet, dus ook niets over een veroordeling of een strafblad. Dat maakt gek genoeg helemaal niets uit om het belangrijkste ambt van de wereld te bekleden", gaat hij verder. Terwijl er wel regels zijn voor bijvoorbeeld ambtenaren en militairen. "Als je een strafblad hebt dan mag je hier vaak niet werken voor de publieke sector. Maar dat geldt niet voor het presidentschap, want dat is een politieke functie en die mag iemand 'gewoon' vervullen met een veroordeling achter zijn naam."

info

EenVandaag Vraagt

In dit artikel zijn antwoorden verwerkt op vragen die zijn ingestuurd via EenVandaag Vraagt. Met EenVandaag Vraagt heb je invloed op wat we maken. Wil je meedoen? Download dan de Peiling-app van EenVandaag, ga dan naar 'Instellingen' en zet je notificaties voor EenVandaag Vraagt aan. Je vindt de vragen en antwoorden terug bij 'Doe mee'. De Peiling-app van EenVandaag is gratis te downloaden in de App Store of Play Store.

6. Trump dreigt met de inlijving van Canada en Groenland, hoe serieus moeten we dit nemen?

Van 't Einde legt uit dat hij van Republikeinen al jaren hoort dat de uitspraken van Trump met een korreltje zout moeten worden genomen. "Zij zeggen dat je 'niet te serieus en vooral niet te letterlijk' moet nemen wat Trump allemaal zegt. Dat doen zijn kiezers volgens hen namelijk ook niet. Die zien dit gewoon als onderdeel van een spel: hij is aan het onderhandelen en voert de druk op om andere landen in beweging te krijgen. En ik denk dat ze daar weleens gelijk in zouden kunnen hebben."

Maar volgens de Amerika-verslaggever zegt Trump niet zomaar dat hij bijvoorbeeld Groenland wil 'kopen'. "Ik denk dat hij vooral wil voorkomen dat China of Rusland daar voet aan de grond krijgt. Groenland is geopolitiek een heel strategisch punt dat de VS, maar eigenlijk het hele Westen, nodig heeft voor veiligheid. Trump zegt, en misschien ook wel terecht, dat daar veel meer aandacht voor zou moeten zijn."

En zijn woorden hebben effect, ziet Van 't Einde. "Binnen een paar dagen kondigde Denemarken al aan om 1, 3 miljard euro extra beschikbaar te stellen voor hun eigen defensie om in ieder geval ook Groenland beter te kunnen beschermen." Dat terwijl Trump officieel nog geen president is. "Hij heeft eigenlijk alleen nog maar wat geroepen en het levert toch al meteen wat op. Stiekem is het fascinerend hoe dat dan gaat."

Bekijk ook

7. Hoe wordt wereldwijd gereageerd op de tweede termijn van Trump, zijn er bijvoorbeeld buitenlandse leiders aanwezig?

"Ik heb het idee dat er wereldwijd wel wat nervositeit is over Trump", zegt de Amerika-verslaggever. "Je ziet dat veel regeringsleiders, maar bijvoorbeeld ook NAVO-baas Mark Rutte, zich toch wel een beetje zorgen maken. Zo van: 'Wat moeten we nou van Trump verwachten? Hij roept van alles, maar gaat hij dat ook waarmaken?' Ze weten niet goed wanneer ze hem serieus moeten nemen."

Tijdens zijn eerste termijn als president werd er door andere leiders nog weleens gelachen om Trump, maar die houding is volgens Van 't Einde verdwenen. "Iedereen neemt hem ontzettend serieus en probeert ook bij hem in een goed blaadje te staan. Dat zag je meteen al na zijn verkiezing: regeringsleiders kwamen toen massaal naar zijn buitenverblijf Mar-a-Lago om met hem te spreken."

Dat is ook te merken aan de gastenlijst van de inauguratie. De ceremonie is traditiegetrouw toch vooral 'een feestje van en voor de Amerikanen zelf', zegt Van 't Einde. "Normaal gesproken zijn daar geen politieke leiders van andere landen bij, hooguit wat buitenlandse diplomaten. Maar nu komen bijvoorbeeld de Italiaanse premier Giorgia Meloni en de Argentijnse president Javier Milei."

Ook onder andere Xi Jinping is uitgenodigd, maar de Chinese leider komt niet, weet hij. "Xi stuurt wel zijn vicepresident, dus er komt deze keer een zware politieke delegatie vanuit Peking naar Washington. Dat is iets wat niet eerder gebeurd is bij een inauguratie. Je ziet daaraan hoeveel er voor veel landen afhangt van de tweede termijn van Trump."

Bekijk ook

Vragen? Stel ze!

Heb je nog vragen of wil je reageren? Stuur ons dan hier een berichtje in onze chat. Elke donderdag vertellen we in de Doe mee-nieuwsbrief wat we met alle reacties doen. Wil je die in je mail? Meld je dan hier aan.

Is een supermarkt aansprakelijk als je ziek wordt door besmet eten? En andere vragen over voedselinfecties beantwoord

Is een supermarkt aansprakelijk als je ziek wordt door besmet eten? En andere vragen over voedselinfecties beantwoord
Albert Heijn roept diepvries blauwe bessen terug vanwege hepatitis A-besmettingen
Bron: ANP

Tientallen mensen zijn besmet geraakt met hepatitis A na het eten van diepvries blauwe bessen van Albert Heijn. Het komt vaker voor dat virussen of bacteriën in voedsel leiden tot een ziekte-uitbraak. We vroegen wat jullie hierover wilden weten.

Jullie vragen worden beantwoord door epidemioloog Eelco Franz van gezondheidsinstituut RIVM, een woordvoerder van de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA) en jurist Frederik Lieben van letselschadebureau JBL&G.

1. Hoe komt het dat er nog steeds voedselinfecties voorkomen?

Het is bijna onmogelijk om voedselinfecties helemaal uit te sluiten, begint Franz. "Je hebt altijd bepaalde kwetsbaarheden in je voedselsystemen waarbij dat moeilijk is. Zo komen voedselinfecties best wel vaak voor, en zeker bij infecties die van dieren komen." Hij geeft salmonella, een bacterie dat van nature voorkomt bij pluimvee en varken, als voorbeeld. "Het is best wel lastig om ziekteverwekkers uit boerderijdieren zelf te krijgen. Dus dat kan uiteindelijk leiden tot besmette eieren of besmet vlees."

Franz noemt het een realiteit waaraan we niet kunnen ontkomen. "Er zijn natuurlijk veel verschillende bacteriën en virussen die via voedsel mensen kunnen besmetten, zoals salmonella. Dieren hebben hier geen last van, maar mensen wel. Een goede keukenhygiëne is daarom belangrijk. Iedereen weet dat als je een salmonellabesmetting wil voorkomen, je het mes waarmee je kipfilets hebt gesneden en de plank waarop je dit hebt gedaan daarna niet moet gebruiken om je sla te snijden."

Maar je hebt ook bacteriën en virussen die alleen voorkomen bij mensen, gaat hij verder. "En die verspreiden zich ook van mens tot mens. Zoals bijvoorbeeld hepatitis A of het Norovirus dat buikgriep veroorzaakt. Via je ontlasting en vervolgens via de handen kan het in je voedsel terecht komen. Dus als je na een toiletbezoek je handen niet goed wast en daarna een maaltijd voorbereidt voor iemand anders, kun je dit virus overdragen."

Volgens de epidemioloog heeft het verspreiden van voedselinfecties daarom niet altijd met een fout van een voedselproducent te maken.

RIVM-epidemioloog Eelco Franz
Bron: Eigen foto
RIVM-epidemioloog Eelco Franz

2. Regelmatig wordt er wel iets teruggeroepen, is het voedsel überhaupt nog wel betrouwbaar?

Er wordt ontzettend veel voedsel geproduceerd, en dus zien we bij het RIVM aan de lopende band uitbraken van voedselinfecties, vertelt Franz. Toch denkt hij dat het voedsel in Nederland over het algemeen wel veilig is. "In Nederland is het (voedsel)controlesysteem in verhouding met andere landen wel goed op orde. Een van de taken van het RIVM is om die uitbraken in beeld te krijgen en samen met de NVWA te bestrijden."

In Nederland zijn er naar schatting 650.000 voedselinfecties per jaar. Over de jaren is dit getal stabiel gebleven, wat wil zeggen dat er geen grote verschuivingen zitten in de staat van onze voedselveiligheid, weet hij.

"Wij zien in ons monitoringssysteem ook maar een deel van de voedselinfecties. Dat zijn namelijk de meest ernstige infecties die medische zorg vereisen. Die patiënten komen bij ons in beeld. Maar daaronder ligt een grote groep mensen die een voedselinfectie krijgt die heel mild of vanzelf overgaat." Die mensen gaan met hun klachten bijvoorbeeld niet naar de huisarts, legt hij uit.

"Er zijn altijd wel dingen die misgaan. Dat kan om grote of kleine dingen gaan, zoals een fout op het etiket waarop bepaalde allergenen niet staan vermeld. Dit zien wij ook regelmatig. Dat kan voor bepaalde mensen die daar allergisch zijn, best vervelend zijn." Volgens de epidemioloog is een uitbraak van Hepatitis A zeldzamer dan een salmonella-uitbraak.

info

EenVandaag Vraagt

In dit artikel zijn antwoorden verwerkt op vragen die zijn ingestuurd via EenVandaag Vraagt. Met EenVandaag Vraagt heb je invloed op wat we maken. Wil je meedoen? Download dan de Peiling-app van EenVandaag, ga dan naar 'Instellingen' en zet je notificaties voor EenVandaag Vraagt aan. Je vindt de vragen en antwoorden terug bij 'Doe mee'. De Peiling-app van EenVandaag is gratis te downloaden in de App Store of Play Store.

3. Kun je een besmetting, zoals nu met de blauwe bessen, voorkomen door het product te wassen?

Nee, dat kan niet, waarschuwt hij. Dit virus gaat alleen maar dood door verhitting en overleeft in de vriezer en in de koeling. Het zit dusdanig aangehecht aan het product dat je dat er niet afwast. Consumeer ze niet, op wat voor manier dan ook."

Hij raadt mensen ook niet aan om jam te maken van de bessen die besmet zijn. "Hoewel je inderdaad de bessen moeten koken voor de jam en het virus dan wel doodt, raak je de bessen toch weer aan met je handen. Dus om verdere besmetting te voorkomen: breng de bessen terug naar de winkel, of gooi het weg."

4. Wordt voedsel niet voldoende gecontroleerd voordat het wordt gedistribueerd?

In principe zijn bedrijven zelf verantwoordelijk voor producten die zij verkopen, vertelt de woordvoeder van de NVWA. "We hebben in Nederland en Europa wettelijke eisen en regels opgesteld om de voedselveiligheid te waarborgen. Wordt er niet aan deze regels voldaan, dan krijgen wij daar een melding van en treden wij hier tegen op." De NVWA kan dan beslissen om het voedsel van de markt te late halen. In ernstige gevallen kan een bedrijf worden gesloten.

De NVWA houdt toezicht op basis van steekproeven en meldingen. "Als wij de indruk krijgen dat er iets aan de hand is bij een bepaald bedrijf, of anonieme meldingen krijgen van een mogelijke overtreding, ondernemen wij actie en gaan op controle bij dat bedrijf."

In het geval van de besmette blauwe bessen heeft het RIVM de besmetting geconstateerd aan de hand van ziekmeldingen, vertelt de woordvoerder. "Vervolgens hebben zij aan de NVWA gevraagd om hier onderzoek naar te doen en erachter te komen of de oorzaak bij de bessen ligt. Testen wezen uit dat de bessen inderdaad besmet zijn met het hepatitis A-virus."

"Toen hebben wij het bedrijf hierover geïnformeerd en gealarmeerd. Zij hebben direct stappen ondernomen, zoals de veiligheidswaarschuwing uitzetten en de communicatie met de klanten over het retourneren van het product. Volgens de woordvoerder valt zo'n 'recall' onder de verantwoordelijkheid van het bedrijf of supermarkt zelf.

Bekijk ook

5. Is een supermarkt aansprakelijk voor schade door infecties?

Je kunt een supermarkt niet zomaar aansprakelijk stellen voor voedselinfecties, zegt jurist Frederik Lieben van letselschadebureau JBL&G. "Dit is van meerdere factoren afhankelijk. Zo zou de klant er eerst achter moet komen of hij/zij ziek is geworden ten gevolge van het eten van besmette bessen. Dit kan bijvoorbeeld door middel van een medische verklaring van de huisarts."

Supermarkten kunnen aansprakelijk worden gehouden voor schade die voortvloeit uit het eten van producten waar iets aan mankeert, gaat hij verder."Stel dat je iets verkoopt onder jouw naam en je hebt het ingekocht van iemand anders, en het blijkt niet goed te zijn, dan kun je daar als verkoper aansprakelijk voor worden gehouden. Je draagt als verkoper namelijk de verantwoordelijkheid voor het product dat je verkoopt."

Mocht je toch ziek worden van een product uit de supermarkt, dan moet de supermarkt daarvoor opdraaien, weet Lieben. "Maar je zult nog wel moeten aantonen dat je inderdaad ziek bent geworden van dat product. Hoe meer onderbouwingen je hebt, hoe sterker je zaak."

"Supermarkten zijn over het algemeen vaak verzekerd voor de gevolgen van het verkopen van verkeerde producten die niet de veiligheid bieden die je als consument mag verwachten. De verzekeraar van de supermarkt zal dit wel proberen op te lossen door een passende schadevergoeding te betalen", zegt hij tot slot.

Bekijk ook

Vragen? Stel ze!

Heb je nog vragen of wil je reageren? Stuur ons dan hier een berichtje in onze chat. Elke donderdag vertellen we in de Doe mee-nieuwsbrief wat we met alle reacties doen. Wil je die in je mail? Meld je dan hier aan.

Ook interessant