meer NPO start

Hoger beroep állerlaatste kans voor Willem Holleeder in geruchtmakend proces

Hoger beroep állerlaatste kans voor Willem Holleeder in geruchtmakend proces
Willem Holleeder wordt in 2019 veroordeeld tot levenslang
Bron: ANP

"Ik heb mij niet schuldig gemaakt aan het opdracht geven tot liquidaties. Bewijs daarvoor is er niet maar ik ben nu toch veroordeeld." Zo reageerde Willem Holleeder op zijn levenslange straf. Vanaf maandag krijgt hij nog een laatste kans in hoger beroep.

In het zwaarbeveiligde Justitieel Complex Schiphol (JCS) houdt het Amsterdamse gerechtshof op 25 mei een inhoudelijke regiezitting in het liquidatieproces tegen Willem Holleeder.

Langdurig proces

"In dit hoger beroep begint alles weer opnieuw, omdat de verdachte alle feiten opnieuw aan de orde wil stellen", vertelt persadvocaat-generaal Jan Hoekman namens het Openbaar Ministerie.

"Dat recht heeft Holleeder uiteraard. Maar dat betekent ook dat er een langdurig proces in het verschiet ligt." Dit hoger beroep is dan ook de laatste kans voor 'De Neus' om zich te verweren tegen de zware aanklacht van Justitie.

info

Proces tegen Willem Holleeder

De rechtbank veroordeelde de Amsterdamse topcrimineel vorig jaar tot een levenslange gevangenisstraf, voor het uitlokken van zes moordaanslagen tussen 2002 en 2006. Bij die liquidaties werden 5 moorden, een doodslag en een poging tot moord gepleegd. Aan een slachtoffer werd zwaar lichamelijk letsel toegebracht.

'Holleeder volledig ten onrechte veroordeeld'

Volgens de advocaten van Holleeder is hun cliënt 'volledig ten onrechte' veroordeeld. "De rechtbank heeft op geen enkele wijze recht gedaan aan onze uitgebreide en gedetailleerde verweren", zegt Sander Janssen, een van de raadslieden van Holleeder.

"De rechters waren van meet af aan overtuigd van alle beschuldigingen die met name de zussen Astrid en Sonja aan het adres van Holleeder hebben gedaan. Aan deze cruciale getuigen is door de rechtbank bovendien niet een kritische vraag gesteld."

Uitzonderlijke samenwerking met justitie

De zussen en ex-vriendin van Willem Holleeder zijn de geheime troef van Justitie. Het moordbewijs tegen de voormalige Heineken-ontvoerder bestaat uit een bijzondere combinatie van vele getuigen. Zeer belastende verklaringen waarin Holleeder wordt aangewezen als opdrachtgever voor liquidaties. Naast twee belangrijke kroongetuigen en de verklaringen van (doodgeschoten) criminelen, zijn z'n zussen opvallende getuigen uit de 'inner circle' van Holleeder.

In Nederlandse strafprocessen tegen de georganiseerde criminaliteit komt het zelden voor dat familieleden van maffiabazen samenwerken met justitie, zoals in Italië en de VS al langer gebeurt.

Lees ook

Geheime kluisverklaringen Astrid en Sonja

In het diepste geheim leggen Astrid en Sonja Holleeder en Sandra den Hartog in 2013 een aantal kluisverklaringen af over de betrokkenheid van Holleeder bij onderwereldmoorden. Enkele maanden na zijn arrestatie worden de stukken ingebracht als bewijsmateriaal. Voorafgaand geven de vrouwen onthullende interviews aan NRC en de Telegraaf.

Reportage 2019: "Astrid en Sonja Holleeder hebben met hun verklaringen het leven van hun broer Willem gered", zegt de Italiaanse Piera Aiello, zelf een jarenlang bedreigde getuige.

Psychische klachten

Vooral Astrid Holleeder, lang werkzaam als strafrechtadvocaat in Amsterdam, gold als een belangrijke vertrouweling en adviseur van haar criminele broer. Advocaat Janssen wil in het hoger beroep nader onderzoek doen naar de betrouwbaarheid van haar verklaringen.

"Astrid heeft zelf verklaard dat zij door alles wat zij in de loop der jaren heeft meegemaakt, psychische klachten heeft opgelopen. Daardoor is het mogelijk dat haar herinneringen aan bepaalde gebeurtenissen die soms meer dan 15 of zelfs 20 jaar geleden hebben plaatsgehad, gekleurd of veranderd zijn. Wij zullen het gerechtshof vragen om daar aanvullend onderzoek naar te doen."

Nieuw onderzoek

Justitie wil nu nog niet op deze kritiek van de verdediging reageren, zo laat persadvocaat-generaal Jan Hoekman weten: "Het OM zal zich pas in de zittingszaal uitlaten over de waarde van de verklaringen van de getuigen, zoals Astrid Holleeder."

In het algemeen staat het OM 'niet onwelwillend tegenover nieuw onderzoek'. "Ons doel is waarheidsvinding. Daar staat tegenover dat niet alles wat bij de rechtbank is gedaan, nog weer dunnetjes moet worden overgedaan. Daartoe zien wij geen reden."

'Mijn zussen nemen de boel in de maling'

Willem Holleeder heeft zelf altijd gezegd dat zijn zussen liegen over zijn rol bij liquidaties. "Mijn zussen nemen de boel in de maling. Hun verhaal is gebaseerd op leugens. Het enige motief van Astrid en Sonja is geld", zo verklaarde De Neus bij de rechtbank.

De kritiek op de twee zussen komt ook uit minder verdachte hoek. Zoals Ad van Hout, de broer van de vermoordde Heineken-ontvoerder Cor van Hout. Cor en Willem zijn jarenlang partners in crime, bloedgabbers en tevens zwagers. Sonja Holleeder is namelijk de levenspartner van Cor: samen hebben ze drie kinderen.

Maar volgens Ad van Hout liegt Sonja over de criminele erfenis van zijn broer Cor: "Het lijkt wel alsof Sonja alleen maar achter het geld aan zit, in plaats van dat het gaat over de liquidatie van mijn broertje."

Ad van Hout
Bron: EenVandaag
Ad van Hout: "Het lijkt alsof Sonja alleen maar achter het geld aan zit."

De slachtoffers: 'Als ik word vermoord, heeft Holleeder het gedaan'

Ook de doodgeschoten criminelen in dit strafdossier spelen postuum een belangrijke sleutelrol in de bewijsvoering tegen Willem Holleeder. Zonder uitzondering hebben Cor van Hout, Willem Endstra, John Mieremet, Thomas van der Bijl en Kees Houtman voor hun gewelddadige dood namelijk verklaard: "Als ik word vermoord, heeft Holleeder het gedaan."

Zij hebben dit niet alleen tegen familie en vrienden gezegd, ook bij de politie liggen tal van verklaringen van deze vermoorde boeven, afgelegd toen zij nog leefden. Het bekendste voorbeeld hiervan zijn de Endstra-tapes, gebaseerd op de geheime gesprekken die de 'bankier van de onderwereld' voerde met CIE-rechercheurs op de achterbank van een dure BMW.

Andere opdrachtgevers?

Maar bij de rechtbank heeft advocaat Sander Janssen uitgebreid betoogd dat in tegenstelling tot wat de getuigen zeggen, ook andere zware criminelen weleens verantwoordelijk kunnen zijn voor de liquidaties waar Holleeder nu voor is veroordeeld.

"Kijk alleen maar eens naar de moorden op Cor van Hout en Willem Endstra", zegt hij. "Wij hebben na langdurig onderzoek heel aannemelijk gemaakt dat ook andere opdrachtgevers daar verantwoordelijk voor kunnen zijn. Maar de rechters hebben amper gekeken naar deze alternatieve scenario's." Janssen zegt ervan uit te gaan dat de raadsheren van het gerechtshof hier een stuk kritischer naar gaan kijken.

Proces tegen Willem Holleeder bij rechtbank

Het proces heeft 1,5 jaar geduurd, met meer dan 60 zittingsdagen, honderden uren aan verhoren en zeer lange pleidooien. De aanklagers eisen levenslang tegen Holleeder voor zijn betrokkenheid als opdrachtgever bij in totaal zes levensdelicten.

Op 4 juli 2019 veroordeelt de Amsterdamse rechtbank Holleeder tot een levenslange gevangenisstraf. Op dat moment is hij net 61 jaar oud. Als Nederlands bekendste crimineel is Holleeder jarenlang een hoofdrolspeler in de strijd om macht, geld en drugs in de Amsterdamse onderwereld.

Criminele trio

In de zomer van 2017 doet het gerechtshof in Amsterdam uitspraak in het grote liquidatieproces 'Passage'. Schutters, moordmakelaars en opdrachtgevers worden veroordeeld. Vier mannen krijgen levenslang. Een van hen is Dino Soerel, die wordt veroordeeld voor betrokkenheid bij de moorden op kroegbaas Thomas van der Bijl en de criminele vastgoedhandelaar Kees Houtman.

In het Passage-arrest van het gerechtshof wordt ook de naam van Willem Holleeder in 2017 al genoemd als lid van dezelfde criminele moordorganisatie. Een andere hoofdrolspeler is topcrimineel Stanley Hillis. Samen met partners in crime Holleeder en Soerel is dit criminele trio volgens justitie verantwoordelijk voor vele liquidaties. Hillis kan niet worden vervolgd. De reden: hij wordt begin 2011 zelf met meerdere kogels om het leven gebracht.

Opnieuw levenslang

Over de strafeis tegen Holleeder in het hoger beroep bestaat bij strafrechtdeskundigen en misdaadjournalisten geen enkele twijfel: met zulke zware beschuldigingen zal er opnieuw levenslang op tafel komen. Ook het OM laat in reactie op vragen van EenVandaag weten dat die kans best groot is. "Als wij vinden dat meerdere van de feiten bewezen kunnen worden verklaard, ligt het wel voor de hand dat er opnieuw levenslang geëist zal worden", zegt persadvocaat-generaal Jan Hoekman.

En Willem Holleeder zelf? Hij zal dit hoger beroep wederom het woord voeren en opnieuw verklaren dat hij geen enkele liquidatie heeft laten uitvoeren. Advocaat Sander Janssen hoopt dat zijn cliënt van het gerechtshof een eerlijke kans krijgt. "Bij de rechtbank leek het uitgangspunt namelijk te zijn dat alles wat Astrid en Sonja verklaarden, volledig en juist was. En alles dat Willem Holleeder daartegenover stelde dus leugenachtig, onjuist of niet relevant."

Stevig ondervragen

Het Openbaar Ministerie heeft het voornemen om Holleeder stevig te ondervragen in dit hoger beroep, zegt persadvocaat-generaal Jan Hoekman: "Elke verdachte heeft het recht verklaringen af te leggen. Ook Willem Holleeder. Bijna elke verklaring roept vragen op, dat zal hier niet anders zijn."

Tijdens de regiezitting van aanstaande maandag zullen vooral de onderzoekswensen van de advocaten van Holleeder worden besproken. In het najaar zal het proces tegen De Neus waarschijnlijk echt gaan beginnen. Het is nog niet bekend wanneer het gerechtshof uitspraak doet.

Lees ook

Vragen? Stel ze!

Heb je nog vragen of wil je reageren? Stuur ons dan hier een berichtje in onze chat. Elke donderdag vertellen we in de Doe mee-nieuwsbrief wat we met alle reacties doen. Wil je die in je mail? Meld je dan hier aan.

Het belang van computerchips en waarom steeds meer landen ze zelf willen produceren

Het belang van computerchips en waarom steeds meer landen ze zelf willen produceren
De chipindustrie is voor veel landen erg interessant
Bron: ANP en AFP

Het maken van chips voor in apparaten: voor veel landen wordt dat een steeds interessantere industrie. Zeker nu de Chinese app DeepSeek op het toneel is verschenen. Maar hoe zit dat precies? "Heeft grote gevolgen voor een land."

Smartphones, stofzuigers en elektrische auto's: in een heleboel apparaten die we dagelijks gebruiken, zitten computerchips. "Maar, ze zitten ook in drones, wapens en in militaire systemen", vertelt Maaike Okano-Heijmans. En dat is een belangrijke reden waarom de industrie voor veel wereldleiders zo interessant is.

Wat is een chip?

Maaike Okano-Heijmans is onderzoeker bij het Clingendael instituut en programmaleider Geopolitiek van Technologie en Digitalisering, en weet daardoor alles over chips en het belang van deze technologie. "Wie de beste chips heeft, heeft ook de beste aanvals- of verdedigingskracht." Een goede reden om erin te investeren, dus.

Maar wat is een chip precies? Okano-Heijmans legt uit: "Het is een heel klein plaatje dat wordt gemaakt van silicium, een halfgeleidend materiaal, dat gegevens kan opslaan of doorgeven via piepkleine elektronische schakelingen."

Geheugenchip en processorchip

Chips kun je daarom ook wel de 'hersenen' noemen van heel veel apparaten die we tegenwoordig gebruiken. "Denk bijvoorbeeld aan een stofzuigers en lichtschakelaars die je op afstand kan bedienen, dus steeds intelligenter worden."

Volgens de onderzoeker zijn er twee type chips die belangrijk zijn voor de chipindustrie: de geheugenchip en de processor-chip. "De ene chip slaat informatie op en de ander geeft opdrachten door aan een apparaat, zoals je smartphone."

Maaike Okano-Heijmans
Bron: Clingendael
Maaike Okano-Heijmans

Bekijk ook

Hoe kleiner, hoe krachtiger

Chips worden al decennialang gebruikt en worden nog steeds verfijnd, gaat ze verder. "De ontwikkeling en massaproductie van chips begon in Silicon Valley."

Al zagen die er toen nog wel heel anders uit: "Computers waren vroeger ook een stuk groter, omdat de chips minder sterk waren. Doordat de chips steeds krachtiger werden en steeds meer konden doen, hadden we minder ruimte nodig. Het gevolg: chips werden automatisch kleiner."

Evolutie van chips

"Het feit dat wij nu met een telefoon kunnen rondlopen in plaats van dat die ergens in huis moet staan, heeft alles te maken met de evolutie van chips", gaat de onderzoeker verder.

"Hoe meer geleiders op de chips geprint kunnen worden, hoe krachtiger de chip." Daarom zijn kleine chips erg in trek bij verkopers van alledaagse 'slimme' apparaten.

DeepSeek

Naast smartphones en drones worden chips ook gebruikt voor datacentra en slimme AI-modellen. Dat is waar de interesse van veel landen vooral ligt. "2 jaar geleden werd ChatGPT gelanceerd en deze week zagen we de Chinese variant DeepSeek daarop volgen."

Tot nu toe werd gedacht dat voor dit soort modellen de slimste chips gebruikt moesten worden, maar volgens China is dat bij DeepSeek niet het geval.

Gevolgen voor ASML

Die ontwikkeling is spannend voor de chipindustrie, legt de onderzoeker uit. "DeepSeek laat zien dat het met minder slimme chips ook mogelijk is." Dat kan bijvoorbeeld grote gevolgen hebben voor de Nederlandse chipmachinebouwer ASML, dat zich al jaren bezighoudt met de ontwikkeling van snellere en efficiëntere chipmachines.

Na de lancering van DeepSeek kregen de aandelen van ASML en andere chipbedrijven daarom een flinke klap op de beurs. Toch is nog niet helemaal zeker of het Chinese DeepSeek ook de precieze waarheid vertelt over de chips in hun AI-chatbot.

Bekijk ook

Grote spelers van de chipindustrie

Verschillende landen hebben verschillende expertises op het gebied van chips. "In Nederland is ASML dus een topspeler in het maken van machines die geavanceerde chips produceren. Maar om een chip te maken heb je vervolgens software nodig die daarop komt. Hier zijn Amerikanen weer vreselijk goed in."

Dan zijn er ook nog bedrijven nodig die de software daadwerkelijk op de chip zetten. "Veel van dit soort bedrijven zitten in Oost-Azië zoals Taiwan, en Zuid-Korea.

'Niet altijd slimme chips nodig'

ASML is het enige bedrijf ter wereld dat chipmachines maakt voor de allerslimste chips, gaat Okano-Heijmans verder. "Maar niet iedere fabrikant heeft de slimste chips nodig, want een stofzuiger kan prima een eenvoudige chip bevatten."

Nu de doorbraak van het Chinese DeepSeek laat zien dat mogelijk ook een eenvoudigere chip ingewikkeld werk kan verrichten, zet dat de techindustrie aan het denken. "We hebben geprobeerd de technologische ontwikkeling in China af te remmen, bijvoorbeeld door een exportverbod op de meest geavanceerde technologie. Het lijkt er nu op dat dit onvoldoende effect heeft."

info

EenVandaag Vraagt

In dit artikel zijn antwoorden verwerkt op vragen die zijn ingestuurd via EenVandaag Vraagt. Met EenVandaag Vraagt heb je invloed op wat we maken. Wil je meedoen? Download dan de Peiling-app van EenVandaag, ga dan naar 'Instellingen' en zet je notificaties voor EenVandaag Vraagt aan. Je vindt de vragen en antwoorden terug bij 'Doe mee'. De Peiling-app van EenVandaag is gratis te downloaden in de App Store of Play Store.

Afschrikwekkend effect

India is een van de landen die hard bezig is om zelf een eigen industrie op te bouwen. "Want iedereen realiseert zich dat wanneer je een fabriek op eigen grond hebt staan, het makkelijker wordt om chips te blijven maken", vertelt Okano-Heijmans. "Maar daar heb je wel toegang tot bepaalde grondstoffen voor nodig, zoals germanium en gallium. Die heeft India niet veel op eigen bodem."

Het hebben van een chipindustrie kan daarnaast ook een afschrikwekkend effect hebben omdat de hele wereld chips nodig heeft, zegt de onderzoeker. "Dit is het geval voor Taiwan. Het land heeft een enorme chipindustrie en deze is belangrijk voor China en de rest van de wereld." China, dat Taiwan beschouwt als opstandige provincie, zal het land daarom mogelijk minder snel aanvallen.

Bekijk ook

Vragen? Stel ze!

Heb je nog vragen of wil je reageren? Stuur ons dan hier een berichtje in onze chat. Elke donderdag vertellen we in de Doe mee-nieuwsbrief wat we met alle reacties doen. Wil je die in je mail? Meld je dan hier aan.

Grada's ouders overleden vlak na elkaar, zonder dat ze het van elkaar wisten: 'Alsof hij wist dat hij kon gaan'

Grada's ouders overleden vlak na elkaar, zonder dat ze het van elkaar wisten: 'Alsof hij wist dat hij kon gaan'
Grada met haar ouders Giny en Harm
Bron: eigen beeld

Je beide ouders in één keer verliezen, dat doet pijn. Grada weet daar alles van. Binnen anderhalf uur overleden ze allebei. Heel onverwachts. "'Hij zou weleens een gebroken hart kunnen hebben", zei ik over mijn vader.

"Ik weet nog dat ik op 2 september 2024 mijn moeder aan de telefoon had. Ik zou mijn ouders dat weekend opzoeken in het verzorgingshuis, waar ze sinds een tijdje samen woonden."

Laatste gesprek

"Mama had gevraagd of ik zin had om dan een eindje met haar te gaan rijden. Samen over de nieuwe ringweg in Groningen. Dat leek haar leuk. Ik moest daar een beetje om lachen. We deden dat eigenlijk te weinig samen." Zo herinnert Grada Kreuze (57) uit het Drentse Vries zich het laatste gesprek dat ze had met haar moeder Giny.

De ochtend na dat telefoontje werd Grada gebeld door een verpleegkundige van het verzorgingshuis. Of ze direct die kant op kon komen. Het ging helemaal niet goed met haar moeder, die op dat moment 80 jaar was.

'Kom toch maar'

"In eerste instantie dacht ik dat de medewerker me verwarde met iemand anders. Ik had mijn moeder de dag ervoor nog gesproken, zei ik tegen haar. Er was niks met haar aan de hand. 'Kom toch maar', antwoordde ze."

Toen ze even later bij het verzorgingshuis in Hoogezand arriveerde, merkte Grada meteen dat het mis was. "Mijn vader was helemaal van slag. Zijn vrouw - mijn moeder - lag erg ziek in bed. Ik kreeg nauwelijks contact met haar, ze had hoge koorts en zakte steeds weg. Een infectie of ontsteking, concludeerde de verpleeghuisarts later die dag. Haar naar het ziekenhuis brengen was geen optie. Daar was ze te zwak voor."

Bekijk ook

'Hij droeg haar op handen'

In de dagen die volgden ging het alsmaar slechter met Giny. Het werd steeds duidelijker dat ze er niet meer bovenop zou komen. "Ze had al jaren veel lichamelijke problemen, onder andere met haar hart. Ze was op."

Dat ze haar moeder snel zou verliezen, was een klap voor Grada, maar misschien nog wel meer voor haar vader, Harm. "Hij droeg haar op handen, dat heeft hij altijd gedaan. Ongetwijfeld hadden mijn ouders ook hun dingen, want zo gaat dat in een relatie, maar daar hebben mijn zussen en ik eigenlijk nooit iets van gemerkt", blikt ze terug.

Veel meegemaakt samen

"Je kon zo goed zien dat ze veel van elkaar hielden. Ze hebben ook veel meegemaakt samen: de consequenties van de oorlog, verlies, niet alleen van dierbaren, maar ook van gezondheid, trauma als gevolg. Maar ze sloegen zich er altijd samen doorheen. Mijn moeder hoefde maar met haar ogen te knipperen en mijn vader wist wat ze nodig had."

In die laatste week hoorde Grada haar vader in haar moeders oor fluisteren: 'Ik ga met jou mee.' "Wat zeg jij nu? dacht ik bij mezelf. Maar ik zei niks. Ik realiseerde me dat dit was wat hij wilde. Hij wilde niet alleen achterblijven, zonder haar. Dat had hij al zo vaak gezegd."

Geen euthanasie

Haar moeder was daar nuchterder over, vertelt Grada. "Zij zei altijd: 'Een van ons tweeën moet toch als eerste gaan.' Maar mijn vader wilde daar niks van weten."

Toch hebben ze het nooit serieus over gezamenlijke euthanasie gehad, als het moment daar zou zijn. Of in elk geval was er niks over vastgelegd. "Ze waren daar volgens mij niet tegen, maar het kwam er gewoon niet van om dat te regelen, denk ik." En toen het einde in zicht kwam, was het daarvoor te laat.

Giny en Harm, jong en oud
Bron: Eigen Beeld
Giny en Harm, als jong koppel en op latere leeftijd

Naar het verzorgingshuis

Grada's vader had in februari 2023 de diagnose Alzheimer gekregen. Het duurde daarna niet lang meer totdat ze - met frisse tegenzin - besloten dat het verzorgingshuis de beste plek voor hen was.

"De enige voorwaarde was dat ze daar samen zouden kunnen wonen. Dat was zeker niet makkelijk te regelen, maar het is uiteindelijk gelukt", vertelt Grada, die al heel haar leven in de zorg werkt en via haar netwerk een fijne plek in Hoogezand in Groningen wist te regelen. "Mijn ouders werden daar liefdevol verzorgd."

In slaap gebracht

Grada kwam daar vaak, ze nam een groot deel van de mantelzorg op zich, bezocht haar ouders twee tot drie keer per week. Dat ging een tijd zo, en toen brak die bewuste dag aan in september, nu bijna 5 maanden geleden. De dag van het telefoontje over haar moeder.

Toen duidelijk werd dat Giny vooral veel pijn leed en niet meer beter zou worden, werd ze in slaap gebracht om niet meer wakker te worden. 7 september 2024 was dat. "Mijn zussen en ik hebben om de beurt afscheid van haar genomen, mijn vader zat ernaast, hield haar hand vast. Ook toen de dosis morfine werd opgehoogd."

Gebroken hart

"Een paar uur nadat dat was gebeurd, werd mijn vader ineens hartstikke ziek. Hij stortte als het ware in. Ik weet nog dat ik tegen mijn zus zei: 'Hij zou wel eens een gebroken hart kunnen hebben.' Hij werd in bed gelegd, huilde af en toe geruisloos, zei nog nauwelijks iets." Omdat ook hij veel pijn leek te hebben, werd op 8 september ook Grada's vader in slaap gebracht.

3 dagen later gebeurde iets wat Grada tot dan toe niet voor mogelijk had gehouden: vlak na elkaar overleden allebei haar ouders. "Eerst ging mijn moeder om 17:36 uur en om 19:01 volgde mijn vader. Alsof hij wist dat hij kon gaan. Het was zo'n surrealistische situatie. Een rollercoaster."

info

Overlijden aan een gebroken hart

Er is nog niet ontzettend veel onderzoek naar gedaan, maar in de wetenschap zijn ze het erover eens: je kunt inderdaad overlijden aan een gebroken hart. Dit wordt het gebroken-hartsyndroom genoemd. Of in medische termen stresscardiomyopathie of Tako Tsubo Cardiomyopathie.

Dit komt niet vaak voor en als het gebeurt, is dat bij mensen die al kampen met een zwakkere gezondheid. Wat kort samengevat gebeurt, is dat het hart een stressreactie niet aankan. De hartspieren kunnen tijdelijk verzwakken of zelfs verlammen door acute stress of heftige emoties, zoals rouw na het verlies van een dierbare.

De klachten lijken op de symptomen van een hartaanval, zoals hevig zweten, druk op of pijn in de borst, benauwdheid, duizeligheid en misselijkheid.

Onderzoek van de American Heart Association laat in de Verenigde Staten een jaarlijkse stijging zien van het aantal mensen dat zich in het ziekenhuis meldt met een gebroken-hartsyndroom. 88,3 procent van de patiënten is vrouw.

'Zijn grote liefde achterna'

Spiritueel ingesteld was Harm niet, zegt Grada. "Ik wel. Hij heeft alleen maar de hele tijd aangegeven dat hij ook niet meer wilde, als zij weg was. Dat hebben ze daarboven gehoord, dat weet ik bijna zeker."

"Daar waar mijn moeder steeds is blijven strijden tegen de dood, heeft mijn vader zich er eigenlijk zo goed als meteen aan overgegeven, toen het moment daar was. Zijn grote liefde achterna. Dat paste bij zijn motto: vrouwen gaan voor."

Eerste keren

In het begin overheerste bij Grada de schok van in één keer twee ouders verliezen. Het verdriet, het vele regelwerk. De eerste keer op de verjaardagen van haar kinderen komen met twee lege plekken op de achterbank van de auto.

De eerste keer kerst met een paar lege stoelen aan tafel. Geen oliebollen meer bakken, wat ze elk jaar samen deden. Hun 61ste trouwdag op 2 januari.

Niet meer naar buiten durven

Rouw kan heftig en pijnlijk zijn, merkte Grada, ook als je ouders een heel leven achter zich hebben. "Mijn emoties schommelden van ontzettende boosheid en angsten tot diep verdriet en drukkende eenzaamheid. Eindeloos huilen."

In de eerste maanden greep de angst haar soms naar de keel. "Op een gegeven moment durfde ik niet meer in het donker naar buiten. Als ik de voordeur opendeed, leek het wel of ik door een betonnen zwarte muur heen moest. Dat durfde ik niet."

De kisten van Giny en Harm naast elkaar in het uitvaartcentrum
Bron: Eigen beeld
De kisten van Giny en Harm naast elkaar in het uitvaartcentrum

Leeg gevoel

Sinds het overlijden van haar ouders zit Grada ziek thuis. "Ik ben nog heel erg zoekende naar hoe ik moet omgaan met de nieuwe realiteit. Hoe ik dat lege gevoel opvul met herinneringen."

"Omdat ik zo vaak bij ze kwam, heb ik nog vaak het idee van: wat moet ik nu met mijn leven doen? Het voelt zo gek dat alles gewoon doorgaat als je zelf stilstaat, omdat je niet weet hoe je verder moet." Ze is blij dat ze een hond heeft: "Er zijn dagen bij dat ik bij mezelf denk: 'Het is dat Kaya eruit moet. Anders zou ik geen stap buiten zetten.'" Ze is dankbaar voor de onvoorwaardelijke liefde en steun van haar zoons en schoondochters, vertelt Grada. "Ik zou niet weten wat ik zonder ze zou moeten"

Of 't wer altied wel weer licht

Inmiddels lukt het Grada om ook op een positieve manier naar het grote verlies te kijken. "Voor mij staat het inmiddels symbool voor een onvoorwaardelijke, onverwoestbare liefde." Grada herinnert nog de kleine glimlach, die achterbleef op haar vaders gezicht toen hij was overleden. "Zo van: 'Ik heb het voor elkaar, ik ben nog steeds bij haar.'"

"En met mij komt het ook wel weer goed. Zoals de Gronings zanger Ede Staal begin jaren 80 zong: 't Het nog nooit, nog nooit zo donker west. Of 't wer altied wel weer licht. Dat geloof ik. Daar houd ik me aan vast, het troost me."

Bekijk ook

Vragen? Stel ze!

Heb je nog vragen of wil je reageren? Stuur ons dan hier een berichtje in onze chat. Elke donderdag vertellen we in de Doe mee-nieuwsbrief wat we met alle reacties doen. Wil je die in je mail? Meld je dan hier aan.

Ook interessant