Mentale gezondheid en social media, ze worden vaak met elkaar geassocieerd. Maar is er ook daadwerkelijk een causaal verband? Facebook-oprichter Mark Zuckerberg zegt in ieder geval van niet en experts lijken het met hem eens te zijn.

Ondermeer de CEO's van social mediaplatformen X, TikTok en Meta moesten gisteren voor de Amerikaanse senaat verschijnen voor tekortkomingen op het gebied van de veiligheid van kinderen. Het gebruik ervan zou negatieve gevolgen hebben voor jongeren.

Moeilijk te onderzoeken

Maar volgens Mark Zuckerberg is er dus geen causaal verband aan te tonen tussen social media en mentale gezondheid. Dat betekent niet dat het niets met elkaar te maken heeft, maar dat er geen oorzaak-vervolg-relatie vast te stellen is. En daar heeft hij een punt, zegt universitair docent ontwikkelingspsychologie Loes Pouwels.

Dat het verband moeilijk te leggen is, komt onder andere doordat je het lastig kunt onderzoeken. "Het soort onderzoek dat tot nu toe wordt gedaan, is niet in een experimentele setting. We kunnen dus wel bijvoorbeeld jongeren meerdere keer per dag een vragenlijst in laten vullen, maar dan zijn er veel andere factoren die invloed kunnen hebben." Zo kan het zijn dat jongeren hun mobiel vaker gebruiken na schooltijd en dan toevallig ook gelukkiger zijn, legt Pouwels uit.

Bekijk ook

Gecontroleerde omgeving

Om een echt causaal verband aan te kunnen tonen, zou er dus een gecontroleerde omgeving moeten zijn. "En dat is nu net het lastige als je wilt aantonen dat social mediagebruik jongeren ongelukkig maakt. Dan zou je bijvoorbeeld jongeren extra vaak of lang social media moeten laten gebruiken, of op een bepaalde manier waarvan jij vermoedt dat dat negatieve effecten teweeg brengt. En dat klopt ethisch gezien niet", vertelt de universitair docent.

Psycholoog Thijs Launspach onderschrijft wat Pouwels zegt. "Je zou kunnen zeggen: mensen uit die leeftijdsgroep zijn sowieso gevoelig voor depressie, angst of een eetstoornis en zitten ook vaker op social media." In dat geval is er dus een verband, maar kun je niet zeggen dat de mentale problemen komen door het social mediagebruik.

Vergelijking met tabaksindustrie

Launspach denkt dat Zuckerberg gelijk heeft, al ligt het wel genuanceerd. "Hij laat vrij belangrijke dingen weg. Waar er inderdaad heel moeilijk bewijs kan worden gevonden voor een causaal verband, is er wel degelijk veel bewijs voor correlatie: een verband tussen verschillende fenomenen, tussen social mediagebruik en depressie, angst, ontevredenheid, eetstoornissen. Dat vergeet hij erbij te zeggen."

De moeilijkheden in onderzoeken zijn te vergelijken met problemen in het onderzoeken van rookgedrag, zegt Launspach. "Daar had je eigenlijk hetzelfde probleem, want je kunt ethisch gezien niet een hele groep mensen wél laten roken en een andere groep niet."

Bekijk ook

Emotionele manipulatie van jongeren

Ook in de tabaksindustrie maakten ze er gebruik van dat een causaal soms lastig is. "Die zeiden heel lang: 'Er komt misschien wel wat uit studies. Maar ja, dat zijn ook maar correlationele studies en we kunnen het helemaal niet hard maken dat er een causaal verband is, dus zo erg is het allemaal niet.' Daar hebben ze eigenlijk decennia lang zand mee in de raderen kunnen strooien en kunnen zorgen dat ze gewoon hun vrolijke gang konden gaan."

Zuckerberg gaat nu op dezelfde manier om met de onderzoeken, zegt Launspach. "Het is ook wel logisch, want hij verdient ongelooflijk veel geld, met name met de emotionele manipulatie van jongeren. Daar zit een heel groot financieel belang bij. Ze maken nu gebruik van dezelfde tactieken als de tabaksbedrijven een aantal decennia geleden. En daar moeten we, denk ik, niet in trappen met z'n allen."

Jongeren als grootverbruikers

Dat er bij dit soort onderzoeken vaak wordt ingezoomd op jongeren, komt doordat zij grootgebruikers zijn van social media. Pouwels: "Ze zijn op zoek naar hun identiteit en social media kunnen daarbij helpen. Daarbij is het voor jongeren heel belangrijk om sociale relaties met vrienden en leeftijdsgenoten te onderhouden en ook zichzelf wat los te maken van de ouders."

Omdat jongeren minder kritisch reflecteren op wat ze op social media zien, zijn ze een kwetsbaardere groep. "Social media-apps zijn ook op een manier gebouwd die heel aantrekkelijk is voor jongeren. Door een gebrek aan zelfcontrole is het voor hen vrij moeilijk om dat een halt toe te roepen." Daarom zijn er veel zorgen over hun social mediagebruik. "Maar het hangt waarschijnlijk af van de manier waarop ze social media gebruiken wat het nu echt met hen doet."

Vragen? Stel ze!

Heb je nog vragen of wil je reageren? Stuur ons dan hier een berichtje in onze chat. Elke donderdag vertellen we in de Doe mee-nieuwsbrief wat we met alle reacties doen. Wil je die in je mail? Meld je dan hier aan.