Ze zien grote fouten die tot schade of zelfs instorting hadden kunnen leiden: toezichthouders in de bouw kunnen lang niet meer alle bouwprojecten bezoeken, waardoor bouwfouten over het hoofd kunnen worden gezien. Het toezicht door gemeenten en andere overheidsdiensten op de bouw is kortom onvoldoende. Dat komt naar voren uit een onderzoek onder 357 medewerkers van afdelingen bouw- en woningtoezicht op verzoek van EenVandaag. 

Het instorten van de parkeergarage bij Eindhoven Airport, het bezwijken van de dakconstructie van een tribune van het FC Twente-stadion en het naar beneden komen van balkons in Maastricht. Het is maar een kleine greep uit een opvallende en steeds langer wordende reeks voorvallen.

Ook de afgelopen weken ontstond er twee keer tumult rond parkeergarages: in Wormerveer stortte een deel van een garage in en in Almere werd een garage uit voorzorg gesloten vanwege scheurvorming. De voorvallen waren voor EenVandaag aanleiding om met de Vereniging Bouw- en Woningtoezicht Nederland een onderzoek uit te voeren onder medewerkers van gemeenten en omgevingsdiensten die belast zijn met het toezicht op de bouw.

'Alleen grote bouwwerken worden bekeken'

De voorvallen roepen veel vragen op over het huidige toezicht. Dat staat onder druk, zo laat de enquête onder de gemeentelijke toezichthouders zien. Meer dan de helft van de ondervraagden (56 procent) zegt de gevolgen van de bezuiniging te voelen. Zo is het het aantal bouwprojecten en verbouwingen sinds de crisis hard gestegen, maar zijn veel afdelingen Bouw- en Woningtoezicht juist gekrompen.

“Door gebrek aan capaciteit moeten we keuzes maken”, reageert een toezichthouder. “Hoe je het ook wendt of keert: dat gaat toch ten koste van het toezicht.” Lang niet meer alle bouwprojecten kunnen worden bezocht, zeggen veel ondervraagden. "Alleen de grote bouwwerken worden nog bekeken en dan ook nog op het minimumniveau of daar nog onder. Vaak wordt een bouwproject nog maar één of twee keer bezocht”, vertelt een andere inspecteur. 

’Niet vreemd als we meer incidenten gaan zien'

Ook opmerkelijk is dat driekwart van de ondervraagde gemeentelijke toezichthouders (74 procent) het toezicht door gemeenten op de bouw het stempel “onvoldoende” geeft. Op de vraag of er voldoende tijd is voor controles op de bouwplaats reageren de toezichthouders verdeeld: de helft (51 procent) van de medewerkers zegt te weinig tijd te hebben, iets minder (45 procent) heeft wel genoeg tijd. 

Directeur Wico Ankersmit van de Vereniging BWT geeft toe dat, mede door de bezuinigingen, de controle hapert: "In feite zouden wij helemaal geen toezicht moeten houden want dan zou er gebouwd worden volgens de regels. Maar wij zien juist dat er veel meer toezicht nodig is. Als dat er niet is, kom je als toezichthouder minder tegen en ontstaan er incidenten omdat er iets over het hoofd wordt gezien.” 

Toch wil Ankersmit geen verband aanwijzen tussen het gebrek aan toezicht en de incidenten van de laatste tijd. “Ik denk echt dat de oorzaak zit in feit dat bouw in minder tijd steeds meer moet presteren. Veel projecten zijn aanbesteed in crisistijd. Vaak kunnen ze het eigenlijk niet bouwen voor de geboden prijs.” Volgens Ankersmit is de de afgelopen jaren "de grens gezocht van wat acceptabel en wat goede kwaliteit is.” “Ik zou het niet vreemd vinden als we nog meer incidenten gaan zien."

Dichters en straatartiesten

De gemeentelijke toezichthouders constateren dat de bouwsector de regels slecht naleeft. Een aanzienlijk deel (41 procent) vindt dat de kwaliteit van bouwen de afgelopen jaren is verslechterd. Slechts 10 procent zag het beter worden. “Wij leggen constant projecten stil omdat de constructie niet voldoet”, aldus een deelnemer aan het onderzoek. Een ander zegt: “Het gaat veel aannemers om snel geld verdienen. De kwaliteit neemt de laatste twee jaar heel erg af op de bouwplaats.”

Tweederde van de ondervraagden (66 procent) zegt het afgelopen jaar bouwfouten ontdekt te hebben die, zonder ingrijpen, schade aan het gebouw hadden kunnen veroorzaken. Ruim eenderde (37 procent) kwam zelfs fouten tegen die tot instortingen hadden kunnen leiden. Ook het gebrek aan bekwaam personeel vormt een risico op de bouwplaats, merken veel gemeentelijke toezichthouders op.

Ankersmit: “Ik sprak laatst een aannemer bij wie best veel fout ging. Toen is men via de Kamer van Koophandel gaan kijken wat de achtergrond was van de bouwvakkers. Er bleken mensen aan het dak bezig die waren ingeschreven als dichter of vertaler. Er stond mensen in de beton te werken die waren ingeschreven als straatartiest. Maar je verdient beter in de bouw.” 

Met de mantel der liefde bedekt

De Delftse hoogleraar en constructeur Rob Nijsse kijkt niet op van de uitkomsten van het onderzoek, maar volgens hem vertellen ze nog maar een deel van het verhaal. Hij waarschuwt al jaren voor het “verloederen van de bouw” en legt wel degelijk een verband tussen de diverse incidenten de afgelopen jaren en gebrekkig toezicht. “Ik zou bijna zeggen: dat verband is er één op één.” 

Volgens Nijsse is het toezicht de laatste jaren uitgehold. “De overheid bepaalt de normen, die gecontroleerd worden door een onafhankelijke partij. Maar de tanden zijn er allemaal uitgehaald. Ze kunnen niet meer bijten. Als er geconstateerd wordt dat er iets niet deugt wordt er even gebeld met de politiek of de top van de aannemerij en dan wordt het met de mantel der liefde bedekt en gebeurt er helemaal niets. De instortingen van de laatste tijd tonen aan dat dit realiteit is.” 

Meer incidenten door nieuwe wet

De vraag is of het er beter op wordt met invoering van de Wet Kwaliteitsborging Bouwen. Die wet, die nog door de Eerste Kamer moet worden goedgekeurd, vergroot de aansprakelijkheid van aannemers voor bouwfouten, maar maakt ook de privatisering van het toezicht mogelijk. Aannemers moeten straks zelf een bureau inhuren dat toezicht houdt op de bouwplaats. 

Driekwart van de ondervraagden (76 procent) keert zich tegen die verandering. Ze zijn bang dat private controleurs zich niet onafhankelijk genoeg zullen opstellen en te veel hun oren zullen laten hangen naar hun opdrachtgever. Tweederde (68 procent) is bang dat de wet zelfs tot meer incidenten gaat leiden. 

Hoewel Rob Nijsse kritisch is over het functioneren van het huidige toezicht, houdt ook hij zijn hart vast en hamert op het belang van echte onafhankelijke controleurs. “Je kunt niet tegen jezelf zeggen: dat moet je niet zo doen. Daar heb je vreemd ogen voor nodig. Vreemde ogen dwingen.” Volgens Nijsse kan Nederland een voorbeeld nemen aan Duitsland. “Daar kennen ze hoofdelijke aansprakelijkheid bij bouwfouten. Ik zou daar zeker voor pleiten.” 

De Consumentenbond doet vandaag een oproep in de Tweede Kamer: verlaag de btw op elektriciteit om de energierekening financieel behapbaar te houden. Maar is dat de oplossing? "Tijdelijke pleister."

De energierekening: voor veel mensen is het een grote zorg. Daarom roept de Consumentenbond op om het btw-tarief voor energie van 21 procent naar 9 procent te verlagen.

Hoge rekening profiteert

Dat er iets moet gebeuren is duidelijk, ook volgens energie-expert bij Milieu Centraal Gwen Jansen. Maar het voorstel van de Consumentenbond is volgens haar maar 'een tijdelijke pleister'. Daarbij is het vooral voordelig voor mensen die al veel stroom gebruiken, en niet voor mensen die juist proberen de energierekening laag te houden omdat ze al moeite hebben met betalen.

"Dit voorstel is eigenlijk vooral goed voor de mensen met een hoge energierekening, want die profiteren het meest", vertelt ze. "Maar juist de mensen die het heel hard nodig hebben, maar een lagere energierekening hebben, profiteren minder. Dus wij zijn voorstander van meer structurele maatregelen."

Beter isoleren

Minder btw betalen klinkt als een goed idee, maar houdbaar is het niet volgens Jansen. "Want uiteindelijk gaat die btw weer omhoog, dus je kan beter kijken hoe deze mensen op de langere termijn geholpen kunnen worden."

Maar er zijn volgens de energie-expert wel andere maatregelen die genomen kunnen worden om de energierekening betaalbaar te houden. "Verreweg op één staat het beter isoleren en ventileren van de woningen. Energie die je niet verbruikt hoef je ook niet te betalen. 2 op de 3 woningen zijn nog slecht geïsoleerd en 9 op de 10 slecht geventileerd. Dat zorgt voor veel hogere kosten dan nodig is."

Inzet energiecoaches

Maar volgens Jansen kunnen zogenaamde energiecoaches ook een groot verschil maken. Dat terwijl in bijvoorbeeld de gemeente Amsterdam de huis-aan-huisbezoeken met de energiecoaches worden stopgezet. "Uit onderzoek van TNO blijkt heel duidelijk dat energiecoaches, heel goed werk leveren en dat zij de maatschappelijke kosten ook op termijn heel erg laag kunnen houden. Ook voor de gezondheid van heel Nederland is dat goed."

Het is een laagdrempelige manier om mensen te helpen, zegt Jansen. "Je ziet dat heel veel energiehulp mensen nog niet bereikt. De deuren blijven dicht, vooral bij mensen die de energierekening niet kunnen betalen. Daar is schaamte en wantrouwen. Hoe kom je daar wel binnen? Door heel dicht bij deze mensen te staan." Volgens de experts is dat het geval met energiecoaches. "Die werken ook vaak met vrijwilligers uit de buurt, die wel binnenkomen bij deze mensen."

Radiatorfolie, douchetimers en tochtstrips

Claar Wachter is zo'n energiecoach bij organisatie !WOON die bewoners in Amsterdam bijstaat. Zij weet precies waar ze op moet letten als ze bij mensen over de vloer komt, en heeft een aantal trucjes die ze altijd aanbeveelt. Bijvoorbeeld een timer voor in de douche: "Na 5 minuten geeft die een geluid als een sirene." Of folie achter de verwarming: "Dat zorgt dat je niet de buitenmuur verwarmt, maar dat alles binnen blijft."

En zo kan ze nog even verder gaan: tochtstrips, de instellingen van de cv-ketel en zelfs de brievenbus komen aan bod bij haar huisbezoeken. Daar ziet ze ook wat de hoge rekening met mensen kan doen. "Ik kom ook wel bij mensen die hun verwarming niet aan durven te zetten vanwege de energierekening. Dat is ook niet goed voor de gezondheid."

'Het is altijd zinvol'

Het werk van Claar wordt gewaardeerd door de mensen die het nodig hebben. "Mensen zijn blij als ik uitleg hoe de verwarming werkt: dat je niet de radiatoren aan en uit moet doen, maar de thermostaat moet gebruiken. Of mijn uitleg over de radiatorfolie of over ventileren. Het is altijd zinvol, ook als het alleen is om mensen gerust te stellen dat ze het meeste goed doen."

Een lagere btw is volgens Claar helemaal niet zo'n slecht idee. "Er zit nu wel heel veel belasting op voor de consument, dus ik ben het wel eens met de redenatie." Verder is de energiecoach het met Milieu Centraal eens dat goede isolatie in woningen de meest duurzame oplossing is. "Dat scheelt enorm."

Investeren in energiehulp

Helemaal tegen het idee van de Consumentenbond is Jansen van Milieu Centraal overigens niet. "Elke poging om te zorgen dat die energierekening betaalbaar wordt, is hartstikke goed want het is heel erg nodig. Maar", gaat ze verder, "wij denken dat er een betere maatregel is."

"Wij zijn er groot voorstander van dat het energiehulp-werkveld eigenlijk versterkt wordt om hun werk nog beter te kunnen doen. Dat ze de tools krijgen, de content, de kennis om de mensen ook structureel te kunnen helpen", sluit ze af.

Terwijl China en de Verenigde Staten met importheffingen naar elkaar gooien, is er slecht nieuws uit IJmuiden. Mede dankzij die importheffingen zit Tata Steel in zwaar weer. 1 op de 5 medewerkers gaat zijn baan verliezen. "Speelt al heel lang bij Tata."

Tata Steel heeft het, net als andere Europese staalbedrijven, al jarenlang moeilijk. De recente importheffingen van Amerikaanse president Donald Trump van 25 procent op Europees staal zijn maar een van de vele uitdagingen, ziet ook Ron Stoop, strategisch analist geo-economie aan het Haags Centrum voor Strategische Studies.

Concurrentie vanuit China

"Allereerst is er hele hoge concurrentie vanuit China op dit moment", legt hij uit. Dat komt volgens Stoop door het industriebeleid van China, daar wordt erg ingezet op de zogenaamde maakindustrie maar neemt de consumptie minder toe. Dus er wordt heel veel gemaakt in China terwijl de vraag niet enorm hoog is.

"Daardoor wordt er vanuit China heel veel staal geëxporteerd. Dat staal komt dus op andere markten terecht, waaronder de Europese." Dat goedkope Chinese staal drukt op de markt, legt Stoop uit, waardoor Europese staalbedrijven minder aantrekkelijk worden. "Er zijn toch veel bedrijven die gewoon staal kopen waar het het goedkoopst is."

Energieprijzen en investeringen

Maar ook binnen Europa zijn er grote ontwikkelingen, ziet de analist. "Ten eerste de hogere energieprijzen, als gevolg van onder andere de energiecrisis." Daardoor zijn Europese bedrijven die veel energie gebruiken, zoals de staalindustrie, veel duurder uit. "Die worden gewoon minder concurrerend."

De tweede ontwikkeling is volgens Stoop de energietransitie, staal moet op een groenere manier gemaakt worden. "Daarvoor zijn veel investeringen nodig. Daarbij is het ook zo dat groene productiemethoden op dit moment duurder zijn dan de traditionele methoden", legt hij uit. Bedrijven weten daarom volgens hem niet zeker of ze die grote investeringen gaan terugverdienen.

'Speelt al erg lang bij Tata Steel'

Medewerkers van Tata Steel zijn niet verrast dat er ontslagen vallen. "Dat is een verhaal dat eigenlijk al heel erg lang speelt bij Tata Steel", vertelt een logistiek medewerker. "We moeten natuurlijk naar groen staal toe en daar zijn gewoon impactvolle beslissingen voor nodig, dit is waarschijnlijk er weer één van."

Volgens een andere medewerker van het staalbedrijf moeten de Nederlandse regering en Europese beleidsvormers iets doen om het tij te keren voor Europese staalbedrijven. "China dumpt heel veel staal op de internationale markt. Ik denk ook dat de Europese staalindustrie gesubsidieerd moet worden om overeind te blijven."

'Is een algehele trend in Europa'

Voor Stoop is het ook geen verrassing dat Tata Steel met een ontslagronde komt. "Het is een trend, ook in Engeland zijn er staalbedrijven flink aan het snoeien in het aantal medewerkers", vertelt hij. "Je hebt ook andere Europese bedrijven die bepaalde groene staalinitiatieven nu aan het terugschroeven zijn."

Het verschilt volgens de analist enorm per bedrijf wat ze doen om geld te besparen. Zo kunnen bedrijven doorwerken maar geen nieuwe investeringen doen, mensen ontslaan, het bedrijf verplaatsen naar goedkopere plekken of sluiten.

Basisindustrie in Rotterdam

De vraag is hoe belangrijk het nog is dat we staalfabrieken hebben in Europa, want we kunnen het gewoon veel goedkoper halen uit China. Maar volgens Stoop is deze zogenaamde 'basisindustrie' nog steeds nodig. "Belangrijkste is dat die producten weer in andere industrieën verder gebruikt worden, zoals in de hightechindustrie."

Stoop legt uit dat die industrieën zich vaak vestigen waar ze die producten kunnen kopen, zoals in Rotterdam. "Er zijn ook allemaal hightech-bedrijfjes die om die basisindustrie heen zitten. Daar zie je het veel."

'Nodig voor schepen en tanks'

Een andere reden waarom Europa - vooral nu - volgens de analist staalfabrieken nodig heeft, is de herbewapening. "Want staal heb je nodig voor schepen en voor tanks. Zonder staal kun je eigenlijk bijna niet beginnen met het maken van defensieproducten."

"Stel je bent in oorlog met China, jij moet schepen maken en China zegt: 'Je krijgt geen staal meer van ons.' Dan heb je wel een probleem natuurlijk", legt hij uit.