Als het aan de Tweede Kamer ligt, moeten gemeenten meer doen om zelfdoding te voorkomen. Er is zelfs een plan om dit in de wet vast te leggen. In Arnhem proberen ze suïcidepreventie al onderdeel van beleid te maken. "We moeten het taboe doorbreken."

Vorig jaar stapten 1.885 mensen in Nederland uit het leven. Dat zijn ongeveer vijf mensen per dag. Om dit aantal te verlagen is het wetsvoorstel integrale suïcidepreventie momenteel in behandeling in de Tweede Kamer. Als de wet wordt aangenomen, wordt het de plicht van de overheid om zich in te zetten voor suïcidepreventie.

'60 procent was niet in beeld'

Sommige gemeenten zijn al bezig met dit soort preventie, waaronder Arnhem. "Meer dan 60 procent van de mensen die uiteindelijk suïcide plegen waren niet eerder in beeld bij de zorg, niet eerder in beeld bij ons als gemeenten", vertelt wethouder Maurits van de Geijn.

Arnhem probeert suïcidepreventie onderdeel te maken van het beleid. "We hebben gezondheidschecks die we in wijken doen, waarbij we inwoners gratis aanbieden hun vetpercentage, spierkracht en bloeddruk te meten. Die proberen we uit te bereiden door te vragen: 'Hoe het gaat het eigelijk met je?'" Zo kan iemand ook sneller doorverwezen worden naar de huisarts of ggz, vertelt hij.

Centrum 'voor levensvragen'

Daarnaast heeft de gemeente een speciaal centrum opgericht 'voor levensvragen', vervolgt Van de Geijn. "Daar kunnen mensen terecht die zelf suïcide overwegen." Ook worden er daar professionals getraind die mensen kunnen helpen om het bespreekbaar te maken, legt hij uit.

Juist die bespreekbaarheid is volgens hem belangrijk. Veel mensen hebben er moeite mee om over hun suïcidale gedachten te praten, ziet de wethouder. "Maar door het gesprek niet aan te gaan, blijft het een taboe. Dat moeten we doorbreken."

'Ik stond machteloos'

Ook Marc Mulder (59) herkent dit gevoel. Hij raakte in de schulden en moest stoppen met zijn bedrijf. "Ik voelde me een totale mislukkeling. Ik had mijn bedrijf verloren, mijn gezin viel uit elkaar en ik kon de hoge schulden niet oplossen. Ik stond machteloos."

Het gevoel dat hij alles moest oplossen drukte zwaar op zijn schouders. Het zorgde ervoor dat Marc werd geteisterd door duistere gedachten: "Die last wil je niet blijven dragen als je dat voelt. Je moet er iets aan doen. Terwijl ik nadacht over hoe ik van al mijn problemen af kon komen, begonnen suïcidale gedachten op te komen als de enige uitweg."

Gemeenten moeten straks mogelijk verplicht aan suïcidepreventie doen, maar hoe?

Een sprankje hoop

Die werden alleen maar erger toen zijn toeslagen werden verrekend met zijn openstaande schulden. "Ik kon niet eens meer eten kopen voor mezelf. De enige manier om deze situatie op te lossen, was door een eind aan mijn leven te maken, dacht ik", vertelt Marc.

Uiteindelijk kwam hij terecht bij een kantoor waar hij geld kreeg vanuit de kerk om eten te kopen. Daar kreeg hij ook te horen dat het mogelijk was om bezwaar in te dienen tegen de invordering door de Belastingdienst. Hij zocht verdere hulp en kwam uiteindelijk in de schuldsanering terecht. "Toen begon ik een sprankje hoop te voelen. Ik wist dat er uiteindelijk een einde aan zou komen."

'We moeten beter luisteren'

Marc weet dat hij niet de enige is die door geldproblemen in deze uitzichtloze situatie te komen. Zijn ervaringen zet hij nu in om anderen te helpen. Dat doet hij via het landelijk kennisinstituut Movisie, dat zich inzet voor een samenhangende aanpak van sociale vraagstukken, zoals bestaanszekerheid.

"Daar draag ik vanuit mijn ervaring bij aan manieren om beter om te gaan met armoede en schulden", vertelt Marc. "Naar mijn idee moeten we beter luisteren naar wat mensen nodig hebben om uit de problemen te komen."

Positief, maar ook kritisch

Over het wetsvoorstel integrale suïcidepreventie is hij positief, maar ook kritisch. "Ik denk dat een heel groot deel niet zozeer ligt in suïcidepreventie, maar dat er met de lange wachtlijsten en de manier waarop we omgaan met schulden en armoede ook veel te winnen is. Er is een bredere aanpak nodig."

Ook wethouder Van de Geijn ziet voor- en nadelen aan het plan. "Waar ik blij mee ben, is dat suïcidepreventie eindelijk in beleid verankerd wordt. Dat de overheid de regie gaat nemen om te zorgen dat alle ketenpartners die bij suïcidepreventie belangrijk zijn, gaan samenwerken. Dat doen we in Arnhem al jaren en het werpt zijn vruchten af."

Genoeg geld en middelen?

Waar hij minder zeker van is, is of er genoeg geld voor wordt vrijgemaakt. "10 miljoen euro voor alle gemeenten samen is per gemeente niet zo heel veel geld. Er zijn ook nog verschillende scenario's hoe ze dat willen verdelen, en die pakken ook niet allemaal even gunstig uit. Ik denk dat het zou helpen als van die 10 miljoen 30 miljoen gemaakt zal worden."

Daarbij snapt de wethouder ook het geluid vanuit andere gemeenten, dat er te veel vanuit het Rijk bij de gemeenten wordt neergelegd. "Het Rijk stapelt maar taken en verantwoordelijkheden op elkaar en legt ze bij ons als gemeente neer. En dan komen er regelmatig onvoldoende middelen mee. Daarbij biedt de wet dan niet altijd voldoende ruimte om daar als gemeente in te sturen."

'Een goede eerste stap'

Maar toch ziet Van de Geijn het vooral als een positieve stap: "Ik ben al heel blij dat die stap is gezet. Voor mij is het belangrijkste effect als we één minder suïcide zouden hebben."

Vooral ook als die 60 procent die niet in beeld was hiermee omlaag gebracht kan worden, zegt de wethouder tot slot. "Je zou eigenlijk toch echt veel eerder in beeld willen hebben of iemand zodanig donkere gedachten heeft in zijn of haar leven, dat ze uiteindelijk zelfdoding overwegen. Als we daar beter in slagen, als we daar beter in slagen, denk ik ook dat we in staat zijn om suïcide te voorkomen."

Asielzoekers die in een ander Europees land zijn aangekomen, mogen hier worden geweigerd door de IND. Als ze na 1,5 jaar niet zijn teruggestuurd, mogen ze blijven. "Er zijn in ons land heel veel mensen die deze mensen helpen onderduiken."

Mohammad uit Iran is opgelucht. Hij heeft van zijn advocaat te horen gekregen dat de Immigratie- en Naturalisatiedienst (IND) zijn asielprocedure in behandeling heeft genomen. Hij is een politieke vluchteling en loopt gevaar in zijn geboorteland. Hij moest volgens de Dublinverordening zijn asielaanvraag eigenlijk in Kroatië afwachten.

'Ik wilde niet terug naar Kroatië'

Daar werd hij, voordat hij bijna 2 jaar geleden in Nederland aankwam, door de Kroatische politie opgepakt en voor het eerst geïdentificeerd. Toen hij vervolgens naar Nederland doorreisde en bij de IND asiel aanvroeg, kreeg hij daar te horen dat ze zijn aanvraag niet in behandeling zouden nemen.

"Ik moest terug naar Kroatië", vertelt Mohammad. "Daar zouden ze mijn asielaanvraag in behandeling nemen. Maar ik wilde niet terug naar Kroatië. Ik heb hier in Nederland familie wonen en ben nierpatiënt. Hier heb ik mensen die mij kunnen helpen, in Kroatië niet."

Dublinverordening

De Dublinverordening bepaalt dat het land waar een vreemdeling Europa binnenkomt, verantwoordelijk is voor de behandeling van zijn of haar asielverzoek. Deze regels werden in 2003 ingevoerd om te voorkomen dat asielzoekers Europa rondreizen om in verschillende lidstaten een procedure te beginnen. Maar ook om te zorgen dat niet ieder land zijn handen van een zaak af kan trekken.

Zodra iemand in Nederland asiel aanvraagt, wordt in verschillende databases gecontroleerd of diegene eerder in een andere EU-lidstaat is geweest. Als dat zo is, gaat de IND niet verder met de asielprocedure. Nederland verzoekt de andere lidstaat dan om de asielzoeker terug te nemen. Dat wordt een 'Dublinclaim' genoemd.

Lastig in de praktijk

Vervolgens heeft de andere lidstaat 2 maanden om op dat verzoek in te gaan. Is er na die periode nog geen reactie, dan geldt: wie zwijgt, stemt toe. De asielzoeker kan dan worden overgedragen.

Dat is de bedoeling, zegt universitair docent migratierecht Mark Klaassen, maar de praktijk is vaak anders. "De Dublinverordening werkt tussen lidstaten, en de effectiviteit hangt dus af van de bereidwilligheid van de verschillende landen. In de praktijk komt er van de Dublinregels niet veel terecht, omdat het andere land niet meewerkt. Of omdat de asielzoeker niet meewerkt."

Een op zes Dublinclaims ingewilligd

Dat blijkt ook uit cijfers die EenVandaag bij de IND heeft opgevraagd. Slechts één op de zes Dublinclaims die Nederland in de afgelopen 5 jaar heeft gedaan, heeft geleid tot overdracht van een asielzoeker naar een ander land.

Het valt op dat er tussen de verschillende lidstaten grote verschillen zijn in bereidwilligheid. Zo neemt Duitsland asielzoekers bij bijna de helft van de claims daadwerkelijk terug, terwijl Italië nauwelijks op dit soort verzoeken reageert. In de afgelopen 3 jaar is geen enkele asielzoeker vanuit Nederland teruggestuurd naar Italië, ondanks de ruim 4.000 verzoeken die er zijn gedaan.

Termijn van 1,5 jaar

Daar kunnen asielzoekers gebruik van maken. 'Dublin' houdt een land namelijk niet voor eeuwig verantwoordelijk voor de opvang: als iemand na 18 maanden niet is overgedragen aan de verantwoordelijke lidstaat, verloopt de claim en kan hij of zij alsnog ergens anders een asielprocedure beginnen.

Klaassen: "Je ziet bij de cijfers vaak staan: 'Met onbekende bestemming vertrokken.' Dat zijn mensen die uit de asielzoekerscentra zijn vertrokken en uit het zicht van de overheid zijn geraakt. In de Dublinverordening staat dat na 18 maanden de Dublinclaim vervalt. Als iemand dan nog niet naar het land van aankomst is teruggestuurd, kan Nederland niet langer iemand weigeren. En wordt dan alsnog verantwoordelijk voor de asielprocedure."

Asielzoekers duiken onder

Volgens asieladvocaat Sonya Taheri weten veel asielzoekers precies hoe dat werkt, en anticiperen ze er ook op. "Ze hebben een paar maanden om een netwerk op te bouwen. Dan vertel ik ze op een zeker moment: het is nu het moment om uit het centrum te vertrekken. Dan duiken ze onder."

"Er zijn veel mensen in Nederland die deze groep willen helpen, omdat ze begrijpen dat ze hier willen blijven", ziet Taheri. "Omdat ze hier familie hebben, of omdat de landen waar ze naar terug moeten veel slechtere omstandigheden hebben."

Organisaties helpen 'Dubliners'

EenVandaag sprak meerdere kerkelijke organisaties die deze 'Dubliners' helpen. Geen van de organisaties wil hiermee in de publiciteit treden. Ze geven aan kwetsbare asielzoekers te helpen om die 18 maanden door te komen, en zo te voorkomen dat ze op straat moeten zwerven.

De gemeente Amsterdam helpt een deel van deze groep asielzoekers in hun opvang voor ongedocumenteerden. "We willen voorkomen dat kwetsbare mensen op straat moeten slapen, want dat is het alternatief", zegt verantwoordelijk wethouder Rutger Groot Wassink. "Dat vinden wij voor die mensen onwenselijk, en het zorgt uiteindelijk voor meer overlast voor de stad."

Drie jaar ook overbruggen

Groot Wassink maakt zich zorgen over de nieuwe regels die volgend jaar zomer van kracht gaan. Dan wordt de termijn voordat een Dublinclaim vervalt 3 jaar in plaats van 18 maanden. "Dat zal betekenen dat mensen nog langer in de illegaliteit moeten leven, met alle gevolgen van dien. Wij zien als gemeente in de praktijk wat het gevolg is van regels die niet goed werken."

Asieladvocaat Taheri maakt zich er geen zorgen over dat asielzoekers die hier willen blijven met een Dublinclaim die 3 jaar niet zullen weten te overbruggen. "Er zijn hele Facebookgroepen waarin mensen in het geheim mensen tijdelijk opvangen. Het zal misschien net wat lastiger worden, maar mensen laten zich niet zo gemakkelijk afschrikken als ze duidelijk hun toekomst in Nederland voor zich zien."

De teelt van lelies op landbouwgrond in het Gelderse Lochem veroorzaakt grote onrust. Bewoners zijn bang dat de bestrijdingsmiddelen die daarbij gebruikt worden, schadelijk zijn voor hun gezondheid. Omwonenden hopen dat de teelt verboden wordt.