Formeren van nieuwe gemeentebesturen gaat beginnen: de do's and don'ts

De gemeenteraadsverkiezingen zijn achter de rug, het formeren van nieuwe colleges van B&W kan beginnen. Sommige gemeenten schakelen daarvoor een informateur van buiten in, net als bij een kabinetsformatie. Hoe gaat dat in zijn werk?

Sinds de jaren 90 neemt het aantal gemeenten dat een informateur aanstelt geleidelijk toe. Na de raadsverkiezingen van 2018 werd in ongeveer een derde van de gemeenten een informateur aangesteld. Na de verkiezingen van deze week zijn de eerste namen van bemiddelaars al bekend. Oud-PvdA-leider Lodewijk Asscher wordt verkenner in Amsterdam en voormalig D66-leider Alexander Pechtold wordt informateur in Den Bosch.

Vraag uit Utrecht

Tof Thissen bekleedde die functie in 2010 in Utrecht. Thissen was destijds fractievoorzitter van GroenLinks in de Eerste Kamer en was eerder raadslid en wethouder in Roermond geweest.

Hij werd voor de klus gevraagd door zijn partijgenoten uit de Domstad, die de grootste waren geworden na de verkiezingen. GroenLinks wilde dat Thissen onderzocht of de partij een college kon vormen met PvdA en D66.

Avond eten, drankje erbij

Dat was geen gelopen race, want de onderlinge verhoudingen waren niet goed. "GroenLinks was uit het college gestapt en dat verweet de Partij van de Arbeid GroenLinks. Vervolgens had D66 kritiek op de PvdA, vond die te regentesk. Dus ik heb gezegd 'dit soort zaken moet eerst uitgesproken worden, dus jullie gaan als fractievoorzitters maar een avond eten, drankje erbij, om uit te zoeken of jullie het verleden af kunnen sluiten en samen de komende vier jaar aan de toekomst werken'."

De uitkomst was dat de drie fractievoorzitters wilden gaan onderhandelen. Tof Thissen ging eerst afzonderlijke gesprekken voeren. "Ik wilde zelf ook het gevoel krijgen hoe ze erin stonden, of ze vertrouwen hadden in het formatieproces, in elkaar. En: wat zijn de meest heikele onderwerpen, waar we de meeste aandacht aan moeten besteden."

Uitlegvideo: dit heb jij aan de gemeenteraadsverkiezingen

Achterste van de tong

Thissen zegt dat het ook belangrijk is als informateur om goed in de gaten te houden of iedere onderhandelaar wel het achterste van de tong laat zien, of iedereen wel echt zegt wat ie vindt. "Het is echt het proces begeleiden. En af en toe even met iemand apart zitten: 'ik zie dat je boos was, waarom was je boos, kun je erover praten, wil je erover praten?'"

Volgens Thissen is het logisch dat onderhandelaars soms boos worden, want ze komen natuurlijk uit verschillende politieke partijen. "Op punten hebben ze soms een ander idee over wat er met de stad moet gebeuren. Dus je moet echt goed opletten of mensen ook echt daadwerkelijk samen de schouders onder zo'n collegeprogramma en onder het bestuur van de stad willen zetten."

Zware klus

Aan de gemeenteraadsverkiezingen van dit jaar deden nieuwe lokale en landelijke partijen mee, zoals Volt en Bij1, die ook zetels hebben gehaald. Dat betekent meer versnippering, net als in de Tweede Kamer. Volgens oud-informateur Thissen wordt het daardoor wel moeilijker om een nieuw gemeentebestuur te vormen.

"Ik benijd, 12 jaar later, mijn opvolgers in diverse gemeenten echt niet. Het is een zware klus, zeker als je met meer partijen aan tafel zit die eigenlijk politiek inhoudelijk niet veel met elkaar gemeen hebben, maar die wel de enige mogelijkheid zijn om een meerderheidscollege te vormen." Maar toch mogen gemeenten hem bellen, zegt hij desgevraagd. "Ik heb er ongelooflijk veel plezier aan beleefd, ik vond het een mooi proces en heb er ook veel van geleerd."