Filmers moordaanslag Peter R. de Vries aangeklaagd voor terrorisme: voor het eerst in de geschiedenis

Een aantal verdachten van de aanslag op Peter R. de Vries worden beschuldigd van moord met een terroristisch oogmerk. Voor het eerst in de geschiedenis vervolgt het OM leden van de georganiseerde misdaad voor terrorisme. "Deze aanklacht is echt uniek."

Het gaat om de twee mannen die de zwaargewonde misdaadjournalist vlak na de aanslag in de Amsterdamse Lange Leidsedwarsstraat hebben gefilmd. Even later werden de schokkende filmpjes geplaatst op Twitter en vervolgens massaal gedeeld via Whatsapp.

Verdenking moord met terroristisch oogmerk

Politie en OM vinden dat deze 'filmers', Gerower M. (26) en Erickson O. (27), een 'wezenlijke bijdrage hebben geleverd aan de moordaanslag op Peter R. de Vries door vooraf observaties uit te voeren'. Ook zouden zij lid zijn van een criminele organisatie die het doel had geweldsmisdrijven te plegen, waaronder moord met een terroristisch oogmerk.

"Dit blijkt uit de wijze waarop de moordaanslag op Peter R. De Vries is uitgevoerd", noteert de politie volgens diverse bronnen die het onderzoeksdossier goed kennen. "Door het maken en verspreiden via sociale media van filmbeelden van De Vries direct nadat hij was neergeschoten, rijst het vermoeden dat beoogd is om de bevolking of een deel van de bevolking ernstige vrees aan te jagen."

'Uniek en heel interessant'

Terrorisme-experts noemen de stap van het OM 'uniek', 'bijzonder' en 'heel interessant'. Beatrice de Graaf, hoogleraar internationale en politieke geschiedenis aan de Universiteit Utrecht: "Dat het OM nu misdadigers of verdachten van georganiseerde misdaad gaat aanklagen voor terroristische misdrijven: dat is op deze manier in Nederland niet eerder gebeurd. Het terroristisch oogmerk werd tot nu toe alleen gebruikt tegen leden van organisaties die echt als terroristisch staan aangemerkt."

De zaak is inderdaad uniek, zo blijkt na het raadplegen van de Dutch Homicide Monitor, bijgehouden door de Universiteit Leiden. Nooit eerder is een verdachte vervolgd voor moord met een terroristisch oogmerk, zonder dat er sprake was van een ideologisch motief.

Scheiding vervaagt

Bart Schuurman is terrorisme-onderzoeker aan de Universiteit Leiden: "Meestal maken we dit onderscheid: bij aanslagen van terroristen gaat het om duidelijke politieke of religieuze motieven. Bij misdrijven gepleegd door criminele organisaties gaat het veel meer om geldelijk gewin. Maar ik denk dat die scheiding hier wel aan het vervagen is."

De redenering van het OM dat hier sprake is van terrorisme, kan Schuurman wel volgen: "Hier is niet alleen sprake van een moord op een vooraanstaand persoon. Het lijkt erop dat er mensen achter de schutter zijn aangekomen zijn om die daad te filmen met als doel om die beelden te verspreiden", aldus Schuurman.

'Angst aanjagen wezenlijk kenmerk terrorisme'

"Daarmee kom je volgens mij aan een wezenlijk kenmerk van terrorisme: schokkend geweld gebruiken om te communiceren, een breed publiek angst aanjagen en mogelijk anderen inspireren iets soortgelijks te doen."

Terrorisme-expert Beatrice de Graaf ziet ook elementen van terrorisme, maar heeft ook kritiek: "Op mij komt het over alsof politie en OM echt wanhopig op zoek zijn naar nieuwe instrumenten in de strijd tegen de georganiseerde misdaad. En daarom maar bij deze paragraaf uitkomen van terrorisme, die daar oorspronkelijk niet voor is bedoeld."

Bedacht na aanslagen 9/11

Het wetsartikel terroristisch oogmerk is begin deze eeuw bedacht na de terreuraanslagen op 11 september 2001 in de Verenigde Staten, legt De Graaf uit: "Deze paragraaf heeft heel duidelijk met ideologisch, religieus terrorisme te maken. De verschrikkelijke aanslag op Peter R. de Vries is toch iets heel anders. Dit lijkt meer op waar Colombiaanse drugsbaronnen in de jaren 80 mee zijn begonnen: narcoterrorisme."

Om die reden pleit De Graaf voor behoedzaamheid. "Mijn probleem is: je tuigt als OM iets op tot een politieke misdaad, terwijl het eigenlijk gewoon maffiapraktijken zijn. Het is een vorm van georganiseerde misdaad, die je met de daarvoor beschikbare middelen moet bestrijden."

'Aanval op rechtsstaat en samenleving'

Onderzoeker Bart Schuurman ziet wel kansen om de filmers van Peter R. de Vries te veroordelen als terrorist. "Uiteindelijk is het natuurlijk aan de rechter. Maar het lijkt hier wel te gaan om een bepaalde aanval op onze rechtsstaat en onze samenleving. De boodschap is: 'Laat ons met rust, we kunnen iedereen raken'."

Bovendien zijn er de laatste jaren vanuit de georganiseerde misdaad veel dreigementen gekomen richting bijvoorbeeld burgemeesters en politici, benadrukt Schuurman. "Als bijvoorbeeld de dreiging richting minister-president Rutte en prinses Amalia uit deze zelfde kring van verdachten komt, zou je kunnen zeggen dat de criminele organisatie politieke invloed wil uitoefenen. Maar goed, dat is natuurlijk wel een stuk minder duidelijk dan bij terreurorganisaties als IS of de IRA, waar je ook een hele duidelijk achterliggende ideologie kunt ontwaren."

'Wetsartikel biedt voldoende ruimte'

Ook is het wetsartikel over het terroristisch oogmerk zo omschreven, dat het voldoende ruimte biedt voor een veroordeling in de zaak-Peter R. de Vries, denkt Schuurman: "Het gaat namelijk niet perse om de ideologische drijfveren waarom iemand iets doet, maar om het resultaat. Het vrees aanjagen, de aantasting van de rechtsstaat. Als je dat kunt bewijzen, ongeacht de precieze drijfveer, kan het terroristisch oogmerk beklijven."

Of de filmers nu worden veroordeeld als terrorist of niet, zowel Schuurman als De Graaf waarschuwen voor de gevolgen van zo'n gerechtelijke uitspraak. "Dan zet je de deur open voor het gebruik in talloze andere zaken", legt hoogleraar Beatrice de Graaf uit.

Intimidatie en ontwrichting

"Als je namelijk alleen maar het aspect van angst zaaien pakt, dan zijn er veel meer voorbeelden van intimidatie en ontwrichting", zegt De Graaf.

"Of je nu een moord pleegt, een handgranaat neerlegt of een afgehakt hoofd voor een Shishalounge. Iedere misdadiger valt eigenlijk de rechtsstaat aan. Waar leg je dan de grens? Als we dat allemaal als terrorisme gaan zien, breng je een element van willekeur in de rechtspraak. Ik zou daar heel voorzichtig mee zijn."

Signaalfunctie

Wanneer een rechter de moordaanslag op Peter R. de Vries als terrorisme bestempeld, zullen in de toekomst vergelijkbare daden ook op die manier worden veroordeeld, voorspelt Bart Schuurman. "Dat heeft ook een hele duidelijke signaalfunctie. Als OM zeg je namelijk: we nemen dit uitermate serieus. Het maakt zwaardere straffen mogelijk. Je moet alleen wel oppassen dat terrorisme te pas en te onpas wordt aangegrepen om maar zware straffen te kunnen geven."

Aanstaande donderdag is er bij de rechtbank een eerste openbare zitting tegen de leden van de 'filmploeg'. Dan staat ook moordmakelaar en 'aanjager' Krystian M. dan terecht. Hij wordt verdacht van het aansturen van de uitvoerders en dus het medeplegen van de moord op Peter R. De Vries.