Levenslang is in Nederland levenslang. Maar ook een levenslang gestrafte heeft rechten. Ter bescherming daarvan werd 4 jaar geleden het Adviescollege Levenslang-gestraften opgericht. Dat college overweegt nu ermee te stoppen, vanwege minister Dekker.

Het Adviescollege is in 2017 opgericht en adviseert de minister voor Rechtsbescherming of een tot levenslang veroordeelde na 25 jaar cel kan gaan reïntegreren in de samenleving. Het doel daarbij is een terugkeer in de maatschappij. Maar minister Sander Dekker heeft alle positieve adviezen tot nog toe naast zich neergelegd. Hij vindt dat levenslang écht levenslang moet blijven.

'Hebben wel wat beters te doen'

Het adviescollege is die houding zat: "Als dit zo doorgaat komt er een moment dat wij zeggen, we houden ermee op. Dan hebben we wel wat beters te doen," zegt voorzitter Rieke Samson in de NPO Radio 1-podcast Het Onderzoeksbureau.

Wiene van Hattum, voorzitter van het Forum Levenslang, begrijpt de frustratie van het college wel. Forum Levenslang is een stichting voor deskundigen die levenslange gevangenisstraffen onderzoekt. "Op een gegeven moment moet je ook de eer aan jezelf houden."

Levenslang is levenslang

Het college werd in 2017 opgericht onder druk van het Europese Hof van de Rechten voor de Mens. Volgens het hof moeten gevangenen namelijk perspectief hebben op vrijlating, maar in het Nederlandse rechtssysteem was dat perspectief er niet. Nederland is namelijk een van de weinige landen waar levenslang ook echt levenslang is.

Met de oprichting van het adviescollege moest er ook perspectief komen voor gedetineerden met een levenslange gevangenis straf in Nederland: "Maar in de praktijk is dat perspectief er helemaal niet. In elk geval niet met deze minister", vindt Van Hattum.

'We mogen niet inhumaan straffen'

Het ministerie van Justitie en Veiligheid laat weten het spijtig te vinden dat leden van het college overwegen op te stappen: "De adviezen van het college worden zeer serieus genomen en zeer zorgvuldig gewogen. In een aantal gevallen zijn de belangen (deels) anders gewogen dan het college heeft geadviseerd. In de gevallen dat het advies van het college niet (volledig) is opgevolgd, heeft het belang van de slachtoffers, nabestaanden en de samenleving zwaarder gewogen."

Onzin, zegt Van Hattum: "Ons recht kent simpelweg de regel dat we niet inhumaan mogen straffen. Daar hebben we ons aan gecommitteerd in het Europese recht. Dat staat los van gevoel van de nabestaanden, waar je uiteraard goede nazorg aan moet bieden."

'Hier moet niet een minister overgaan'

Volgens haar moet de minister helemaal niet gaan over de mogelijke vrijlating van levenslang gevangenen: "Wij hebben vanaf dag één gezegd, hier moet niet een minister over gaan maar een onafhankelijke rechter. Die moet kijken naar het doel van een levenslange straf. Dat doel is niet iemand laten zitten tot zijn dood, maar iemand een hele lange straf opleggen in combinatie met perspectief op vrijlating."

Olie- en gasbedrijven Shell en Total trekken zich voorlopig terug uit een project voor CO2-opslag onder de Noordzee. Ze vinden de aanleg van de pijpleidingen die dit mogelijk moeten maken nog te risicovol.

Op basis van een tip van de AIVD werd in april de advocaat van Ridouan Taghi, Vito Shukrula, gearresteerd. AIVD-baas Erik Akerboom vertelt dat de dienst wil voorkomen 'dat criminele netwerken worden aangestuurd vanuit de gevangenis via een advocaat'.

Shukrula's arrestatie op donderdag 10 april leidde tot geschokte reacties in de advocatuur. Hij werd aangehouden na een bezoek aan zijn cliënt Ridouan Taghi in de Extra Beveiligde Inrichting (EBI) in Vught. Volgens het Openbaar Ministerie (OM) zou Shukrula zich schuldig hebben gemaakt aan 'deelname aan een criminele organisatie'.

Strafrechtelijk onderzoek

Wat deze zaak zo bijzonder maakt, is de doorslaggevende rol die veiligheidsdienst AIVD in Shukrula's arrestatie heeft gespeeld. Het strafrechtelijk onderzoek naar de advocaat begon namelijk in december na een tip van de inlichtingendienst.

In een zogenoemd ambtsbericht aan het OM meldde de AIVD dat Shukrula berichten van zijn cliënt Taghi zou doorspelen aan personen in het criminele netwerk van Taghi.

Zorgen over communicatie

Hoewel AIVD-baas Erik Akerboom niet op individuele zaken kan ingaan, zegt hij tegen EenVandaag dat de AIVD zich zorgen maakt over de mogelijkheden tot communicatie, die criminelen vanuit de gevangenis nog kunnen hebben met hun netwerk.

"Een van de belangrijkste dingen die wij willen voorkomen is dat criminelen - ook als ze zitten opgesloten in de gevangenis - kunnen blijven spreken met hun criminele netwerk. Want hiermee kunnen ze nog altijd een dreiging uitoefenen op de samenleving."

Niet meer aansturen vanuit gevangenis

Het feit dat de AIVD deze tip doorgaf aan het OM, doet vermoeden dat de dienst zich vaker bezighoudt met verdachten in het Marengo-proces. De criminele organisatie van Taghi in het bijzonder.

Akerboom: "Dat we standaard meeluisteren met de telefoongesprekken tussen advocaten en deze personen, dat kan niet de conclusie zijn. Het gaat ons erom dat de communicatie vanuit de gevangenis stopt en dat niet langer de criminele netwerken kunnen worden aangestuurd. Bijvoorbeeld via een advocaat."

Kritische brief

Bovendien is het vanzelfsprekend dat de AIVD in actie komt, als er sprake is van 'bedreiging van de rechtstaat', vervolgt Akerboom. "Als deze criminele netwerken zich bezighouden met het bedreigen en zelfs liquideren van personen die onze rechtstaat vertegenwoordigen, dan kunnen ze erop rekenen dat ze in het vizier van van de AIVD komen. Dat is evident."

Een maand voor de arrestatie van Shukrula was er nog forse kritiek op de werkwijze van de AIVD. Twee toezichthouders van de geheime dienst concludeerde in een kritische brief dat de AIVD zich niet altijd aan de regels houdt.

Vaker onderzoek naar criminelen

De wet schrijft namelijk voor dat dat inlichtingendienst criminelen alleen mag onderzoeken als ze de nationale veiligheid in het gevaar brengen. Daar blijkt de AIVD zich volgens de eigen toezichthouders niet altijd aan te houden.

De dienst doet te vaak onderzoek naar criminelen waarbij de nationale veiligheid helemaal niet in het geding is.

'Beter onderbouwen'

Akerboom: "Als er een directe geweldsdreiging is van een politicus, een advocaat of een journalist, dan melden wij dat direct bij de politie, zodat die kan ingrijpen. Maar er zijn ook strafbare feiten die niet direct raken aan de nationale veiligheid, maar waar soms wel een crimineel netwerk achter ligt."

De AIVD-baas zegt dat de dienst zich wel degelijk aan de regels houdt. "Dit is de reden dat wij toezichthouders hebben. Die kijken altijd met ons mee, en fluiten ons ook terug als we te ver gaan. Dus als de toezichthouder dit zegt, zullen we nog beter onderbouwen dat er directe link is met de nationale veiligheid."

Nog 60 dagen in hechtenis

De 36-jarige Shukrula is de derde advocaat van Taghi die is opgepakt. In oktober 2021 werd Taghi's neef Youssef Taghi opgepakt en in april 2023 werd Inez Weski gearresteerd.

Shukrula was sinds november vorig jaar advocaat van Taghi. Samen met raadsheren Carlo Crince le Roy en Sultan Kat stonden zij Taghi bij. Na de arrestatie van Shukrula legden ook de overgebleven twee advocaten de verdediging van Ridiouan Taghi neer. Afgelopen vrijdag werd het voorarrest verlengd van de voormalig advocaat van Taghi. De raadkamer van de rechtbank in Amsterdam besloot dat Shukrula nog 60 dagen in hechtenis moet blijven.