Dit zijn kiesmannen en zo beïnvloeden ze de Amerikaanse presidentsverkiezingen

Iedere 4 jaar roept het weer heel wat vragen op: de kiesmannen bij de Amerikaanse verkiezingen. In totaal zijn het er 538 en om vanavond te winnen moet Donald Trump of Kamala Harris er minimaal 270 binnenslepen. "Je kunt het zien als een puntensysteem."

In de Verenigde Staten is het dus niet belangrijk welke presidentskandidaat de meeste stemmen van het volk krijgt, maar welke kandidaat de meeste kiesmannen voor zich wint. Maar wie zijn deze kiesmannen eigenlijk en hoe werkt dit systeem precies? Amerika-deskundige Kenneth Manusama legt het uit.

1. Wat zijn kiesmannen en wat doen zij precies?

"Kiesmannen zijn echte mensen, individuen die formeel stemmen op een president. Maar tegenwoordig zien we de kiesmannen eigenlijk niet meer als personen, maar als 'punten'", vertelt Amerika-deskundige Manusama.

"Chronologisch gezien gaat het als volgt: inwoners van een staat stemmen op Donald Trump of Kamala Harris. De presidentskandidaat die in die staat de meeste stemmen krijgt, krijgt ook alle beschikbare kiesmannen voor die staat toegewezen. Die kiesmannen gaan dan op 17 december formeel in een kamertje zitten en brengen dan namens de staat een stem uit voor de presidentskandidaat. Ze zetten dan hun handtekening, en dat is het eigenlijk."

Zelf hebben de kiesmannen wettelijk gezien dus geen enkele ruimte om af te wijken van wat het volk wil tijdens zo een formele stemming. Zij moeten vanuit hun functie de stem uitbrengen die hun staat heeft gekozen. "Want het zijn hun stemmen die naar het congres gaan om geteld te worden."

2. Wie zijn deze kiesmannen en hoe worden ze gekozen?

Zowel de Democratische partij als de Republikeinse partij maakt van tevoren een lijst met partijleden die voor de verkiezing kiesmannen mogen zijn. "Vaak zijn dat prominente lokale politici", vertelt de deskundige over de huidige staat van het electoral college. Hij vertelt dat het een soort 'erebaantje' is, waar je niet echt voor kunt solliciteren. Een kwestie van goede connecties hebben dus.

"Zodra de verkiezingsuitslag van een staat bekend is, gaat het lijstje met kiesmannen van de winnende partij naar de wetgever of de gouverneur van de staat. Die kiesmannen komen op een gegeven moment bij elkaar om officieel te gaan stemmen voor de presidentskandidaat", legt hij uit.

3. Waar komt het systeem van kiesmannen eigenlijk vandaan?

"Dit systeem werd bedacht in 1787", vertelt Manusama. "Kiesmannen werden toen benoemd door de wetgever in hun staat en vervolgens moesten zij in al hun wijsheid onderling beslissen wie de president volgens hen moest worden. Die kiesmannen mochten in eerste instantie zelf beslissen op wie ze wilden stemmen. Dat deden ze niet namens het volk, zoals inmiddels gebeurt", legt de deskundige uit.

In die tijd was het mogelijk dat in een staat kiesmannen verschillend stemden. "Dus dat in een staat met bijvoorbeeld tien kiesmannen, er vijf op kandidaat A, twee op kandidaat B en drie op kandidaat C stemden. Dat was eigenlijk ook een beetje de bedoeling van het systeem."

Maar de ontwikkeling van het tweepartijenstelsel en de 'democratiseringsgolf' die heel Amerika rondging, twee aspecten die de 'founding fathers' niet hadden voorzien, zorgden uiteindelijk voor een belangrijke verandering in dit systeem. "Het systeem raakte hierdoor gepolariseerd en men wilde het volk er meer bij betrekken. Zo kwam in de verschillende staten wetgeving die zei: als het volk in meerderheid heeft gekozen voor kandidaat A, dan gaan ook alle kiesmannen naar kandidaat A. The winner takes it all."

4. Hoe worden de kiesmannen verdeeld over de vijftig staten en Washington D.C.?

Aan de hand van de tienjaarlijkse volkstelling wordt bepaald hoeveel vertegenwoordigers iedere staat krijgt toebedeeld in het Huis van Afgevaardigden. Elke zetel staat voor iets meer dan 760.000 inwoners van een staat.

Deze telling werkt door in de verdeling van de kiesmannen. "Als een staat bijvoorbeeld twintig zetels in het Huis van Afgevaardigden heeft en nog eens twee zetels in de Senaat, maakt dat 22 kiesmannen", legt Manusama uit. "Maar omdat elke staat, ongeacht de grootte, twee senatoren heeft, is de macht eigenlijk niet gelijk verdeeld over alle staten."

Sommige staten hebben dus een grotere stem dan anderen, omdat ze sowieso die twee senatoren hebben. "Dat komt doordat er een compromis is gesloten, zodat kleinere staten toch iets meer zeggenschap hebben. Als kleine staat ben je natuurlijk bang dat de grote staten je domineren. Daar moest iets op gevonden worden om de balans enigszins recht te trekken."

"En dat werkt dus door in het kiesmannensysteem, in het electoral college", gaat Manusama verder. Volgens hem is dit dan ook de reden dat met name kleinere en zuidelijke staten dit kiessysteem - dat de presidentsverkiezingen vaak ingewikkelder maakt dan nodig - het liefst niet opheffen. "Omdat zij dan waarschijnlijk veel minder invloed zouden hebben op de presidentsverkiezingen."

5. Zou je kunnen zeggen dat dit systeem voordeliger is voor de Republikeinen?

Volgens Manusama is dat inderdaad het geval, 'want Republikeinen zijn in de minderheid in Amerika in absolute termen'. Toch maakt Trump kans om opnieuw tot president gekozen te worden. En dat komt omdat het kiessysteem sommige staten buitenproportioneel veel gewicht geeft in het electoral college. "In sommige staten heeft de stem van een kiezer dus meer gewicht als je kijkt naar het aantal inwoners per staat, en dat komt door de eigenlijk onevenwichtige toebedeling van kiesmannen."

Veel van dit soort staten liggen in het Zuiden en Westen van de Verenigde Staten. Plekken waar relatief veel Republikeinen wonen, weet de Amerika-deskundige. "Dus dit stelsel werkt in hun voordeel. Ze hebben met hun kiesmannen meer invloed dan hun aantal eigenlijk zou rechtvaardigen." Het maakt de Amerikaanse presidentsverkiezingen volgens hem daarom vaak 'onnodig spannend'.

Manusama noemt de verkiezingen van 4 jaar geleden als voorbeeld. Joe Biden kreeg uiteindelijk ruim 7 miljoen stemmen meer dan Trump. "Toch was het lange tijd nog best spannend." Dat kwam omdat de uitslag in een paar zogenoemde swing states de doorslag gaf, legt de expert uit. "Het lag zo dicht bij elkaar in een paar staten, echt rond de 10.000 stemmen." Het dubbeltje had volgens hem dan ook net zo goed de andere kant op kunnen vallen. "En als je dan van het principe 'één man, één stem' bent, is dit eigenlijk niet een eerlijk systeem."