De nieuwe opzet van het bevrijdingsdefilé op 5 mei in Wageningen zorgt voor veel commotie. Alleen ‘echte Tweede Wereldoorlogveteranen’ mogen dit jaar meelopen. Voor de andere veteranen wordt er ieder jaar een thema vastgesteld, dit jaar is dat zestig jaar NAVO. Zij zijn nu boos dat zij niet meer welkom zijn en gaan alsnog op weg naar Wageningen.

EénVandaag rijdt mee met oud-unifiller Jens van der Vorm. En Clemens Cornielje, Commissaris van de Koningin in Gelderland, legt uit waarom voor de nieuwe opzet is gekozen.

Groenland gaat vandaag naar de stembus voor misschien wel de belangrijkste verkiezingen ooit. Nog nooit stond het grootste eiland ter wereld zo in de schijnwerpers. "Groenland heeft momentum."

Een week voor de verkiezingen zou je in Nuuk, de hoofdstad van Groenland, nog niet zeggen dat ze eraan zitten te komen. Maar inmiddels wappert aan ieder bushokje, lantaarnpaal en rotonde een verkiezingsposter.

Donald Trump

Het is een gure wind die door de straten van Nuuk waait. Niet door de bewoners of de politici onderling, want die zijn het vaak enigszins met elkaar eens. In debatten laten ze elkaar rustig uitpraten en politieke tegenstanders trakteren elkaar soms zelfs op een klein applaus.

De nare gevoelens die de inwoners hebben, komen vooral door één man aan de andere kant van de oceaan: Donald Trump. De Amerikaanse president maakt er geen geheim van dat hij Groenland graag wil hebben en sluit militair ingrijpen niet uit. Het eiland zit vol met bodemschatten en ligt op een strategische plek, tussen de VS en Rusland in.

'Laat ons onszelf zijn'

"Ik heb daar maar één woord voor. Sorry voor m'n taalgebruik, maar fuck off", reageert een man in het winkelcentrum van de hoofdstad.

En een andere voorbijganger: "Dit is gewoon hetzelfde als met de Denen. Laat ons onszelf zijn. We willen gewoon Groenlanders zijn." Het is inmiddels een slogan geworden die ook veel andere Groenlanders uitspreken.

Groenland niet te koop

Ook premier Múte Bourup Egede heeft het de afgelopen week vaak geroepen na uitspraken en tweets van president Trump: "Groenland is niet te koop."

In aanloop naar de verkiezingen wordt zijn toon steeds feller. In een interview met de Deense publieke omroep DR noemt hij Trump 'onvoorspelbaar' en 'respectloos'.

'Wake-up call'

Toch zijn er ook politici die juist kansen zien. "Al deze Amerikaanse interesse is een 'wake-up call' voor iedereen in Groenland", vertelt parlementskandidaat voor de populistische partij Naleraq, Qupanuk Olsen. Het publiek kent haar als influencer die video's deelt over het eiland en de cultuur. Maar na een bezoek van Trump Jr. begin januari, besloot ze haar invloed anders te gebruiken.

"Nu is het moment dat je het meeste kunt doen voor de toekomst van je land", zegt Olson. Ze wil samen met haar partij zorgen dat Groenland zo snel mogelijk onafhankelijk wordt van Denemarken, waar het onder valt. "Wij zullen ervoor zorgen dat Groenland op korte termijn onafhankelijk wordt. Niet pas over 20 of 30 jaar."

Meerderheid voor onafhankelijkheid

Vijf van de zes partijen die aan deze verkiezingen meedoen, zijn voor onafhankelijkheid. En uit een recente peiling blijkt dat 56 procent van de bevolking nu vóór zou stemmen, als het tot een referendum zou komen.

Ruim een kwart zou tegen stemmen, 17 procent weet het nog niet.

Zelfbestuur

Inmiddels gaat Groenland al wel over veel van hun eigen beleid en na een referendum in 2008 kreeg het eiland een jaar later zelfbestuur. Maar voor beleid rond economie, buitenland en defensie moet het nog bij Denemarken aankloppen.

En dat steekt. Groenlanders hebben een sterke eigen cultuur en voelen dat ze daar zelf volledig over moeten kunnen bepalen. Ook door wat er in het verleden is gebeurd.

Assimilatiepolitiek

"De jaren 50, maar vooral de jaren 60 en 70 stonden in het teken van assimilatiepolitiek", vertelt Ebbe Volquardsen. Hij is hoogleraar culturele geschiedenis aan de Ilisimatusarfik, de universiteit van Groenland. "Het hele idee was dat Groenlanders zich naar een Deense leefstijl zouden schikken."

"Kinderen zijn naar Denemarken gestuurd, er zijn dubieuze adopties geweest en bij duizenden Groenlandse jonge meisjes en vrouwen zijn spiraaltjes geplaatst zonder dat ze daar vanaf wisten of toestemming hadden gegeven", legt hij uit.

Geïnspireerd door Black Lives Matter

Groenlanders zien dit achteraf als een vorm van controle op het aantal geboortes door Denemarken. Er loopt hier op dit moment een groot onderzoek naar. Prominente politici als premier Egede bestempelden dit eerder al als genocide.

"Het is tientallen jaren geleden", vertelt de hoogleraar over de misstanden. Er werd jarenlang niet over gesproken. "Maar slachtoffers zijn zich nu bewust van wat ze is aangedaan. Dit viel samen met de mensenrechtenbewegingen van een paar jaar geleden, vooral door Black Lives Matter."

Stevigere positie

Sindsdien zijn Groenlanders mondiger geworden en nog meer voor hun eigenwaarde gaan staan. En samen met de interesse van Trump zou je kunnen zeggen dat de tijd nu rijp is voor Groenland, ziet hoogleraar Volquardsen.

"Trumps opmerkingen ondermijnen het klassieke narratief dat Groenland een financiële last is voor de Denen, en dat de kritiek vanuit Groenland een vorm van ondankbaarheid is. Dus daarmee is Groenlands positie steviger geworden."

Inuit

Maar niet iedereen is overtuigd. "Het gaat er niet om wat we willen. Het gaat erom wat er mogelijk is in deze zeer ernstige situatie, waar we ons nu in bevinden", zegt Aqqaluk Lynge.

Hij is oud-voorzitter van de Inuit Circumpolar Council, een internationale organisatie die zich inzet voor de ongeveer 180.000 oorspronkelijke bewoners rond de poolcirkel. Bijna alle 57.000 bewoners van Groenland zijn Inuit.

Financieel afhankelijk

Volgens Lynge moet Groenland nu juist toenadering tot Denemarken en de rest van West-Europa zoeken. "Het is de eerste keer in de geschiedenis dat de VS het openlijk heeft over de annexatie van Groenland. Maar het is ook de eerste keer dat Groenland niet alleen staat."

Daarbij komt ook dat Groenland afhankelijk is van geld uit Denemarken. De helft van de staatskas komt voor rekening van de Denen. Dat is ongeveer gelijk aan 20 procent van het bbp. "Van wie zouden we dat moeten krijgen? Het is echt te vroeg om het over onafhankelijkheid te hebben."

Een modern gemenebest

Premier Múte Egede ziet graag een politieke eenheid van veel partijen na de verkiezingen, die dan samen regeren. Een modern gemenebest tussen Denemarken, de Faeröer-eilanden en Groenland ziet hij als mogelijke optie voor een toekomstig Groenland.

"Groenland wil vooral zijn afhankelijkheden spreiden", zegt Volquardsen. "En ze willen de Deense unie in z'n huidige vorm vervangen door iets gelijkwaardigers, met meer respect. Een nieuwe vorm van samenwerking met vrijhandel tussen onafhankelijke staten zou iets kunnen zijn waar een meerderheid van Groenland zich in kan vinden."

Henny Wittenaar strijdt al jaren tegen de provincie Overijssel voor een schadeafhandeling van haar verzakte woning. Er zit zoveel schimmel, dat ze letterlijk ziek is geworden van haar huis: "Ik ben zo benauwd."

Henny woont al bijna 30 jaar in haar woning in Daarlerveen. Het is één van de ruim vierhonderd huizen bij het kanaal Almelo-de Haandrik dat zwaar beschadigd is geraakt als gevolg van werkzaamheden aan het kanaal.

Schimmel komt van de muren

Als je een rondje om het huis loopt zie je tientallen scheuren in muren. Door de fundering van het huis loopt een grote horizontale scheur. Het huis is als het ware door midden geknakt. En "omdat de woning tot aan zijn pootjes onder water staat" zoals Henny het beschrijft, is er ook overal schimmel op de muren.

Behalve dat het zeer onfris is, gaan de schimmelsporen op een gegeven moment door de ruimte zweven. Dat heeft bij Henny tot grote gezondsheidsproblemen geleid, kwam ze recent achter. "Die schimmel komt op een gegeven moment van de muren, die adem je in", legt ze uit. "Daardoor krijg je dus longproblemen. En toen kreeg ik het heel erg benauwd."

Forse reactie op schimmels

Een longarts constateerde dat de situatie extreem is en ze onmiddellijk schimmelvrij moet wonen. "Ik heb allerlei onderzoeken gehad in het ziekenhuis en daar blijkt dat ik een forse reactie heb op bepaalde schimmels in mijn woning", vertelt ze. "Inmiddels is het zo erg dat ik gewoon bloed moet ophoesten. Ik had geen idee dat een schimmel zo schadelijk voor je gezondheid kan zijn."

Toch duurde het nog een lange tijd voordat Henny door had dat de schimmels de boosdoener waren. "Ik had in eerste instantie helemaal niks door. Op een gegeven moment ben ik bij mijn huisarts geweest. En vertelde hem dat ik er niks van snapte dat ik zo vaak moest hoesten en dat iedere keer van dat vieze slijm loskwam", zegt ze. "Maar toen ik op een gegeven moment zat te koken, viel het licht op de achtermuur. Toen zag ik een witte waas op die muur en viel het kwartje."

Steeds meer mensen ziek

Harry Broekhuizen, van de stichting Kant nog Wal, weet dat Henny niet de enige is die met deze gezondheidsproblemen kampt. Broekhuizen: "Dit is een probleem dat steeds vaker de kop opsteekt in dit gebied. En het is dusdanig gevaarlijk, dat mensen echt hun huis uit moeten."

Zijn stichting krijgt steeds meer meldingen van zware schimmel in huizen. "We wisten dat mensen in dit gebied ernstige mentale problemen krijgen. Tot aan echtscheidingen aan toe. Maar nu horen we dus ook dat mensen fysiek echt ernstig ziek worden. Dat is echt heel heftig."

'Vakantie in mijn achtertuin'

Ook gedeputeerde Martijn Dadema krijgt steeds meer berichten dat mensen ziek worden door de schimmel in hun huizen. "Dat is echt schrikken, als je ziet hoe ernstig die schimmel is voor de gezondheid. Je huis is je veilige plek, waar je thuis wilt voelen", vertelt hij. "We hebben ook een aantal wisselwoningen ter beschikking. Als het echt onveilig wordt, kunnen mensen ergens anders wonen."

Henny gaat in een kleine woning in haar tuin wonen. Maar ze reageert hier opvallend onverschillig op. "Ja, ik ga vakantie vieren in mijn achtertuin. Dat zeg ik met een glimlach. Want dat moet je op een gegeven moment doen. Als je hier een beetje depressief gaat zitten, daar heeft toch niemand wat aan."