Bovenstaande woorden werden op 21 november uitgesproken door hoogleraar Veiligheid & Rampenbestrijding Ben Ale tijdens zijn afscheidsrede aan de TU Delft. Ale nam afscheid in het jaar dat Europa’s grootste olieopslagterminal Odfjell, gevestigd in de Rotterdamse Botlek, de deuren sloot nadat een klokkenluider ernstige tekortkomingen op het gebied van veiligheid blootlegde. De klokkenluider constateerde gebrekkige brandveiligheidsvoorzieningen, lekkage van het kankerverwekkende Benzeen, een grote gasontsnapping van 200 ton Butaan waarbij bijna het hele bedrijf en de wijde omgeving de lucht in waren gegaan.

Deze klokkenluider stak zijn nek uit, belangeloos en uit betrokkenheid. Bang dat bij de volgende grote gasontsnapping of grote lekkage de factor geluk achterwege blijft en er een ramp van ongekende omvang ontstaat. De klokkenluider trok onmiddellijk aan de bel toen hij zag dat de leiding van het bedrijf Odfjell willens en wetens werknemers en de omgeving blootstelden aan te hoge concentraties Benzeen, aan gevaar van explosies, brand en giftige ontsnappingen. Na eerst intern aan de bel te hebben getrokken, en informatie bij de juiste instanties gemeld te hebben, bleef het stil. Angstvallig stil. Vanuit de overheid kwam geen enkele bescherming en ook geen actie. Toen ik met de klokkenluider in contact kwam, heb ik eerst gecheckt of ik zaken kon verifiëren. Dat kon ik, en al snel kwamen er dusdanige feiten boven tafel dat ik volop aan de slag gegaan ben met Odfjell.

In augustus 2011 was er een grote, verzwegen butaangasontsnapping van 200 ton. Als er ook maar ergens een vonkje of een ontsteking was geweest, dan was er een ramp ontstaan waarbij vergeleken de brand bij Chemiepack in Moerdijk een waakvlammetje was geweest. Al snel blijkt dat er over deze gasontsnapping twee verschillende rapporten zijn, het externe rapport waarin allerlei cruciale fouten die gemaakt zijn, zijn weggelaten en het interne rapport, waarin duidelijk wordt dat er meerdere waarschuwingssignalen zijn genegeerd door werknemers en leidinggevenden tijdens de gasontsnapping. De explosiemeters gingen af, teken dat er een gevaarlijk mengsel van zuurstof en een andere brandbare of explosieve stof ontstaat. Die alarmen werden simpelweg weggeduwd. Een ander voorval betreft de ontsnapping van Benzeen, of Benzinedamp of toch? In de eerste melding, die later in het systeem is aangepast, staat duidelijk vermeld dat er een Benzeenontsnapping heeft plaatsgevonden. Daarbij is Benzeen vrijgekomen in hoeveelheden die vele tientallen tot honderden malen de wettelijke norm overschrijdt. In de aangepaste melding is het woord Benzeenontsnapping veranderd in Benzinedampontsnapping. U voelt het verschil. En zo duiken meer en meer feiten op waaruit naar voren komt dat het bedrijf Odfjell het niet zo nauw neemt met de veiligheid van haar producten, haar werknemers of van de omgeving.

Als we op 23 januari 2012 de eerste uitzending hebben waarin een ontluisterend beeld gegeven wordt van de gebrekkige veiligheidssituatie bij Odfjell, trekt het bedrijf alle registers open om ons als boodschapper als ongeloofwaardig te bestempelen. Er worden PR-, advies- en consultantsbureaus ingeschakeld, allerlei tekortkomingen worden gebagatelliseerd, de klokkenluider wordt zwart gemaakt, politici worden uitgenodigd om specifieke delen (de gerenoveerde) van het terrein van Odfjell te komen bekijken, er wordt via omwegen druk uitgeoefend op onder ander hoogleraar Ben Ale. Ale moet maandagochtend op het matje komen bij de rector van de TU Delft. Nadat Ale de rector heeft uitgelegd hoe ernstig de situatie bij Odfjell is, besluit die het daarbij te laten maar het toont aan hoe het spel gespeeld wordt. Een dag na de eerste uitzending laten we zien dat het bedrijf Odfjell zich wel heeft voorbereid op een inval door een van de controlerende instanties. Ze volgden de cursus “Help, een inval!”.

Ondertussen wordt uit onze research ook steeds duidelijker dat de controlerende instanties steken hebben laten vallen. Bedrijven als Odfjell worden teveel als klant gezien, leidend in de controles is de milieudienst Rijnmond DCMR. Ook zij komen onder vuur te liggen omdat ze jaar in, jaar uit, tekortkomingen constateren maar niet handhavend optreden. Er wordt eindeloos gewaarschuwd, gedreigd om het volgende jaar opnieuw dezelfde tekortkomingen te constateren. De DCMR trekt in juli het boetekleed aan, ze hebben Odfjell teveel vertrouwd en directeur DCMR Jan van den Heuvel stelt dat “het niet ondenkbaar dat hier inderdaad sprake is geweest van een onveilige situatie en dat is zeer ernstig. We hebben het bedrijf (Odfjell red.) vertrouwen gegeven, dat hebben ze beschaamd.” Op 27 juli 2012 moet Odfjell een “Safety Shutdown”, een volledige veiligheidssluiting uitvoeren, het bedrijf ligt stil. Na twee dagen overleg onder hoogspanning tussen de verschillende controlerende instanties en het bedrijf Odfjell, waarbij ook de Noorse directeur Laurence Odfjell naar Rotterdam komt, ligt Europa’s grootste olieterminal stil. Een paar dagen later wordt Odfjell’s directeur Geert Eijsink ontslagen. Op 1 augustus 2012 kondigt de OVV, de Onderzoeksraad Voor Veiligheid, een diepgravend onderzoek aan. Centrale vraag daarbij: ''Hoe kan het dat onder het oog van de inspecties de veiligheid voor de omgeving en de integriteit van de installaties van Odfjell zodanig is dat tot stillegging van het bedrijf is overgegaan?” Een paar maanden later raakt Odfjell haar ISO-certificaten kwijt en op 26 november 2012 maakt het Openbaar Ministerie bekend dat ze tankopslagbedrijf Odfjell strafrechtelijk gaan vervolgen voor onder meer de buthaangas- en benzeenontsnapping. Ook vindt het OM dat Odfjell er een gebrekkige brandblusvoorziening op nahoudt.

Al met al een jaar waarin maar weer eens duidelijk is geworden dat veiligheid staat of valt met controle maar misschien nog wel belangrijker, met handhaving. Door alle tekortkomingen bij Odfjell verliezen tientallen medewerkers hun baan. Werkgelegenheid, een krachtig argument voor sommigen om het soms wat minder nauw met de veiligheidsvoorschriften te nemen. Maar als Odfjell tijdig gewoon onderhoud had gepleegd, normaal de zaken had gecontroleerd en op tijd had vervangen, dan hadden ook de werknemers hun baan nog gehad. Daar komt bij dat als de vergunningverleners en toezichthouders hadden doorgepakt, het nooit zo uit de klauwen had kunnen lopen. En begrijp me niet verkeerd, overal gebeurt wel eens wat en gaat wel eens iets mis. Maar niet in de mate zoals het bij Odfjell gebeurde. Allerlei politieke partijen riepen eerst dat er niets aan de hand was, Odfjell had alles onder controle en bezoekende raadsleden ‘kwamen er toch levend vandaan?” Maar toen men er niet meer omheen kon, hadden alle politieke partijen ‘bovenop het dossier Odfjell’ gezeten. Daarop heb ik aangegeven dat ze er beter eens in hadden kunnen kijken in plaats van er bovenop te zitten. In het dossier Odfjell is ook regelmatig verwezen naar RTV Rijnmond, in het bijzonder naar Leo Roubos die de zaak Odfjell het langst volgt. Zowel Rijnmond als EenVandaag onthulden meerdere misstanden in het dossier Odfjell. Ook kamerlid Pieter Omtzigt speelt in het dossier Odfjell een belangrijke rol door zijn aanhoudende stroom vragen richting de staatssecretaris van Infrastructuur & Milieu Joop Atsma. De vragen van EenVandaag wil Atsma niet beantwoorden, althans, hij weet het zo vaak uit te stellen tot de val van het kabinet. Uiteindelijk leidt de publiciteit ertoe dat er weer eens terecht aandacht komt voor veiligheid en handhaving, en in dit geval voor een ramp a la Chemiepack. Want als Odfjell de lucht in was gegaan, dan was dit een ramp van ongekende omvang geweest. Het is zoals Ben Ale zegt, ‘als je denkt dat veiligheid duur is, dan moet je eens een ramp proberen’.

Nog steeds heeft deze industrie mijn warme aandacht. Informatie is dan ook altijd welkom en wordt vertrouwelijk behandeld. Heeft u informatie over misstanden of tekortkomingen en wordt u niet gehoord? Mail dan uw bevindingen naar redactie[at]eenvandaag[dot]nl t.a.v. Jan Born

'Als je denkt dat veiligheid duur is? Moet je eens een

Vragen? Stel ze!

Heb je nog vragen of wil je reageren? Stuur ons dan hier een berichtje in onze chat. Elke donderdag vertellen we in de Doe mee-nieuwsbrief wat we met alle reacties doen. Wil je die in je mail? Meld je dan hier aan.