Nederlandse militairen naar Oekraïne sturen om daar de vrede te bewaken, er wordt veel over gepraat. Maar aan welke voorwaarden moet zo'n missie voldoen, als die er komt? "Het wordt een heel andere missie dan die we in het verleden hebben gezien."

Niels van Willigen werkt aan de universiteit van Leiden als docent internationale betrekkingen en deed onderzoek naar diverse VN-missies waar Nederland onderdeel van uitmaakte. Hij noemt vijf voorwaarden voor een succesvolle missie.

1. Vorm een akkoord tussen de landen

De basis is een akkoord tussen beide landen, vertelt Van Willigen. "We weten nog niet precies hoe dat eruit komt te zien. Maar wat wel duidelijk is, is dat het een missie wordt die niet echt goed te vergelijken is met wat meer traditionelere vredesmissies."

Daarmee doelt Van Willigen op de zogenoemde traditionele VN-missie met blauwhelmen die bijvoorbeeld nog steeds in Cyprus zitten. "Dat zijn soldaten die dus een blauwe helm op hebben en in witte voertuigen rondrijden. Zij fungeren als bufferzone tussen beide partijen en zijn heel licht bewapend."

2. Formeer een afschrikkingsmacht

Wat eventueel in Oekraïne gaat gebeuren, ziet er volgens Van Willigen waarschijnlijk anders uit. "Dat wordt een zwaarbewapende vechtmacht die voldoende geloofwaardigheid heeft, ook qua gevechtskracht. Een macht die afschrikt. Het wordt echt een afschrikkingsmissie, dus met een hele andere functie en inrichting dan bijvoorbeeld zo'n missie die we hebben gezien in Mali of in Bosnië of zelfs Afghanistan."

Zo'n zwaarbewapende troepenmacht moet ervoor zorgen dat beide partijen zich aan de afspraken houden die in het akkoord zijn gemaakt. "En je moet dus ook bereid zijn om geweld in te zetten en ook in staat zijn om voldoende geweld in te zetten om het akkoord af te kunnen dwingen."

3. Stel een duidelijke missie en doel

En dat brengt Van Willigen op een derde voorwaarde: er moet een duidelijke doelstelling zijn. "Dat geeft richting aan de missie. In het verleden heb je missies gezien waarin dat niet zo duidelijk werd verwoord", weet hij. "Denk bijvoorbeeld aan de missie in Afghanistan: dat was een missie die lang duurde en waar niet duidelijk was waar we precies met het land naartoe wilden."

Daaraan koppelt Van Willigen ook dat je duidelijk moet weten wanneer de missie is voltooid. "Je hebt een 'exit-strategie' nodig. Anders loop je risico dat je daar heel erg lang gaat zitten, zonder dat je precies weet waar het eindigt."

"En dat is een beetje het geval in Bosnië en Kosovo, waar we eigenlijk al sinds de jaren 90 zitten. Het idee is dat Bosnië en Kosovo op een gegeven moment lid worden van de Europese Unie, maar dat is natuurlijk wel een hele langdurige exitstrategie."

4. Wees geloofwaardig

Geloofwaardigheid is ook belangrijk, zegt Van Willigen. Zeker in het geval van dit conflict tussen Rusland en Oekraïne.

"Je moet in staat zijn om het akkoord te verdedigen met militair geweld. Je moet zorgen dat je voldoende troepen en middelen hebt om het akkoord af te dwingen. En in dit geval ben je dus bezig met de afschrikking van een kernmacht, dat maakt het natuurlijk vele malen moeilijker dan in missies zoals in Afghanistan, waar je de Taliban moest afschrikken."

Lukt afschrikken wel zonder de hulp van de Verenigde Staten? Ja, zegt Van Willigen, je kunt zo'n operatie wel organiseren zonder dat land. "Want als je een groot land neemt, zoals het Verenigd Koninkrijk of Frankrijk, kun je een eind komen. Dat zijn ook kernmachten, dus dat scheelt. Maar het is wel heel lastig. Ik denk dat de meeste Europese landen toch wel heel graag zouden willen dat de Verenigde Staten als een soort back-up fungeert."

5. Zorg dat veel landen meedoen

In het verleden is volgens Van Willigen ook 'mankracht' een probleem geweest. "Op een gegeven moment was er een besluit om zo'n missie op pad te sturen. Er was een mandaat, maar vervolgens waren er te weinig landen in VN-verband die troepen wilden leveren."

"Dat heeft ook gespeeld in Afghanistan", geeft hij als voorbeeld. "En als je te weinig troepen kunt leveren, heeft dat ook effect op de geloofwaardigheid van zo'n missie."

Voor deze missie zullen heel veel troepen nodig zijn, vermoedt Van Willigen. "Als je het over een afschrikkingsmacht hebt op de bestandslijn van Rusland en Oekraïne, dan heb je het al snel over 100.000 man. En dat moet je eigenlijk dan maal drie of vier doen, want die troepen moeten worden afgewisseld. Dus dan zit je al snel op 300.000 tot 400.000 manschappen."

"We zijn ook nog steeds bezig om te herstellen van jarenlange bezuinigingen op defensie. Niet alleen in Nederland, maar in heel veel andere Europese landen. Dus de vraag is of we dat voor elkaar kunnen krijgen", sluit hij af.

Het kabinet heeft besloten een pilot voor de opvang van dakloze arbeidsmigranten met drie jaar te verlengen. De gemeente Venlo is verheugd: daar is het project een groot succes. "De straten zijn veel leger. En je wil voorkomen dat mensen doodgaan."

De naar schatting tienduizend dakloze arbeidsmigranten uit de EU die in Nederland verblijven hebben zonder langdurig verblijf of inschrijving bij de gemeente geen recht op opvang of zorg, met alle gevolgen van dien.

Duizenden arbeidsmigranten

Met zeven miljoen euro van het Rijk hebben gemeenten die meedoen aan een pilotprogramma extra plekken ingericht om de arbeidsmigranten toch op te kunnen vangen. Venlo is een van die gemeenten. In de regio Noord-Limburg werken zo'n 53.000 arbeidsmigranten, waarvan 13.500 in Venlo.

Wethouder Jacques Smeets doet daarom graag mee. Venlo trekt als grensgemeente en als grootste tuinbouwgebied in de EU veel bedrijvigheid. "Mensen worden door uitzendbureaus hierheen gehaald, maar ze raken hun werk kwijt en staan opeens op straat, zonder onderdak en inkomsten. Dat veroorzaakt overlast."

Overleven

"Mensen slapen overal: in tentjes, in de bossen, in parkeergarages. Ze vallen soms mensen lastig. Je moet je voorstellen wat dat mentaal met arbeidsmigranten doet, als je zo moet overleven. De verleiding om drank en drugs te gebruiken is dan groot", zegt Smeets.

De gemeente Venlo biedt nu structureel een tijdelijke opvang aan arbeidsmigranten om hen zo opnieuw naar werk en onderdak te begeleiden, of hen met de juiste hulp vrijwillig te laten terugkeren naar hun land van herkomst.

'Voorkomen dat mensen doodgaan'

Deze aanpak is noodzakelijk, denkt de wethouder. "Op de toptijd zagen we 40 tot 75 arbeidsmigranten op straat leven. Je wil voorkomen dat er mensen doodgaan op straat. Door de aanpak zien we dat het aantal daklozen terugloopt. Het probleem wordt beheersbaarder. Je krijgt grip op deze doelgroep."

De pilot in Venlo omvat een speciale opvanglocatie voor dakloze arbeidsmigranten. Het Leger des Heils werkt hier samen met stichting Barka, die ervaring heeft met de doelgroep. Het voormalige verzorgingstehuis Beerendonck biedt plek aan maximaal vijftien mensen. De meerderheid is afkomstig uit Polen.

Intensieve begeleiding

Het gaat vooral om mensen die al langere tijd of meerdere keren dakloos zijn geweest. Vaak hebben ze te maken met psychische problemen of verslavingsproblematiek. Niet iedereen komt er binnen: de opvang is tijdelijk en bedoeld om mensen door middel van intensieve begeleiding weer aan het werk te helpen.

Krzysztof is zo'n arbeidsmigrant die hoopvol naar Nederland trok, maar zijn werk verloor en wekenlang op straat belandde. Hij vond het leven op straat zwaar. Hij voelde zich eenzaam, vernederd en onzeker over de toekomst.

'De straat is niet mijn wereld'

In De Beerendonck kwam hij tot rust en kreeg hij psychische hulp. Hij is heel dankbaar: er is nu zicht op een baan in de logistiek en onderdak. "Ik kan nu snel herstellen. Ik wil niet op straat leven, want dat is niet mijn wereld", vertelt hij.

"Ik heb hulp gezocht, en gelukkig heb ik die gekregen. Ik weet nu dat ik volgende week een baan heb en accommodatie. Zo kan ik verder bouwen aan mijn leven."

80 procent geholpen

In maart kwam de gemeente Venlo met een tussentijdse evaluatie van de pilot, die succesvol lijkt. De andere vijf gemeenten waren al eerder begonnen en kwamen tot dezelfde conclusie.

Meer dan 80 procent van de deelnemers werd door het project geholpen. De helft van de 44 mensen die zich aanmeldden vond een nieuwe baan. Zes keerden vrijwillig terug naar hun land van herkomst en acht mensen worden nog steeds begeleid.

'De straten zijn leger'

Voor de overige 20 procent heeft de pilot niet gewerkt. Eén persoon werd doorverwezen naar de maatschappelijke opvang, en bij zeven anderen is het traject stopgezet door slecht gedrag. In de opvanglocatie geldt een zerotolerancebeleid met betrekking tot alcohol en drugs.

Wethouder Smeets is erg blij met deze resultaten. "De straten zijn echt een stuk leger. Het project doet ertoe." De mogelijkheid om vroeg in te grijpen maakt het verschil, denkt hij. "Zo kunnen we mensen naar een duurzame oplossing begeleiden, of naar ander werk."

Terugkeer

"Hulp bij vrijwillige terugkeer naar het land van herkomst is ook een oplossing", vervolgt Smeets. Dit was het geval bij Andrzej. Na het verlies van zijn baan was hij zijn alcoholverslaving niet meer de baas, en besloot hij met hulp van Stichting Barka vrijwillig terug te gaan naar Polen.

Daar werkt hij nu als kok in een gemeenschap van Stichting Barka, waar hij ook voor zijn alcoholverslaving wordt behandeld. "Het was moeilijk, maar ik kon kiezen om terug te gaan naar Polen. Ik heb daar geen spijt van. Hier kan ik helpen en zijn ze blij met me, omdat ik kok ben van beroep. Het alternatief was dat ik weer op straat zou belanden."

In gesprek met sector

Het doel van de pilot is volgens wethouder Smeets ook om het systeem aan te pakken. Werkgevers en de uitzendbranche moeten ook veranderen, vindt hij. "Die halen mensen hierheen. Dat mag, in Europa mag je vrij reizen, maar het leidt soms tot excessen."

Een groot gedeelte van de bedrijven doet het goed, ziet Smeets, maar een deel niet. Met die bedrijven moeten afspraken worden gemaakt. "We moeten in gesprek met de branche en een convenant afspreken." Dat ben je aan de arbeidsmigranten verplicht, stelt de wethouder.

Waarschuwen

Smeets: "Mensen worden onder valse voorwendselen van heinde en verre hierheen gehaald, en vallen op een gegeven moment terug. Zonder dak boven hun hoofd, zonder baan."

Andrej waarschuwt jongeren in Polen nu om niet dezelfde fouten te maken die hij maakte toen hij naar Nederland kwam. "Jonge mensen komen naar Nederland en hun eerste vraag gaat niet over waar de supermarkt is en ze eten kunnen krijgen, maar waar de dichtstbijzijnde coffeeshop en dealer zijn."

Nieuwe fondsen

Na 2025 stopt de pilot, maar de gemeenten hebben vorige week het nieuws gekregen dat de financiering in de voorjaarsnota geregeld is voor de opvang tot 2028. Er komt acht miljoen euro per jaar beschikbaar.

"Dat is positief nieuw", zegt wethouder Smeets. "Begin mei verwachten we een Kamerbrief daarover. Hoe de verdeling van middelen tussen de gemeenten eruit ziet, is nu nog niet duidelijk."

Apple en Meta krijgen van de Europese Commissie samen een boete van zo'n 700 miljoen euro voor het overtreden van de Digital Markets Act. Deze wet richt zich op techbedrijven die zo groot zijn dat ondernemers en consumenten bijna niet zonder hen kunnen.