Conservator Quentin Buvelot met een replica van Vermeers Meisje met de parelBron: EenVandaag
Conservator Quentin Buvelot met een replica van Vermeers Meisje met de parel

Wat gebeurt er met kunst als het oorlog is? Meisje met de parel moest 85 jaar geleden 'onderduiken' in grotten Sint-Pietersberg

Hoe kwetsbaar is kunst in oorlogstijd? Deze vraag is actueel in bijvoorbeeld Oekraïne, waar de regering topstukken uit musea haalt om ze te beschermen tegen Russische raketten. Iets soortgelijks gebeurde ook in Nederland, tijdens de Tweede Wereldoorlog.

Het Mauritshuis in Den Haag was een van de musea die haar Hollandse meesters in de Tweede Wereldoorlog veilig moest opbergen, zodat ze niet in het oorlogsgeweld terecht zouden komen. Zo dook het wereldberoemde Meisje met de Parel in 1942 onder in de grotten van de Sint-Pietersberg bij Maastricht.

Museum zonder kunst

"Het is bijna onvoorstelbaar", zegt conservator Quentin Buvelot. "Nu hangen hier weer allemaal prachtige schilderijen, maar in het begin van de oorlog was het museum grotendeels leeg. Een museum zonder kunst, dat is een onwerkelijk gevoel."

Buvelot wandelt door het Mauritshuis, een museum in Den Haag dat gevestigd is in een 17e-eeuws stadspaleis. Het herbergt een wereldberoemde collectie schilderijen uit de Gouden Eeuw, met werken van onder anderen Johannes Vermeer, Rembrandt en Frans Hals. Het bekendste schilderij is Meisje met de parel van Vermeer. Dat is uitgegroeid tot een van de meest geliefde werken uit de kunstgeschiedenis.

Bomvrije bergplaats

De oorlogsdreiging in Nederland 85 jaar geleden was groot, Buvelot: "De locatie van het Mauritshuis, tussen de ministeries, was het meest bedreigde deel van Nederland. Er hing nog een klein deel van de collectie op de begane grond, maar het grootste deel was al opgeborgen in een speciaal gebouwde kunstkluis."

Deze kluis was gebouwd door de toenmalige Duitse directeur Wilhelm Martin, die als klein kind naar Nederland gekomen. "Hij voelde in de jaren 30 de bui al hangen en vroeg bij het ministerie om een kunstbergplaats. Dus op het moment dat de Duitsers binnenvielen in 1940 had het Mauritshuis als enige museum van Nederland een eigen bomvrije bergplaats voor schilderijen", vertelt de conservator.

Gekleurde driehoekjes

Toen ook die kluis onveilig werd, besloot Martin om de topstukken te evacueren. Welke werken het eerst moesten verdwijnen, werd bepaald aan de hand van een kleurcode. "Op de achterkant van de schilderijen zaten driehoekjes: rood, wit of blauw. De kleuren van de Nederlandse vlag. Rood betekende: van onschatbare waarde. Het meisje met de parel had zo'n rood driehoekje."

Het schilderij ging niet in een kist met andere kunstwerken. "We weten van een declaratie dat Willem Martin haar persoonlijk met de trein wegbracht. Eerste klas, samen met restaurator Traas. Hoe het precies verpakt was, weten we niet. Maar we gaan ervan uit dat het beschermd was, waarschijnlijk in een deken."

Wat gebeurt er met kunst als het oorlog is?

Diep onder de grond

Meisje met de parel kwam terecht in de mergelgrotten van de Sint-Pietersberg in Limburg, diep onder de grond. "Meer dan 750 schilderijen uit Nederlandse musea werden op deze stille, koele plek opgeslagen", vertelt Harald Close van Maastricht Underground, terwijl hij de zware deur van Rijksbewaarplaats 9 opent.

"Vrachtwagens vol kunst werden hier naar binnengereden. Van Gogh, Ruisdael, Jan Steen, Vermeer, alles hing door elkaar. Aan welk rek Meisje met de parel precies heeft gehangen, dat weten we niet, want er is geen plattegrond."

De Nachtwacht opgerold

Ook De Nachtwacht werd hier opgeslagen, opgerold. "Die enorme rol moesten ze elke dag een kwartslag draaien om het gewicht te verdelen", vertelt de gids. "Anders zou hij bezwijken onder zijn eigen gewicht. En dat zegt iets over hoe fragiel kunst is, zelfs als ze groot en beroemd is."

De Duitsers wisten dat de collectie hier lag. "Die vonden het prima", zegt Close. "Ze dachten: laat die Nederlanders maar kluizen bouwen. Dan weten wij waar het ligt. Gelukkig liep het anders. Anders was dit nu misschien een Duitstalige rondleiding geweest."

Doelgericht gebombardeerd

Na de oorlog keerde Meisje met de parel terug naar het Mauritshuis, waar ze inmiddels alweer 80 jaar hangt en jaarlijks ruim een half miljoen bezoekers trekt. 'Zij' hoeft voorlopig nergens onder te duiken, maar dat is voor veel andere kunstwerken in huidige oorlogsgebieden helaas niet zo, zegt conservator Buvelot.

"In Oekraïne zijn sommige musea met opzet gebombardeerd. Geen 'collateral damage', maar echt doelgericht."

Twaalf musea vernietigd

Volgens de Organisatie der Verenigde Naties voor Onderwijs, Wetenschap en Cultuur (UNESCO) zijn sinds het begin van de Russische invasie minstens twaalf musea in Oekraïne beschadigd of vernietigd.

Zoals het Kuindzhi Kunstmuseum in Marioepol, het Regionale Kunstmuseum in Tsjernihiv en het Ivankiv Historisch en Streekmuseum. Sommige werken uit dit museum werden door lokale bewoners uit het brandende gebouw gered.

Ondergebracht in Berlijn

Gelukkig is de inzet van museumdirecteuren om schilderijen in veiligheid te brengen groot, zegt Buvelot. "Veel schilderijen uit Oekraïne hebben inmiddels onderdak gevonden in Berlijn. Ook worden sommige kunstwerken tentoongesteld in Europese musea om aandacht te vragen voor de Oekraïense cultuur en geschiedenis."

Boven de kunstkluis die voormalig museumdirecteur Wilhelm Martin in het Mauritshuis liet bouwen, is een spreuk van hem te lezen: ''t Is droevig dat de oorlog vergt dat men 's lands kunst voor het oog verbergt.' Voor conservator Buvelot blijft Martin een inspirerend voorbeeld van een dapper mens in oorlogstijd. "Alles van waarde is weerloos en moet worden verdedigd. En dat deed Martin toen. En dat moeten we ook nu doen, zolang het nodig is."

Rob de Boer koopt en verkoopt vintage meubels via CatawikiBron: EenVandaag
Rob de Boer koopt en verkoopt vintage meubels via Catawiki

Consumenten de dupe van gebrek aan kennis bij experts van online veilinghuis Catawiki

Luwe Groot Marlou Poncin

Experts bij veilingsite Catawiki zijn vaak onervaren en maken regelmatig fouten. Ook verschijnen objecten van andere webshops op de site. Dat blijkt uit onderzoek van EenVandaag. Bij meer dan een derde van de experts zijn onregelmatigheden te vinden.

Een IKEA-lamp belandt op de veiling voor 'bijzondere objecten' en wordt verkocht voor meer dan de winkelprijs. Een valse schets, toegeschreven aan Rembrandt van Rijn, passeert de deskundige blik van een expert. Het toont aan dat de belofte van een deskundige controle in de praktijk niet altijd wordt waargemaakt.

Twijfelachtige achtergrond

EenVandaag onderzocht 170 experts en 20.000 objecten op Catawiki. Van de experts hadden er 60 een twijfelachtige achtergrond en waren er negen überhaupt niet online te traceren.

Gecertificeerd taxateur Willem de Winter is snoeihard: "Bij Catawiki werken geen gecertificeerde registertaxateurs. 'Expert' klinkt leuk, maar het is geen beschermde titel. Het zijn coaches. Van de zaken zelf hebben ze vaak weinig verstand."

Info
Hoe werkt Catawiki?

Aanbieden: verkopers dienen hun object in via de website, inclusief foto's en een beschrijving.

Online beoordeling: een Catawiki-expert beoordeelt de objecten uitsluitend op basis van foto's en ingestuurde informatie. Deze expert stelt vaak de waarde van een object vast.

Veiling: goedgekeurde objecten worden geplaatst in een online veiling, waar bezoekers kunnen bieden op items in categorieën als sieraden, kunst, antiek en zelfs auto's.

Verkoop: de hoogste bieder wint en betaalt via Catawiki. De verkoper ontvangt na enkele dagen het geld.

'Kwaliteit gaat achteruit'

Europa's grootste online veilinghuis begon ooit in Assen als een platform voor stripboekverzamelaars. Gebruikers kunnen hier verzamelobjecten en kunst kopen en verkopen. De site trekt inmiddels meer dan tien miljoen unieke bezoekers per maand en organiseert wekelijks meer dan 75.000 veilingen in verschillende categorieën.

Met dat enorme aanbod is Catawiki een paradijs voor kunstliefhebbers en verzamelaars. Maar die zijn de laatste jaren steeds minder tevreden. EenVandaag sprak met tientallen kopers, verkopers en experts. Zij zeggen unaniem dat de kwaliteit van het platform achteruit gaat en zijn ontevreden over de klachtenafhandeling.

Alleen fysiek taxeren

Een object deugdelijk online taxeren is volgens deskundigen riskant en niet goed te doen. Ook Willem de Winter - met meer dan 40 jaar ervaring in kunst en antiquiteiten - plaatst grote vraagtekens bij Catawiki's systeem van online beoordelen. "Kunst kun je eigenlijk alleen fysiek taxeren," stelt hij. "Een foto kan je makkelijk manipuleren en is een plat vlak waarin belangrijke details ontbreken."

Volgens De Winter is het daarnaast ook niet goed gesteld met de afhandeling van verkeerde objecten bij Catawiki. "Reguliere veilinghuizen nemen vaak hun verantwoordelijkheid als er iets mis is. Je kunt dan meestal binnen een paar weken het werk terugbrengen. Dat systeem passen ze bij Catawiki niet toe," aldus De Winter.

Misleiding

Volgens Joyce Donat van de Consumentenbond maakt Catawiki niet waar wat het belooft. "Ze profileren zich met veiligheid, deskundige experts en bescherming tegen nepproducten, maar dat blijkt vaak schijn."

Kopers en verkopers betalen commissie voor onder meer expertise en betalingsbeveiliging, maar krijgen daar volgens Donat te weinig voor terug. "Als jij iets belooft en je doet het niet, zet jij daarmee dus je klanten op een verkeerd been, dan misleid je".

Klachtenafhandeling

Catawiki schiet volgens de Consumentenbond ook tekort in de klachtenafhandeling. Donat wijst op de Europese Digital Services Act (DSA), die platforms verplicht om in te grijpen bij misleidende of foutieve aanbiedingen. "Dus als er bijvoorbeeld iets van Temu wordt aangeboden, dan is Catawiki verplicht om die aanbieders eraf te halen en om het probleem op te lossen."

In de praktijk gebeurt dat onvoldoende en blijven klachten vaak maandenlang onopgelost. Zowel verkopers als kopers zijn regelmatig maandenlang met verschillende medewerkers van de klantenservice in contact zonder een tevreden afhandeling.

Toxische werksfeer

Volgens oud-experts die anoniem met EenVandaag spraken, heerst er bij Catawiki een toxische werksfeer waarin winst centraal staat. Het management zou vooral gericht zijn op het behalen van targets en het toelaten van zoveel mogelijk objecten.

Tegen EenVandaag zeggen experts dat zij die druk om veel te beoordelen in korte tijd voelen. Bovendien zeggen bronnen binnen het platform dat experts regelmatig worden ingezet op vakgebieden waarin zij onvoldoende kennis hebben. Zorgvuldigheid moet daarbij vaak wijken voor snelheid en omzet.

Consumenten de dupe van gebrek aan kennis bij experts van online veilinghuis Catawiki
Info
Reactie Catawiki: 'Problemen zijn zeldzaam'

Catawiki zelf zegt in een schriftelijke reactie: "Bij Catawiki staan kwaliteit en betrouwbaarheid voorop. We combineren technologie met honderden interne experts die elk object beoordelen voordat het op de site komt."

Volgens het bedrijf worden jaarlijks meer dan een miljoen objecten geweigerd en profiteert iedere koper van zogenaamde 'Buyer Protection'. Ook wijst het op de uitbreiding van het personeelsbestand en een grondig selectieproces voor experts."

Meer dan 20 miljoen objecten zijn inmiddels via ons verkocht. Problemen zijn zeldzaam, maar als ze voorkomen, ondernemen we altijd gepaste actie. "Op algemene vragen over niet-kloppende informatie rond experts op de site en de afhandeling van klachten van kopers en verkopers, ging het platform niet in.

Reactie Consumentenbond