Onteigenen. Het is nogal een beladen woord geworden door de stikstofdiscussie. Maar hoe negatief het misschien ook klinkt, het middel heeft wel allerlei ontwikkelingen mogelijk gemaakt.
Zo is het niet alleen nodig geweest voor het bouwen van woonwijken, maar ook om bijvoorbeeld havens uit te breiden.
Wat houdt de onteigeningswet precies in?
Voor het realiseren van projecten heeft de overheid grond nodig, zoals bij de aanleg van een weg. Maar die grond is vaak in handen van particulieren of bedrijven. Soms worden de grondeigenaar en de overheid het niet eens over de aankoop of de vergoeding. De overheid kan dan een zogenaamde onteigeningsprocedure inzetten.
"Het is dan in het algemeen belang dat die impasse wordt doorbroken", legt hoogleraar ontnemingsrecht Jacques Sluysmans van de Radboud Universiteit uit. "Als het goedschiks niet lukt, hebben ze dan altijd nog de optie om het kwaadschiks te doen. En dat is het gedwongen ontnemen van het eigendom."
Onteigening gebeurt altijd onder strenge wettelijke voorwaarden. Dat komt omdat eigendom een belangrijk recht is. Bij onteigening heeft iemand recht op een complete schadeloosstelling, een geldsom waarbij schade wordt vergoed. (Bron: Rijkswaterstaat)
Onteigening voor spoorwegen
De onteigeningswet komt al uit 1851, vertelt hoogleraar Sluysmans. "Op dat moment was voornamelijk bedoeld voor de aanleg van nieuwe spoorwegen. Daar ging het de eerste tientallen jaren van de wet eigenlijk alleen maar over."
"Maar in het begin van de 20ste eeuw kwam er ook de Woningwet", legt hij verder uit. "Toen zag de overheid ook een taak voor zichzelf bij, zoals het nu heet, de volkshuisvesting. Vanaf dat moment zie je dat onteigening ook voor dat doel wordt ingezet."
Onteigende polder
En dus heeft onteigening ervoor gezorgd dat ons land er nu uit ziet zoals wij het kennen, bevestigt universitair docent stadsgeschiedenis Tim Verlaan van de Universiteit van Amsterdam.
"Grote steden hebben dat meerdere keren in de geschiedenis gedaan", vertelt Verlaan. Zo kwam het voor in Amsterdam bij de Bijlmermeer. "Dat is een polder die is onteigend van de gemeente Weesperkarspel, en zo zijn er talloze voorbeelden te geven."
Uitbreiden van de haven
Een van die voorbeelden is Rotterdam. "Dat gebeurde in de tweede helft van de 19de eeuw om de haven uit te breiden", zegt de universitair docent. "De stad heeft heel veel dorpen daar geannexeerd, grond onteigend."
"Havenbekkens die we zien ten westen van de stad, daar lagen ooit boerderijen en landgoederen", legt hij verder uit. "Die zijn ook onteigend. Nederland is ontstaan door onteigeningen, door massale ingrepen van de overheid in het landschap. Daarom ziet het land er nu zo uit."
Podcast
De rubriek 'Feit of Fictie?' is nu ook te beluisteren als podcast.
Vragen? Stel ze!
Heb je nog vragen of wil je reageren? Stuur ons dan hier een berichtje in onze chat. Elke donderdag vertellen we in de Doe mee-nieuwsbrief wat we met alle reacties doen. Wil je die in je mail? Meld je dan hier aan.