Waarom wordt er niet meer ingezet op het aflossen van de staatsschuld? En andere vragen over het begrotingstekort beantwoord

Het begrotingstekort kan invloed hebben op belangrijke beslissingen, zoals investeringen in de zorg, onderwijs en infrastructuur. Voor EenVandaag Vraagt vroegen we wat jullie hierover wilden weten.

Hoofdeconoom bij ING Marieke Blom en econoom Jasper Lukkezen van de Universiteit Utrecht geven antwoord op jullie vragen.

1. Wat is het begrotingstekort?

Het begrotingstekort is het verschil tussen wat de overheid in een jaar binnenkrijgt - grotendeels belastinginkomsten en sociale premies - en alles wat wordt uitgeven, legt Lukkezen uit. "Dat geld gaat bijvoorbeeld naar zorg, defensie, of wordt gebruikt voor investeringen of het kopen van goederen."

Dit tekort wordt uitgedrukt in euro's, vervolgt hij. "Om tot een percentage te komen, deel je dat bedrag door het bbp, oftewel de waarde van wat alles in Nederland geproduceerd wordt."

Blom: "Zo is de inschatting dat de overheid volgend jaar zo'n 457 miljard euro uitgeeft en zo'n 425 miljard euro binnenkrijgt. Het verschil daartussen is 32 miljard euro. Dat bedrag wordt vervolgens vergeleken met de totale omvang van de economie. Die is volgend jaar bijna 1,2 biljoen euro. Dus dan krijg je een percentage van zo'n 2,8 procent."

2. Op welke gebieden wordt er bezuinigd om het begrotingstekort te verkleinen?

Volgend jaar wordt er niet bezuinigd, maar neemt het tekort juist toe, zegt Blom. "Maar op langere termijn wordt er wel bezuinigd."

Lukkezen: "De belangrijkste bezuinigingen zitten bij ontwikkelingssamenwerking, het ambtelijke apparaat, onderwijs, wetenschap en innovatie, daarnaast op subsidies."

"Alleen bij een aantal van deze plannen hebben economen sterke twijfels over de haalbaarheid ervan", zegt Blom. "Het gaat voornamelijk om drie punten. Bijvoorbeeld het plan om 1 op de 5 rijksambtenaren weg te bezuinigen. Daarnaast willen ze 1,6 miljard euro minder uitgeven aan de Europese Unie en 1 miljard euro minder uitgeven aan asielkosten."

Het is duidelijk dat het kabinet allerlei plannen en ambities heeft, vervolgt Blom. "Het is dan best wel lastig om 22 procent van de ambtenaren eruit te gooien én tegelijkertijd een betere overheid te creëren."

3. Waarom lost de overheid de staatsschuld niet af, in plaats van deze elk jaar verder te laten oplopen? (Thuis kan ik dat ook niet blijven doen)

Een land is heel anders dan een huishouden, zegt Blom. "Een land leeft voort, terwijl een huishouden door fasen gaat, zoals schulden aangaan als je jong bent, je hypotheek aflossen en geld sparen voor je pensioen."

"Volgens economen mag een land best een jaar een hoger begrotingstekort hebben en een jaar later een lager tekort hebben. Op die manier kun je een beetje meeveren met de economie", legt de hoofdeconoom van de ING uit. Ze zou het de overheid dan ook afraden om alleen te focussen op het verminderen van de staatsschuld.

Waarom, gaat Blom verder: "Omdat dat je anders te weinig ruimte zou geven om bijvoorbeeld rendabele investeringen te doen in zaken die belangrijk zijn voor de toekomst van het land. Denk bijvoorbeeld aan investeringen op het gebied van infrastructuur, innovatie en onderwijs."

Volgens Lukkezen hoeft de staatsschuld ook niet per se een probleem te zijn. "De Nederlandse samenleving blijft namelijk groeien. Er worden meer mensen geboren en er komen mensen naar Nederland, wat leidt tot economische groei. Daarnaast worden we steeds efficiënter in wat we produceren. Door deze groei en toename in productiviteit wordt de schuld relatief minder zwaar. Met andere woorden: je hebt niet alleen meer mensen, maar ze dragen ook meer bij aan de economie, waardoor de schuld beheersbaar blijft."

4. Hoeveel geld betaalt Nederland jaarlijks aan rente over de staatsschuld?

De overheid verwacht voor 2025 een rentelast van 8,7 miljard euro, zegt Lukkezen. "Dit bedrag kan elk jaar variëren, afhankelijk van de rentestand. Als de rente stijgt, zullen ook de rentelasten toenemen. De afgelopen jaren hebben we te maken gehad met zeer lage rentepercentages, zowel voor spaargeld als voor hypotheken. In sommige gevallen betaalde de overheid zelfs geen rente, of kreeg ze geld toe door een negatieve rente."

Op dit moment heeft de overheid een staatsschuld van 548,8 miljard euro, vervolgt Lukkezen. "Als we de rentelast van 8,7 miljard euro delen door deze staatsschuld, komen we uit op een rentepercentage van ongeveer 1,6 procent."

5. Welke gevolgen heeft een oplopend begrotingstekort voor de positie van Nederland binnen de EU?

Binnen de Europese Unie zijn er afspraken dat het begrotingstekort van een land niet hoger mag zijn dan 3 procent van het bruto binnenlands product (bbp), en de staatsschuld mag niet boven de 60 procent van het bbp uitkomen, legt Lukkezen uit. "Als Nederland tijdelijk boven deze grenzen uitkomt, is dat meestal geen groot probleem. Maar als dit structureel gebeurt, kan de Europese Unie ingrijpen."

"Nederland zit nu in de zogenaamde 'preventieve arm'. Hierbij stuurt de Europese Commissie elk jaar kritische vragen en aanbevelingen om het tekort terug te dringen. Als Nederland die adviezen niet opvolgt en de schuld blijft te hoog, kan Nederland in de 'correctieve arm' terechtkomen. Dit kan leiden tot boetes en negatieve gevolgen voor Europese investeringen in Nederland."

6. Wat gebeurt er als er een nieuwe crisis uitbreekt, zoals een pandemie, en het begrotingstekort nog verder oploopt?

Dan heeft Nederland alsnog de financiële ruimte om meer geld te lenen, zegt Lukkezen. "Financiële markten zijn bereid om Nederland geld te lenen, zelfs tijdens een crisis. In zo'n situatie is het geen goed idee om te bezuinigen, omdat er al veel onzekerheid is."

De verwachting is juist dat de overheid dan extra geld uitgeeft om de crisis te bestrijden, vervolgt Lukkezen. "Dit gebeurde ook tijdens de coronacrisis, waarbij de overheid veel geld uitgaf om mensen aan het werk te houden."