Berichtendienst Telegram komt steeds vaker negatief in het nieuws. Dit vanwege de criminele activiteiten die op het platform plaatsvinden. Voor EenVandaag Vraagt vroegen we wat jullie hierover wilden weten.

Hoogleraar cybercrime Bart Custers aan de Universiteit Leiden en hoogleraar nieuwe media Richard Rogers aan de Universiteit van Amsterdam geven antwoord op jullie vragen.

1. Wat is Telegram?

Telegram is een berichtendienst die veel lijkt op WhatsApp. Je kunt er berichten, foto's, video's en bestanden mee sturen. Naast een-op-een-gesprekken heeft Telegram ook groepen en kanalen waar je informatie en nieuws kunt delen. "In feite zijn het allemaal platforms waarop je met elkaar kunt communiceren", zegt Bart Custers.

Volgens Richard Rogers heeft Telegram vooral een 'veilige reputatie'. Maar of de communicatie veilig is, hangt wel af van de instellingen. Berichten zijn namelijk niet standaard versleuteld met end-to-end-encryptie, legt hij uit. "Dit moet je apart aanzetten."

Daardoor kunnen anderen je gesprekken niet meelezen, je kan veel anoniemer zijn. Je hoeft dan bijvoorbeeld niet je eigen naam te gebruiken. "Dat is anders dan Whatsapp, daar zijn alle berichten standaard end-to-end versleuteld", zegt Custers.

2. Klopt het dat je voor het gebruik 'betaalt' met je persoonlijke gegevens?

Dat geldt eigelijk voor alle socialmediaplatforms, legt Custers uit. "Deze miljoenenbedrijven bieden gratis diensten aan zonder abonnementskosten, maar hoe kunnen ze dat doen? Jouw persoonlijke gegevens zijn hun betaalmiddel. Ze verzamelen zoveel mogelijk informatie over je om gerichte aanbiedingen en gepersonaliseerde advertenties te tonen. Daarnaast verkopen ze jouw data door aan andere bedrijven, die het weer gebruiken voor hun eigen doeleinden. Zo verdienen ze extra geld."

Telegram is hierin geen uitzondering. "Het bedrijf verdient veel geld met zijn gratis product door data te verzamelen en advertenties te verkopen", zegt Custers. "Ook al zijn je berichten versleuteld, dat betekent niet dat Telegram geen toegang heeft tot je data. Encryptie beschermt alleen de communicatie tussen de verzender en de ontvanger. Telegram en WhatsApp kunnen, hoewel ze beweren dit niet te doen, de data ontsleutelen. Maar er zijn aanwijzingen voor dat dit wel gebeurt."

3. Waarom komt Telegram steeds negatief in het nieuws?

Telegram komt vaak negatief in het nieuws omdat allerlei activiteiten op het platform worden toegestaan, vertellen beide hoogleraren. "Met andere woorden: als er melding wordt gedaan van iets illegaals, wordt er niet ingegrepen", zegt Custers. Rogers: "Het gaat bijvoorbeeld om drugshandel, wapenhandel, maar ook kinderpornografie en geweld. Het is kortom een waslijst aan delicten."

"Telegram is ook heel weigerachtig als het gaat om samenwerking met politie-instituten", zegt Custers. "Dit leidt tot een situatie waarin ze criminaliteit faciliteren, en niet actief bijdragen aan de bestrijding ervan. Dan ben je eigenlijk medeplichtig aan criminaliteit."

"Dit komt ook naar voren in de Franse rechtszaak, waarin Telegram-oprichter en -directeur Pavel Durov werd aangehouden omdat zijn berichtendienst te weinig zou doen tegen criminaliteit op het platform. Hoe ver ben je verantwoordelijk als je dergelijke zaken toestaat en niet ingrijpt? Dat is waar je nu ook een tendens ziet om strengere maatregelen te nemen."

In Frankrijk zijn er rechtszaken tegen de baas van Telegram, omdat het platform criminele activiteiten zou faciliteren. Het idee is dat als je criminaliteit mogelijk maakt, je daar zelf ook verantwoordelijk voor bent." Custers: "Telegram lijkt te kiezen voor een verdienmodel waarbij ze veel ruimte geven aan ongewenste activiteiten om concurrerend te blijven. Zelfs als de CEO aangeklaagd wordt, verwacht ik niet dat het platform veel zal veranderen, omdat dat hun verdienmodel zou aantasten."

4. Hoe (on)veilig is Telegram? Ook ten opzichte van andere social media?

"De kans op een datalek is niet groter of kleiner bij Telegram dan bij bijvoorbeeld Whatsapp, als je kijkt naar de communicatie via de chat. Die is gewoon beveiligd. Beide platforms kunnen de communicatie in principe bekijken. Het komt erop neer hoeveel vertrouwen je hebt in het bedrijf achter het platform", zegt Custers.

Maar er is een belangrijk verschil als je kijkt naar de berichtendienst. Dus waar je ook in groepen zit waar je berichten, informatie en nieuws ontvangt. "Daar is nauwelijks moderatie en toezicht", merkt Custers op. "In tegenstelling tot platforms als Facebook en X, waar er wel enige controle is. Dat betekent dat je een groter risico loopt om in contact te komen met ongewenste content zoals nepnieuws en illegale informatie."

Ook is er de kans om opgelicht te worden op Telegram, volgens Custers. "Er zijn talloze verhalen van mensen die slachtoffer werden van oplichting vanwege de sterke anonimiteit die Telegram biedt. Op Telegram kunnen mensen zich makkelijk voordoen als iemand anders."

"Dit gebeurt bijvoorbeeld in de vorm van 'vriend-in-nood'-fraude, waarbij iemand zich voordoet als een vriend of familielid in een noodsituatie en vraagt geld over te maken."

5. Kan Telegram verboden worden, bijvoorbeeld in de Europese Unie?

"Het is niet onmogelijk, maar het is wel ingewikkeld", zegt Custers. "Telegram heeft veel legale gebruikers die niets kwaadaardigs doen, dus een volledige ban zou een zware maatregel zijn. Maar als blijkt dat er veel criminele activiteiten op het platform plaatsvinden, kan een rechter maatregelen nemen. "We hebben gezien dat rechters bijvoorbeeld websites voor cryptocurrencies hebben geblokkeerd, omdat ze voor illegale zaken werden gebruikt."

Een rechter heeft in Brazilië tegen X, het platform van Elon Musk, gezegd dat er actie moet worden ondernomen omdat daar schadelijke activiteiten plaatsvinden. Denk aan het verspreiden van nepnieuws en haat zaaien. Tot die tijd moeten providers die website blokkeren zodat niemand er toegang toe heeft.

"In Europa zou dit ook kunnen gebeuren, maar het is wel een uitdaging. Het raakt namelijk de vrijheid van meningsuiting. Vrijheid van meningsuiting stopt als er echte schade wordt aangericht, maar dat moet eerst door de rechter worden vastgesteld."