Waarom moet Nederland zoveel voor het klimaat doen en anderen niet? En andere vragen over klimaatmaatregelen beantwoord

Veel mensen steunen het halen van klimaatdoelen, blijkt uit onderzoek van het EenVandaag Opiniepanel. Toch is er ook weerstand tegen de manier waarop dat nu geprobeerd wordt. We leggen vragen en zorgen die we vaak van jullie horen voor aan deskundigen.

We spraken met hoogleraar transitiekunde Jan Rotmans (Erasmus Universiteit), hoogleraar klimaateconomie Reyer Gerlagh (Tilburg University), voorzitter van het Nationaal Klimaat Platform Kees Vendrik, en met een woordvoerder van onafhankelijk kenniscentrum Milieu Centraal.

1. Hoe kunnen klimaatmaatregelen worden ingevoerd zonder 'de gewone' en de armere burger te veel in de portemonnee te raken?

Dat kan bijna niet, zegt Rotmans realistisch. "Er zijn zulke grote investeringen nodig in de nieuwe energieinfrastructuur, dat kost miljarden. Dus daar gaat de burger wat van merken in de portemonnee de komende tien jaar".

Maar: ook de overheid en bedrijven gaan meebetalen. De kosten komen niet alleen op het bordje van de burger terecht, benadrukt hij. En de kosten, dat zijn volgens hem investeringen: "We krijgen er een infrastructuur voor terug die toekomstbestendiger, veiliger en schoner is."

De voordelen van een investering voor een huishouden blijven nog langer bestaan, vertelt klimaateconoom Gerlagh. Zelfs in de jaren nadat die investering al is terugverdiend: "Het huis isoleren kost veel geld, net zoals de installatie van zonnepanelen. Het is in de jaren daarna minder zichtbaar dat je minder hoeft uit te geven aan de verwarming en elektriciteit. De kosten vallen dus meer op dan de baten, maar die zijn er wel degelijk."

"De vraag is vooral hoe we huishoudens kunnen helpen die moeite hebben om de investeringen op te brengen", vervolgt hij. "Arme huishoudens wonen vaak in huurhuizen. Verhuurders hebben voldoende geld om te investeren, maar vrezen dat ze die inkomsten onvoldoende terugverdienen door middel van hogere huren." Hij pleit daarom voor meer verplichtingen en regelgeving voor verhuurders.

2. Maken we niet onze economie kapot als we klimaatdoelen willen halen?

"Het idee dat de economie kapot kan gaan aan klimaatdoelen, is gebaseerd op de klacht van energie-intensieve bedrijven", zegt Gerlagh. "Ze vrezen dat energie te duur wordt en dat ze daardoor naar het buitenland moeten verhuizen." Nederland heeft veel energie-intensieve bedrijven, weet hij. "Omdat we in het verleden goedkoop gas haalden uit Groningen. Maar het is voor de economie niet erg als deze bedrijven er minder komen."

"Voor de economie is het belangrijker dat we investeringen stimuleren in nieuwe bedrijvigheid, de maakindustrie, onderzoek en onderwijs. Als we zorgen voor goed opgeleide mensen en investeringen in zon, wind, batterijen en groene waterstof, kunnen we een bloeiende economie bouwen, die minder afhankelijk is van olie en gas uit corrupte landen."

Ook Rotmans benadrukt dat we nu nog voor 85 procent afhankelijk zijn van de import van olie en gas. "Het gaat dus niet zozeer alleen om het halen van de klimaatdoelen, maar ook om het creëren van een schone en betrouwbare energievoorziening die we in eigen handen hebben. Dat is voor de economie juist gunstig."

Bovendien zijn landen wereldwijd bezig hun economie te vergroenen, antwoordt Vendrik van het Nationaal Klimaat Platform. Dat platform wil een brug vormen tussen burgers en bedrijven in de samenleving enerzijds en het beleidsproces in Den Haag anderzijds. "Als Nederland niet meedoet aan die vergroening, staat het bedrijfsleven minder sterk tegenover internationale concurrenten. Landen en consumenten willen straks alleen nog maar duurzame producten. Wie nog fossiele producten maakt, verliest de race", verwacht hij.

3. Maakt het wel uit wat ik als individuele burger doe in vergelijking met grote fabrieken en bedrijven?

"Iedereen kan een bijdrage leveren, burgers en bedrijven", zegt Vendrik. "De afgelopen jaren hebben bijvoorbeeld veel huizenbezitters zonnepanelen op hun dak gelegd. Dankzij die duurzame stroomproductie konden kolen- en gascentrales op een lager pitje draaien. Ook scheelt de groei van elektrische auto's in het verbruik van benzine. De stroom die elektrische auto's gebruiken wordt voor een steeds groter deel groen."

Klimaateconoom Gerlagh zegt ook dat burgers wel degelijk een bijdrage kunnen leveren. Tegelijkertijd is het niet zinvol om van burgers een grote inzet te vragen zonder van bedrijven dezelfde inspanning te vragen, benadrukt hij. "We kunnen de klimaatverandering alleen stoppen als iedereen meedoet. Daarom is het belangrijk dat we weten waar we met heel Nederland heen gaan, en dat we de regels zo maken dat bedrijven en burgers evenveel reden hebben om mee te doen."

"Het helpt als burgers zichzelf niet zien als individu, maar als onderdeel van een netwerk", denkt Rotmans. "Mensen beïnvloeden elkaar via sociale normen. Als één buurman zonnepanelen installeert, is een ander meer geneigd om dat ook te gaan doen. Opgeteld vormen mensen zo samen een behoorlijke collectieve macht."

4. Klimaatverandering stopt niet bij de Nederlandse grens. Waarom zou Nederland dan veel moeten doen en andere landen niet?

Of Nederland voorop loopt, is geen uitgemaakte zaak. "Als je kijkt naar lijstjes van alle landen in Europa, dan bungelt Nederland een beetje onderaan. We maken wel veel stappen, maar moeten niet denken dat wij het beste jongetje van de klas zijn. Ooit waren we zelfs een van de slechtsten, nu zijn we de middenmoot", zegt Rotmans.

"Nederland heeft altijd een beetje meegestribbeld met Europa, maar is de laatste jaren iets constructiever mee gaan praten", voegt Gerlagh toe. "De combinatie van van salderen en het dure Russische gas heeft ertoe geleid dat Nederland nu voorloopt op het gebied van zonne-energie. Ook in elektrisch rijden lopen we voorop." Vendrik zegt hierover: "We behoren tot de wereldtop zonnepanelen per hoofd van de bevolking. Maar met de verduurzaming van de landbouw en de manier waarop we reizen schiet het nog niet op."

Nederland is daarnaast ook een flinke uitstoter, vertelt Vendrik. "Rijke landen in het Westen stoten per hoofd van de bevolking meer broeikasgas uit dan armere landen. Dat komt omdat vanwege onze hoge welvaart, ons consumptiepatroon hoog is." Ook laten we bijvoorbeeld veel van onze spullen in China maken: "Daar wordt dan de CO2 uitgestoten, maar wel omdat wij die goedkope spullen willen hebben. In het kader van de vervuiler betaalt is, het dan logisch dat wij meer moeten doen dan armere landen. De westerse landen zijn ook rijk geworden omdat hun economieën fors konden groeien door fossiele brandstoffen."

Onafhankelijk kenniscentrum Milieu Centraal laat weten: "Nederland is een klein land, maar onze negatieve impact op het klimaat is groot. Als iedereen op aarde zou leven als in Nederland, zouden er 3,6 aardes nodig zijn. Huishoudens zijn door hun consumptiepatroon wereldwijd verantwoordelijk voor zo'n 65 à 70 procent van de emissies van broeikasgassen. Dit kan je met ruim 60 procent verminderen als je duurzamere keuzes maakt."

5. Hoe zijn maatregelen zo precies te koppelen aan 1 of 1,5 graden temperatuurstijging, kan dat wel?

Er worden met computermodellen berekeningen gemaakt voor verschillende toekomstscenario's", vertelt Rotmans. "Stel dat alle plannen in alle landen worden uitgevoerd, waar komen we dan uit? Stel dat maar een deel van die plannen wordt doorgevoerd? Of stel helemaal niet? Daarvoor zijn schattingen te maken, en natuurlijk kunnen er een paar tiendes van graden anders uitpakken, maar we berekenen dit op basis van de beste kennis die we nu hebben."

Die directe koppeling tussen temperatuurstijging en individuele maatregelen is niet te maken, geeft Vendrik aan. "Wel kan het Planbureau voor de Leefomgeving berekenen hoeveel minder broeikasgas er wordt uitgestoten als gevolg van bepaalde maatregelen. Hoe minder CO2 in de lucht, hoe groter de kans dat we de opwarming onder de 1,5 graad kunnen beperken."

6. Welke consequenties heeft het als we de doelen niet halen?

Milieu Centraal geeft aan dat de opwarming van de aarde de volgende gevolgen heeft voor Nederland: "De zeespiegel stijgt, het weer verandert op allerlei manieren. We kunnen bijvoorbeeld hevige regenbuien en hittegolven kunnen, het kan natter worden en in de zomer juist droger, en winters worden zachter. Daarnaast is er meer kans op wateroverlast wanneer de riolering het vele water niet meer aankan, en is er kans op overstromingen wanneer rivieren water niet goed kunnen afvoeren."

We zagen dit recent al in Spanje en met de overstromingen in Limburg in 2021, zegt Vendrik. "De kosten om al die schade te repareren is vele malen hoger dan de kosten om te voorkomen dat het klimaat te veel opwarmt."

Milieu Centraal laat weten dat ook de natuur verandert: "Het voorjaar begint eerder. Hierdoor beginnen planten eerder met bloeien, lopen bomen eerder uit, verschijnen insecten eerder en broeden vogels vroeger in het jaar. Soorten die zich niet snel genoeg kunnen aanpassen aan de veranderende omstandigheden lopen de kans te verdwijnen. Tegelijk zullen soorten die goed gedijen bij warm weer zich juist steeds beter thuisvoelen in Nederland en zo plaagsoorten worden. Een voorbeeld is de eikenprocessierups."

Volgens Gerlagh moeten we ervan uit gaan dat we de doelen niet halen en juist daarom nú doen wat we kunnen. "Elke ton CO2 die we nu minder uitstoten, scheelt ellende in de toekomst."