Waarom gaan de campagnes vooral over landelijke thema's? En andere vragen beantwoord over de Provinciale Statenverkiezingen

De Provinciale Statenverkiezingen komen dichterbij. We vroegen jullie wat jullie nog willen weten over deze verkiezingen. De meestgestelde vragen legden we voor aan politiek verslaggever Marloes Lemsom.

1. Waarom willen landelijke partijen invloed hebben in de Provinciale Staten?

"Landelijke partijen zitten niet alleen maar in de landelijke politiek, maar vaak ook in de provinciale politiek, in de gemeenteraden en in het Europees Parlement. Ze hopen mensen te vertegenwoordigen op elk niveau."

"Zo weten ze ook beter of het landelijke beleid eigenlijk wel matcht met hoe het in de gemeente of in de provincie gaat. Ook vinden partijen in de landelijke politiek het vaak belangrijk om van hun collega's in andere bestuurslagen te horen wat daar de problemen zijn, zodat ze daar iets aan kunnen doen."

2. Welke voor- en nadelen heeft het om op een landelijke partij te stemmen?

"Het belangrijkste is dat je stemt op een partij die jouw mening het meest vertegenwoordigt. Daarnaast kan iets anders meespelen bij provinciale verkiezingen omdat het 'getrapte' verkiezingen zijn: alle Provinciale Statenleden die straks gekozen worden, stemmen op hun beurt op politici in de Eerste Kamer. Meestal stemmen ze natuurlijk op iemand van hun eigen partij, en voor politici die bij een landelijke partij aangesloten zijn is dat gemakkelijk kiezen."

"Statenleden van provinciale partijen die geen landelijke counterpart hebben, stemmen meestal op de Onafhankelijke Senaatsfractie (OSF), dat is de verzamelpartij voor alle provinciale Statenleden. Volgens de huidige peilingen is het nog maar de vraag of de OSF een senaatszetel zal behouden omdat het er nu op lijkt dat minder mensen op provinciale partijen gaan stemmen."

3. Kan het provinciale beleid van een partij tegengesteld zijn aan het landelijk beleid van een partij?

"Tegengesteld is een groot woord, maar ze hoeven het niet altijd 100 procent met elkaar eens te zijn. Een goed voorbeeld bij deze verkiezingen is het CDA. Landelijk maakt de partij deel uit van het kabinet, en staat de partij dus achter de stikstofdoelen uit het regeerakkoord. Daarin staat dat in 2030 de helft van de stikstofuitstoot gereduceerd moet zijn."

"Maar we spraken een paar weken geleden met de lijsttrekkers van het CDA in de provincies en toen bleek dat een meerderheid denkt dat die doelen onhaalbaar zijn en dat er te weinig geld voor is uitgetrokken. Zo zie je dat provinciale politici soms tegen het landelijke beleid ingaan om op te komen voor de provinciale belangen."

4. Wie controleert de haalbaarheid van de plannen van partijen?

"Bij landelijke verkiezingen worden de verkiezingsprogramma's van de meeste partijen doorgerekend door het Centraal Planbureau. Zo weet je welke invloed de plannen bijvoorbeeld zullen hebben in je portemonnee. Bij provinciale verkiezingen gebeurt dat veel minder."

"Dan is het belangrijk dat journalisten controleren hoe haalbaar de plannen zijn en dat daar genoeg over geschreven en gemaakt wordt door lokale en soms ook landelijke media. Om je stem te bepalen kan het ook helpen om zelf te kijken wat partijen gezegd hebben bij de vorige Provinciale Statenverkiezinen in 2019 en of die plannen werkelijkheid geworden zijn."

5. Waarom mogen eenmanspartijen meedoen aan de Provinciale Statenverkiezingen?

"In Nederland mag iedereen meedoen aan de verkiezingen, als je maar genoeg ondersteuningsverklaringen weet te krijgen. Uit elke kieskring - dat zijn een soort regio's, we hebben er zo'n twintig in Nederland - moeten dan minimaal dertig mensen verklaren dat ze het goed vinden als jij meedoet aan de verkiezingen."

"Meestal leveren kleine partijen trouwens wel een lijst in met wat meer mensen dan een persoon, want stel je voor dat ze toch meer dan één zetel weten te bemachtigen..."

6. Waarom wordt de koppeling tussen de Provinciale Staten en de Eerste Kamer niet losgelaten?

"Omdat dan lastig te bepalen is wat het verschil is tussen de Tweede Kamer en de Eerste Kamer. Als ze allebei direct gekozen zouden worden, zouden ze hun macht op dezelfde manier verkregen hebben. De Kamer die dan het kortst geleden gekozen zou zijn, zou dan kunnen zeggen: wij zijn nu belangrijker."

"Daarom wordt de Tweede Kamer wel direct gekozen, en de Eerste Kamer niet. Het idee van de getrapte verkiezingen is dat Eerste Kamerleden meer afstand hebben tot de dagelijkse politiek, onafhankelijker zijn. Toch spelen de waan van de dag en partijpolitieke belangen bij grote besluiten regelmatig een rol in de Eerste Kamer. Daarom gaan er soms stemmen op om de Eerste Kamer af te schaffen, maar voorstellen daarvoor krijgen tot nu toe geen meerderheid."

7. Waarom gaan de campagnes vooral over landelijke thema's?

"Als je de zaterdag voor de verkiezingen op de markt van een stad of dorp in jouw provincie op zoek gaat naar campagnevoerende politici, dan gaat het vast ook over het lokale beleid in jouw provincie: blijft die ene buslijn wel bestaan? Waar wordt een nieuwe wijk gebouwd? En willen partijen wel of niet meer windmolens?"

"Er zijn een aantal thema's die in bijna elke provincie de boventoon voeren en waar de landelijke media daardoor meer aandacht aan besteden, omdat ze iedereen aangaan. Vaak zijn het thema's die landelijk ook spelen, en door provinciale politici moeten worden uitgevoerd. Denk aan stikstof, maar ook het vinden van genoeg opvangplekken voor asielzoekers, en aan het woningtekort."