'Risico dat nieuwe kabinet snel in crisismodus terechtkomt': deze bezuinigingen staan er in het financiële deel van het coalitieakkoord

Eerst het zoet, dan het zuur. Dat is wat veel mensen zien in het financiële deel van het coalitieakkoord. Het is niet voor het eerst dat die koers wordt gevaren, vertelt financieel journalist Martin Visser. "Maar dat heeft wel invloed op de staatsschuld."

Ambitieuze plannen en veel beloftes klinken door het coalitieakkoord. Hoe ziet het financiële plaatje er precies uit?

Eerst uitdelen, dan bezuinigen

"Wat je ziet gebeuren in de financiële paragraaf van dit coalitieakkoord, wat heel veel kabinetten doen, is eerst de leuke dingen voor de mensen regelen en pas daarna de minder leuke dingen", vertelt Martin Visser. De lastenverlichting van de middeninkomens beginnen volgend jaar al, terwijl de nodige bezuinigingen pas aan het einde van de kabinetsperiode gepland staan. "Dat betekent dus dat het uitdelen begint en het bezuinigen pas veel later komt."

Visser vindt dat 'politiek gezien' wel logisch. "Als je zegt tegen middeninkomens, tegen de achterban van deze vier partijen, 'je gaat erop vooruit', willen mensen niet wachten tot sint-juttemis. Dan wil je dat ook gewoon zien in je portemonnee, dus dat komt echt meteen in het begin."

Breuk met traditie

Wat de financieel journalist wel opvallend vindt, is dat ervoor gekozen is evenveel uit te geven als dat er bezuinigd wordt. "In normale tijden zou je zeggen: dat is financieel heel zuiver. Maar de opdracht aan het kabinet is eigenlijk een andere. Topambtenaren adviseren al een tijdje: als er een nieuw kabinet komt, zal het echt in de loop van 4 jaar per saldo moeten gaan bezuinigen. Zo moet worden voorkomen dat het begrotingstekort verder oploopt."

Hoe het er nu uitziet, lijkt het alsof dat tekort rond de 3 procent zal blijven. "Dat is echt wel een breuk met de Nederlandse traditie, waarin we normaal gesproken veel zuiniger waren met onze begroting en veel strenger op onszelf. Dus het is minder gedisciplineerd." Het resultaat? Een oplopende staatsschuld. "Er gaan dan nog geen alarmbellen af, de staatsschuld is in andere landen veel groter. Maar we gaan wel een heel andere koers varen."

Oplopende staatsschuld

Een oplopende staatsschuld zou uiteindelijk weer leiden tot meer bezuinigingen. "Daar ontkom je dan op een gegeven niet aan."

Visser voegt toe: "En een ander gevolg is - en dat is meer voor de korte termijn - als je zo scherp aan die 3 procentnorm zit, dan moet je bij het minste of geringste tegenslag direct onderhandelen over nieuwe bezuinigingen. En dat ligt altijd gewoon heel gevoelig, zeker bij deze vier. Het risico dat ze nemen is dat ze al vrij snel in zo'n crisismodus terechtkomen: hoe gaan we nu weer bezuinigen?"

Kaasschaafmethode

Bij tegenslagen is afgesproken om te gaan 'kaasschaven', legt de financieel journalist uit. "Nu is het zo dat de begroting vanzelf groeit. Als de prijzen stijgen, dan groeit de begroting van de overheid automatisch mee. Als er een tegenvaller zal zijn dan gaan we die koppeling loslaten en mag de begroting minder hard stijgen dan het algemene prijspeil."

Van alle posten moet dan iets afgehaald worden. "Dat is de kaasschaafmethode. Alle onderdelen van de overheid krijgen dan de opdracht: je ziet maar hoe je het regelt, maar er moet gewoon een beetje vanaf." Een manier om het zonder veel discussie vrij snel voor elkaar te krijgen. Maar niet pijnloos, vertelt Visser.

Geplande bezuinigingen

De bezuinigingen die nu op het programma staan, zijn vooral politieke keuzes, ziet de journalist. Daar is geen 'kaasschaafmethode' voor gebruikt. "Ze hopen een miljard binnen te halen door minder asielzoekers in Nederland te laten binnenkomen. Ze hopen minder af te hoeven dragen aan de Europese Unie, bezuinigen 100 miljoen op de publieke omroep en willen bezuinigen op ambtenaren."

Maar het is maar de vraag of ze dat allemaal voor elkaar krijgen, zegt hij. "Je kunt wel gaan lobbyen in Brussel van: 'wij willen minder betalen aan de Europese begroting', maar als je dat niet voor elkaar krijgt, dan kan je het dus wel vergeten. Dat is 1,6 miljard aan gehoopte bezuiniging. En dat geldt bijvoorbeeld ook voor die asielstroom, mocht het niet lukken om die te beperken."

Veel 'wensdenken'

"Wat mij opvalt aan deze begroting is dat er behoorlijk wat wensdenken in zit", vertelt Visser. "Maar om heel eerlijk te zijn, denk ik dat bijna van elke nieuwe begroting van een nieuwe regeringsploeg. Dat is ook een beetje hoe de politiek werkt."

"Maar", voegt hij eraan toe, "het valt me ook op dat, ondanks dat drie van de vier partijen nieuw zijn aan de regeringstafel, het regeerakkoord in de financiële paragraaf redelijk gewoon en normaal oogt. Het is niet veel anders dan andere partijen zouden hebben gedaan."