Minderheidskabinet, zakenkabinet of extraparlementair kabinet? 7 vragen en antwoorden over de overgebleven opties in de formatie

De formatie krijgt een doorstart. Nieuwe informateur Kim Putters gaat onderzoeken welke vorm het nieuwe kabinet moet krijgen. We vroegen wat jullie wilden weten over de overgebleven opties in de formatie.

Jullie vragen worden beantwoord door politiek commentator Joost Vullings.

1. Is een volledig rechts meerderheidskabinet nog mogelijk?

In theorie zeker, zegt Vullings. "De opdracht van de nieuwe informateur Kim Putters is om een vorm te zoeken waarin de vier rechtse partijen (PVV, VVD, BBB en NSC) tot een samenwerking kunnen komen."

Het meest gebruikelijk is om die samenwerking vorm te geven in een meerderheidskabinet. "Dat is wat we gewend zijn: een of meer partijen stellen samen een regeerakkoord op, met zeer gedetailleerde afspraken. Die partijen leveren ook de ministers. En de grootste partij levert de premier."

"In de praktijk zien we nu alleen dat NSC en VVD eigenlijk niet met de PVV willen regeren in een meerderheidskabinet. Zij zien wel kansen op migratie, maar vinden andere standpunten van de PVV te extreem."

"Als die acceptabeler waren geweest, hadden we nu al een meerderheidskabinet met deze vier partijen gehad. Maar nu willen NSC en VVD zich niet aansluiten bij die standpunten. Zij willen kunnen zeggen: 'Ik werk wel met de PVV samen, maar hoor er niet echt bij.'"

2. Waarom gaat de informateur behalve aan de vier partijleiders ook nog aan leiders van andere partijen vragen welke kabinetsvorm zij willen?

Vullings: "Omdat Kim Putters van iedereen wil horen hoe ze verschillende kabinetsvormen definiëren en voor zich zien. Hij wil toch nog eens formeel aan iedereen vragen of ze voor zichzelf een rol zien weggelegd, in het kabinet en in de Tweede Kamer. Want uiteindelijk moet ieder kabinet kunnen rekenen op een productieve samenwerking."

"En het is natuurlijk ook een reactie op het probleem dat dit hele kabinetsgedoe veroorzaakt: de PVV is de grootste geworden, maar weinig andere partijen willen met Wilders regeren. De BBB is de enige partij die ertoe doet op dit moment en die wél met de PVV wil."

3. Waarom wordt nu al gesproken over opties als minderheidskabinet, zakenkabinet en extraparlementair kabinet?

Dat is niet gebruikelijk, zegt Vullings. "Normaal gesproken wordt pas nagedacht over deze opties als er werkelijk geen enkele formatie van een meerderheidskabinet meer mogelijk is."

"De discussie over allerlei varianten - minderheidskabinet, extraparlementair, zakenkabinet - komt voort uit ongemak. Bijna alle partijen zijn ongelukkig dat ze met Wilders in een kabinet moeten, en dat proberen ze te maskeren met gezwets over kabinetsvormen."

"Als ik luister naar de partijen, dan zijn ze vooral op zoek naar een vorm waarin de binding tussen coalitiepartijen onderling en tussen het kabinet wat losser zijn dan normaal. Omtzigt wil geen verstikkende regeerakkoorden die het ministers vrijwel onmogelijk maakt om nog eigen keuzes te maken, en waardoor iedereen elkaar alleen maar op de vingers aan het wijzen is. Dat is zijn schrikbeeld."

"Yeşilgöz is ook op zoek naar een wat lossere vorm, met meer vrijheid om beleid uit te voeren. Zij stuurt aan op een vorm waarin een aantal partijen een soort coalitieakkoord maakt, maar dan echt alleen op hoofdlijnen. En waarna partijen zelf mogen weten of ze ministers leveren."

4. Waarom kost het zoveel moeite om uit te leggen wat een extraparlementair kabinet is?

Het extraparlementair kabinet is inderdaad een ingewikkelde, zegt Vullings. Yeşilgöz noemt haar lossere vorm een extraparlementair kabinet, maar Vullings vindt het 'gewoon een meerderheidskabinet, maar dan met wat lossere afspraken'.

De term 'extraparlementair' erop plakken, maakt het makkelijk om te verantwoorden richting haar eigen partij dat ze met Wilders samenwerkt. Het schept voldoende gepaste afstand", verklaart hij.

Bij een extraparlementair kabinet in de meest pure vorm is de afstand tussen kabinet en de coalitie nog veel groter, en de steun minder vanzelfsprekend. Hij ziet dat daarom niet werken.

"Voor elk voorstel waar vooraf geen afspraken over zijn gemaakt, moet een meerderheid worden gezocht. Dan krijg je dat iemand een linkse meerderheid op klimaat denkt te vinden, terwijl een ander rechtse plannen wil maken op landbouw, en zitten ze elkaar in de weg. Zie dan maar eens tot samenhangend beleid te komen."

En wat altijd de essentie is van regering, vervolgt hij: "Je deelt samen het zoet, maar ook het zuur. Ook als er tegenvallers zijn, er een recessie komt, moet je het samen doen. Dus als je tot een soort los verband gaat komen, wie is dan bereid om het zuur te pakken?"

"In the end zitten we gewoon te kijken naar mensen die het moeilijk vinden om met Wilders samen te werken en zoeken naar een etiketje wat ze erop kunnen plakken."

5. Er wordt voortdurend gezegd als het gaat om de formatie, er geen twee partijen kunnen gedogen. Waarom niet?

Het mág wel, twee partijen die gedogen, weet Vullings. "In de grondwet staat alleen dat er verkiezingen moeten zijn en dat er een regering moet zijn. Maar verder zijn er nauwelijks vereisten."

Toch is een kabinet dat door meer dan één partij gedoogd wordt op dit moment onwerkbaar: "Je krijgt dan slechts twee partijen in de vergaderzaal van de Ministerraad, PVV en BBB, die niet voldoende personeel hebben om het kabinet te vullen, en die bovendien vanaf de zijlijn continu bemoeienis krijgen van de twee gedogende partijen."

"Zolang beide partijen willen gedogen, en niet een van de twee toch zegt 'oké, ik ga er volledig in zitten', valt de optie van een minderheidskabinet met gedoogsteun dus af."

6. Kunnen er nieuwe verkiezingen komen?

"Nieuwe verkiezingen worden pas georganiseerd als alle andere opties uitgebreid over rechts en links verkend zijn. De aankomende vier weken zal nog eens op initiatief van de PVV geprobeerd worden een kabinet te vormen."

"Lukt dat niet, dan zullen er andere opties besproken worden, misschien op initiatief van een andere partij. Alleen wanneer dat ook nergens toe leidt, komen er nieuwe verkiezingen."

7. Hoe lang laat het parlement het initiatief nog bij Wilders?

"Pas als de vier partijen die nu om de tafel zitten, zeggen 'het lukt echt niet meer, wij hebben er totaal geen geloof meer in, de verhoudingen zijn volledig verzuurd. Dan pas komt het initiatief bij de tweede partij, GroenLinks-PvdA te liggen. Maar dat zal dus niet in de aankomende 4 weken zijn."

"Daarnaast moet Timmermans het natuurlijk zien zitten om die rol op zich te nemen. En ook de VVD speelt hierin een cruciale rol, want die heeft regeren met GroenLinks-PvdA uitgesloten, waardoor een middenkabinet niet mogelijk is."