Kan Italiaans plan voor opvang asielzoekers in Albanië slagen? 'Impact zal niet groot zijn'

Het Italiaanse plan om asielzoekers in Albanië op te vangen wordt door andere EU-landen met argusogen bekeken. Is het dé oplossing voor het asielprobleem? Vooralsnog lijkt dat niet het geval: "Deze constructie staat op gespannen voet met Europees recht."

Het was een van de belangrijkste verkiezingsbeloftes van de Italiaanse premier Giorgia Meloni: er moeten minder vluchtelingen het land in komen. Gloednieuwe opvangcentra voor asielzoekers in buurland Albanië, dat geen EU-lid is, moesten daarbij helpen.

Twee opvanglocaties in Albanië

In het plan van Meloni gaan mensen die uit de Middellandse Zee gered worden, direct door naar deze centra. Met als voorwaarde dat ze uit zogenoemde 'veilige landen' komen, en dus weinig kans maken op asiel binnen de Europese Unie.

Twee opvanglocaties in Albanië zijn inmiddels af en kunnen op dit moment ruimte bieden aan zo'n 1000 vluchtelingen.

Asielzoekers moeten terug

Toch ging het deze week direct mis: van de eerste 16 asielzoekers die er onlangs naartoe werden gebracht, gingen 4 meteen terug naar Italië. Omdat ze minderjarig waren of vanwege ernstige gezondheidsproblemen.

Vervolgens verklaarde een Italiaanse rechtbank de opsluiting van de andere 12 asielzoekers in Albanië gisteren als ongeldig. Ze komen uit Bangladesh en Egypte en volgens de Romeinse rechter kunnen deze landen niet als veilig worden aangemerkt. Dus moeten ook zij alsnog naar Italië worden gebracht.

'Innovatieve oplossingen' lastig uitvoerbaar

Deze tegenslag voor Meloni komt niet uit de lucht vallen. Haar plan werd al vanaf het begin vanwege juridische en humanitaire redenen bekritiseerd. "Veel leden van de Europese Unie zoeken naar innovatieve oplossingen om hun migratiebeleid uit te voeren", vertelt jurist Myrthe Wijnkoop, die gespecialiseerd is in internationaal asielrecht.

"Afspraken maken met andere landen lijkt dan logisch. Alleen heeft deze constructie al vanaf het begin op gespannen voet gestaan met het Europese recht."

Buiten EU-grondgebied

Wijnkoop doelt op het feit dat mensen die in Europese territoriale wateren zijn onderschept vervolgens naar een locatie buiten het EU-grondgebied worden overgebracht.

"Dat mag niet zomaar", benadrukt de jurist. "Ook omdat hun asielprocedure onder Italiaans recht plaatsvindt, maar dan in Albanië. Het huidige recht voorziet gewoon niet in deze constructie."

Is het thuisland veilig?

In Albanië moet dan worden gekeken of mensen toch in Europa mogen blijven of niet. "Het gaat daarbij om een basisvraag vanuit het asielrecht, namelijk 'is iemand veilig in het land van herkomst'?"

In de huidige constructie hangen daar een heleboel andere vragen aan vast, volgens Wijnkoop. "Het gaat om vragen zoals: wat doe je met mensen die zijn uitgeprocedeerd? Op welke manier gaat de terugkeer plaatsvinden? Wie is daar verantwoordelijk voor? En wie toetst dat degenen die terugkeren daadwerkelijk veilig zijn?"

Basisprincipes asielrecht

De jurist, die ook hoofd beleid is bij Vluchtelingenwerk Nederland, denkt dat al deze praktische vragen nog onvoldoende beantwoord zijn en basisprincipes van het internationale asielrecht raken.

De vraag is hoe nu verder. Is het plan van Italië gedoemd tot falen of kan de Italiaanse premier de opvanglocaties in Albanië toch tot een politiek succes maken?

'Impact zal niet groot zijn'

Wijnkoop is sceptisch: "Het is uiterst twijfelachtig of deze constructie kan voldoen aan geldende wetgeving, en rechters zullen dat ook bewaken. Het gaat daarnaast maar om een beperkte groep, namelijk alleenstaande, niet kwetsbare mannen uit veilige landen. De impact op de migratiecijfers zal uiteindelijk niet heel groot zijn."

"Er is al zo lang over gepraat en de allereerste groep, daar gaat gelijk een streep doorheen. Ook de kosten zijn enorm. De procedure kost vier, vijf keer zoveel als een procedure op Italiaans grondgebied."

Meloni in hoger beroep

De Italiaanse premier gelooft in ieder geval nog in het slagen van haar plan. Voor maandag is er een bijzondere ministerraad ingelast om zich over de kwestie te buigen.

Meloni heeft ook al aangekondigd in hoger beroep te gaan tegen de recente rechterlijke uitspraak.