Hoe spannend is het in de 'finaleweek' van formatie? 'Het gaat niet van harte', ziet politiek commentator Joost Vullings

Het is de week van de waarheid voor de vier partijen die onderhandelen over een nieuw kabinet. Uiterlijk 15 mei moet duidelijk zijn of PVV, VVD, NSC en BBB het met elkaar aandurven. Vijf vragen aan politiek commentator Joost Vullings over de formatie.

Het is 'finaleweek' in de kabinetsformatie. Over een week moeten informateurs Elbert Dijkgraaf en Richard van Zwol het eindverslag aan de Tweede Kamer overhandigen. Het liefst willen ze daarom vandaag de onderhandelingen afronden. Maar volgens politiek commentator Joost Vullings is dat erg optimistisch: "Politici zijn nooit eerder klaar dan gepland."

1. Joost, over welke onderwerpen zijn de partijen het al eens?

"Ze zijn het erover eens dat een aantal onderwerpen vragen om een doorbraak. Denk aan asiel en migratie, woningbouw en koopkracht voor werkenden met een middeninkomen en mensen in de knel", zegt Vullings. "Maar over wát er dan moet gebeuren, onderhandelen ze dus al ruim 5 maanden."

"Uiteraard zijn de vier partijen elkaar op veel onderwerpen al genaderd en staan er doelen en maatregelen op papier", vervolgt hij. "Een Haagse onderhandelingswijsheid luidt: 'Er is pas een akkoord als er een akkoord is.' Met andere woorden: op het allerlaatste moment besluiten partijen of ze kunnen leven met de concessies die gedaan zijn en de binnengehaalde winstpunten. Een Kamerfractie beoordeelt een akkoord als een geheel, niet dus per onderwerp."

2. En welke hobbels moeten er nog genomen worden?

Vullings: "PVV-leider Geert Wilders begint iedere keer over migratie, zijn speerpunt deze formatie. Het lijkt erop dat hij nog niet helemaal tevreden is en op zoek is naar krachtige maatregelen. Zo zouden de partijen overwegen een asielcrisis uit te roepen, waardoor er tijdelijk een asielstop ingevoerd kan worden."

Maar dat plan ligt moeilijk bij Pieter Omtzigt van NSC, legt de politiek commentator uit. "Voor Omtzigt zijn rechtsstatelijkheid en goed bestuur heel belangrijk, dus voor hem is het nagenoeg onmogelijk om de randjes op te zoeken van wat juridisch kan. Het uitroepen van een asielcrisis is volgens Eric van der Burg, de staatssecretaris die nu verantwoordelijk is voor het asielbeleid, onmogelijk. Bij zo'n voorstel zal Omtzigt dus zeker vraagtekens zetten."

"En dan is er natuurlijk het financiële plaatje", vervolgt hij. "Bijna alle wensen en voorstellen kosten geld en hoewel de overheidsfinanciën er niet slecht voorstaan, klotst het geld niet meer tegen de plinten op. VVD en NSC hechten aan gedegen financieel beleid, PVV en BBB minder. Dus dat is ook zeker een hobbel die genomen moet worden."

3. Zullen we aan het eind van de dag meer duidelijkheid hebben, nu deze week als 'de finaleweek' is bestempeld?

Zelfs dat is volgens Vullings niet zeker: "Een andere Haagse onderhandelingswijsheid luidt namelijk: 'Politici zijn nooit eerder klaar dan gepland.' Eerder pakken ze nog wat extra tijd. Let wel, de deadline van de 'finaleweek' is uitgeroepen door de informateurs, die graag vandaag klaar willen zijn, om daarna alles keurig op papier te zetten en de vier fracties de tijd te geven om in te stemmen met het hoofdlijnenakkoord."

"Formeel hebben de informateurs en de onderhandelaars de tijd tot volgende week woensdag", legt hij uit. "Dus de deadline van vandaag is geen harde en dan kan je er vergif op innemen dat ze langer doorgaan. Ik hou er dus rekening mee dat er na het weekend ook nog wordt gesproken."

4. Is er nog een kans dat de formatiepoging mislukt?

"Die kans is er altijd, want, zoals gezegd: er is pas een akkoord als er een akkoord is", zegt de politiek commentator. "Maar ik acht de kans groter dat ze er wel uitkomen. Het gaat allemaal bepaald niet van harte, maar de vier partijleiders zien geen alternatief. Niemand wil met Frans Timmermans van GroenLinks-PvdA in zee en nieuwe verkiezingen zijn, behalve voor de PVV, ook geen aantrekkelijke optie. Vooral VVD en NSC doen het niet goed in de peilingen."

"Maar nu we al bijna een half jaar zitten te kijken naar stroef verlopende onderhandelingen en publiek uitgevochten ruzietjes, is het wel de vraag hoe lang een kabinet van deze vier partijen nog een succesverhaal kan worden", voegt hij daaraan toe.

5. Als er overeenstemming bereikt is over een hoofdlijnenakkoord, wat is dan de volgende stap?

Eerst zal de Tweede Kamer debatteren over het verslag van de informateurs, vertelt Vullings. "Dan moeten er één of meerdere formateurs worden aangesteld, die aan de slag gaan om een kabinetsploeg samen te stellen, waaronder een nieuwe premier."

Daarna volgt een nieuwe stap in de formatie, vervolgt de politiek commentator. "Nieuw is dat kandidaat-ministers onderworpen worden aan een hoorzitting in de Kamer. Als er volgens een Kamermeerderheid geen zwaarwegende bezwaren zijn, kunnen de ministers worden beëdigd. Daarna volgt het moment voor de klassieke bordesscène met het nieuwe kabinet."

Wie er dan naast koning Willem-Alexander zal staan als opvolger van premier Mark Rutte is nog volstrekt onduidelijk, zegt Vullings tot slot. "Het is aan Geert Wilders om een premierskandidaat naar voren te schuiven."